بخشی از مقاله
چکیده
در پژوهش حاضر تاثیر عوامل خانوادگی بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان بررسی شده است . فرضیات پژوهش شامل: -1تاثیر درآمد بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و -2 تاثیر سواد والدین بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان؛ می باشند. جامعه مورد نظر شامل دانش-آموزان دختر پایه پنجم ابتدایی که در سال تحصیلی 1393-94 در دبستانهای دولتی شهر کرج مشغول به تحصیل هستند، میباشد. روش نمونه گیری به صورت تصادفی - طبقهای بوده و نمونه تحقیق شامل40 دانش آموز دختر پایهی پنجم ابتدایی، که از دو مدرسه دولتی به روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند، میباشد. شاخصهای به دست آمده از پرسشنامهها با پیشرفت تحصیلی دانشآموزان که بر پایهی معدل دانشآموزان در نظر گرفته شده بود، مورد بررسی و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد که درآمد بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر معنادار دارد. همچنین سواد و تحصیلات والدین بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان نیز تاثیر معنادار دارد.
کلمات کلیدی: عوامل خانوادگی، سواد، درآمد، پیشرفت تحصیلی
.1مقدمه
خانواده به عنوان یکی ازمهمترین عوامل موثر در رشد همه جانبه کودک است و تاثیرخانواده برکودک درآغازحیات وی که ازقدرت فراگیری وتربیت پذیری بالایی برخوردار است بیشتر بوده وامکان دارد اثرات آن درسراسرزندگی فرد باقی بماند. » مفهوم خانواده ازنظر فرد را میتوان این گونه بیان کرد: خانه و خانواده مکانی است که کودک با تمامی تجربههای دیگر لحظههای اجتماعی زندگی خود بدان بازمیگردد - «شجاعی،. - 1381 بی شک این آموزش و پرورش صحیح است که آینده را شکل میدهد و به حدی موثر و تعیین کننده است که حتی تعداد کلاسهای درس را جزء شاخصهای توسعه میدانند - گروه مشاوران یونسکو،. - 1382 مطالعات متعدد نشان دهنده رابطهی مثبت میان پیشرفت در مدرسه و سطح تحصیلات والدین است - نیکلیکٌ، 1998؛ نقل از جان جتوویکٍ و مالینیکَ، . - 2003
محیط خانه بر نگرش کودکان نسبت به مدرسه و موفقیت آن ها در مدرسه مؤثر است کودک در خانواده، اهمیت آموزش و مدرسه را می آموزد - کاتسولیسُ و کمبل ِ،. - 2001 وضعیت اقتصادی - اجتماعی خانواده یک ویژگی پیشینه ای مهم در پیش بینی وضعیت تحصیلی دانش آموزان است - نار جاری بارکسّ 2002، نقل از بروئکْ و همکاران، . - 2003 پژوهش های متعددی نشان داده اند که عوامل خانوادگی شامل: میزان سواد و درآمد والدین بر پیشرفت تحصیلی فرزندان تاثیر دارد. در بعضی از مطالعات وسیع ملی و بین المللی، نظیر مطالعات پلودن - 1967 - ، هیوسن - 1967 - ، ثرندایک - 1973 - ، کومبر، کیوز - 1973 - و پوروس - 1973 - ، کلمن - 1996 - ، بخش بزرگی از تغییرات پیشرفت درسی و بویژه تغییرات تواناییهای کلامی کودکان ناشی از تفاوت های محیط خانواده نشان داده شده است.
در این تحقیقات، کشورهای مورد مطالعه در زمره کشورهای بسیار توسعه یافته بودهاند - بلوم، ترجمه سیف، . - 1374 امروزه خانوادهها در پرورش هوش و استعداد کودکانشان قدمهای محکمتر و مؤثرتری نسبت به گذشته بر می-دارند و انتظاراتشان در زمینه کارآمدی فرزندانشان نیز بالاتر رفته است. آنها دریافتهاند که برای دستیابی به این مهم که همانا قدرت و توانمندی بیشتر در راه رسیدن به اهداف عالیتر است، باید تفکر و اندیشه کودکان و نوجوانان را در سطوح بالاتری پرورش داد - دروتی ریچ، » . - 1385باری سوگارمن« جامعه شناس بریتانیایی، برخی از جنبه های خرده فرهنگ های طبقهی متوسط و کارگر را، مستقیماً به پیشرفت تحصیلی افتراقی ربط می دهد. وی در مورد وجود افتراق در نگرش و دیدگاه بین دو طبقه، تفسیری ارایه می دهد و بر آن است که به طور عمده، ماهیت مشاغل یدی و غیریدی است که موجب این تفاوت ها می شود.
بسیاری از شغلهای مربوط به طبقهی متوسط، فرصتی برای پیشرفت مستمر در زمینهی درآمد و مقام بههمراه دارند . این امر، مشوق برنامهریزی برای آینده میشود. بهعنوان مثال: صرف وقت، انرژی و پول برای کارآموزی، بهمنظور برخورداری از موقعیتهای بالای شغلی، از آن جمله است. همچنین، بسیاری از مشاغل مربوط به افراد یقهسفید، درآمد کافی برای سرمایهگذاری در آینده فراهم میکنند. در مقایسه، مشاغل طبقهی کارگر، نسبتاً با سرعت به حد نهایی درآمد می رسند. در این مشاغل، انتظار برای ترقی کمتر است و درآمد کافی برای سرمایه گذاری وجود ندارد. افزون بر این، امنیت شغلی در این گونه مشاغل کم است. کارگران ساده، در مقایسه با کارکنان یقه سفید، با احتمال بیش تری اخراج می شوند. یکی از عواملی که ممکن است به عنوان شاخص طبقه ی اجتماعی به کار برده شود، میزان درآمد است؛ زیرا، این شاخص، رابطهی نسبتاً نزدیکی با موقعیت اقتصادی خانواده دارد.
به عبارت دیگر: نه تنها فقر اثر مستقیمی را بر کیفیت زندگی خانواده، سوء تغذیه، بیماری و... دارد؛ بلکه بر روابط خانوادگی و الگوهای فرزندپروری نیز اثر غیرمستقیم دارد - احمدی،1378؛ ساعی،1377؛ شریفیان، . - 1381 عامل دیگری که به عنوان شاخص طبقه ی اجتماعی بهکار گرفتهشده، سطح تحصیلات است. در بسیاری از تحقیقات، از سطح تحصیلات والدین برای نشان دادن طبقه ی اجتماعی استفاده شده است. در اینخصوص، بایستی اشاره نمود که مطالعات مختلف در ایران نشان داده است که سواد پدر - به طور اخص- بهترین معیار تعیین کنندهی محیط فرهنگی و اجتماعی خانواده است و می تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر توانایی های ذهنی فرزندان اثر بگذارد. سومین عاملی که به طور گسترده ای در تحقیقات اخیر به عنوان شاخص طبقه ی اجتماعی به کار رفته است، شغل والدین میباشد.
اگر چه تعریف طبقهی اجتماعی، بهعنوان موقعیت شغلی یا به عنوان شاخصی از طبقه ی اجتماعی ممکن است مورد انتقاد قرار گیرد؛ ولی می توان گفت که این شاخص رابطهی نزدیکی با درآمد و منزلت یا موقعیت اجتماعی دارد. به هرحال، پیوستگی شغل با درآمد و منزلت اجتماعی - به عنوان دو جنبهی اصلی طبقه ی اجتماعی- این شاخص را، شاخص مناسب تری نسبت به سایر شاخص های طبقه ی اجتماعی درآورده است - احمدی، 1378؛ خیّر، 1376؛ ساعی، . - 1377 در پژوهش عقیقی - - 1376، افرادی که به خانوادههای نیازمند و محلههای فقیرنشین تعلق داشتند ازلحاظ یادگیری و پیشرفتهای درسی از خانوادههای طبقه متوسط در سطح پایینتری بودند. به طور کلیمحرومیّتهای محیطی وکمبودمحرّکهای رشد ذهنی واجتماعی، از عوامل مهم افت تحصیلی دانش آموزان است.
کودکانی کهمتعلّق به خانوادههایی هستند که از تبار اقتصادی واجتماعی فوق العاده پایین بوده تواماً با فقر اقتصادی وفرهنگی مواجه هستند، از انگیزه تحصیلی بسیار پایینی برخوردارند. از سوی دیگر، در کنار فقر فرهنگی و محرومیتهای محیطی شرایط اقتصادی- اجتماعی حاکم بر جامعه نیز در چگونگی تبلور انگیزههای رشد و پیشرفت یا افت تحصیلی دانش آموزان نقش بسزایی دارند - افروز،. - 1379:181از آنجایی که عوامل دخیل و موثر در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بسیار زیادند و به عوامل گوناگون در داخل نظام آموزش و پرورش و عوامل خارج از نظام آموزشی - عوامل خانوادگی - تقسیم می شوند که در مقدمه به بسیاری از پر اهمیت ترین آنها اشاره شده است؛ از بین آن عوامل فراوان، عواملی که بیش از همه دارای اهمیت هستند انتخاب و مورد سوال قرار میگیرند.
-1آیا رابطهای بین میزان سواد والدین و پیشرفت تحصیلی فرزندان وجود دارد؟ آیا رابطه ای بین میزان درآمد والدین و پیشرفت تحصیلی فرزندان وجود دارد؟ دراین تحقیق جامعه آماری شهر کرج ونمونه ی آن دو مدرسه ازمدارس شهر کرج است، که به صورت تصادفی انتخاب شدهاند. امید است نتایج حاصله ازاین تحقیق درجهت پیشبرد اهداف عالیه نظام آموزشی موثر و مفید واقع گردد. در این قسمت ازتحقیق دو متغیرِ عوامل خانوادگی و پیشرفت تعریف می شوند. تعریف عوامل خانوادگی: عوامل خانوادگی موارد و عواملی است که مربوط به خانواده می باشد، خانواده عبارت از گروهی از افراد 2 - نفر یا بیشتر - که میان آنها روابط خویشاوندی برقرار است و دریک واحد زندگی میکنند این گروهاختصاصاً در جوامع امروز از پدر، مادر و فرزندان تشکیل می گردد - کوئن، . - 1372
تعریف لغوی پیشرفت: پیشرفت از نظر لغوی به معنی پیش رونده و سیر کننده به طرف بالا و جلو در جهت مثبت می باشد - فرهنگ عمید،. - 1365 تعریف نظری پیشرفت: تعریف نظری پیشرفت تحصیلی عبارت است از معدل نمرههای امتحان دانشآموزان در رسیدن به هدفهای از پیش تعیین شده درسی از وضع موجود به وضع مطلوب.
.2 پیشینه نظری تحقیق
اهمیت خانواده: » مفهوم خانواده از نظر فرد را میتوان اینگونه بیان کرد : خانه وخانواده مکانی است که کودک با تمامی تجربههای دیگرلحظه های اجتماعی زندگی خود بدان بازمیگردد - « شجاعی، . - 1381 خانواده اولین بذر تکوین رشد فردی و بنای شخصیت را در انسان فراهم می سازد. کودک در خانواده زبان میآموزد، ارزش های اخلاقی را کسب میکند، روابط اجتماعی با دیگران را میآموزد و اصول و قواعد اخلاقی را یاد میگیرد. خانواده به عنوان فیلتری برای عقاید , ارزش ها و نگرشهای مربوط به فرهنگ یک جامعه محسوب میشود و آنها را به یک شیوه بسیار اختصاصی و انتخابی به کودک ارائه میدهد بی تردید باید گفت که شخصیت، نگرشها، طبقه اجتماعی، اقتصادی، مذهب و خصوصیات، وابستگیهای نسبی خانوادگی، تحصیل و جنس والدین خانواده بر نحوه ارائه ارزش ها ومیزان های اخلاقی به فرزندان تاثیر خواهد گذاشت - کرمی نوری و مرادی , . - 1373
یکی از روان شناسان به نام هورنای که امنیت را شرط اساسی برای زندگی می داند معتقد است که والدین از طریق عدم ابراز محبت و دوستی نسبت به کودک، کتک زدن متناوب، از شیر گرفتن زودرس، تبعیض قائل شدن بین فرزندان، تنبیه بیجا، رفتار غیر معقول، استهزا کردن، تحقیر نمودن، طرد کردن و ... می توانند امنیت کودک را خصوصاً در سال های قبل از دبستان به خطر بیاندازند، حتی محبت و ابراز دوستی مصنوعی نیز نمی تواند موجبات ایجاد امنیت را برای او فراهم آورد - کرمی نوری و مرادی , . - 1373 نقش اقتصاد در خانواده: مطالبی که در این جا مورد بحث واقع میگردد درباره این است که اقتصاد چه نقشی در خانواده ایفا میکند؟ آیا تعبیر روش اقتصادی در جامعه موجب تغییر طرز تشکیل خانواده است یا نه؟ و چه اندازه باید مسائل اقتصادی در تشکیل خانواده مورد توجه باشد.
در پاسخ سوال اول باید گفت: شکی نیست که مسئله اقتصاد یکی از ارکان اساسی در زندگی خانوادگی بشر است اقتصاد در شئون علمی و اخلاقی، فرهنگی و تربیتی خانواده نقش بزرگی ایفا میکند, اقتصاد در خوشبختی و بدبختی، ترقی و انحطاط، پیروزی و شکست و عزت و ذلت خانوادهها اثر عمیق دارد. قسمت عمده ناسازگاریها و اختلافات، تضاد و تشاجر، جنگ و ستیز و جرم و جنایت که در خانواده ها به وقوع می پیوندد و گاهی مفاسد عظیم و غیر قابل جبرانی به بار می آورد از مسائل اقتصادی سرچشمه میگیرد. بر اثر امور مالی است که چه بسیار دیده میشود زنانی که از شوهران خود جدا می شوند. فرزند، پدر و مادر خود را ترک می گوید . برادران و خواهران از یکدیگر قطع رابطه میکنند.
خانوادهها بهم میریزند و کودکان، بی سرپرست میشوند. چنانچه، در جامعهای نیز یک قسمت قابل ملاحظهای از کشمکشها و اختلافات که بین افراد یا گروهها اتفاق می افتد یا ملل و اقوام بشری را رو در روی یکدیگر قرار میدهد و آتش جنگ را مشتعل می سازد منشا اقتصادی دارد. جامعه شناسان میگویند: - - اگر سوال شود که در جامعه چه چیز سبب جنگ میگردد پاسخ قطعی دادن کار آسانی نیست. ولی اعتقاد به اینکه عامل اقتصادی سهم بسزایی در ایجاد جنگ دارد، دلایل عینی فراوانی دارد که آنرا تایید میکند و روز به روز بیشتر میشود - - . »مشکل مالی خانوادهها مشکل مهمی میتواند باشد که درموفقیت فرزندانشان تاثیرمستقیم دارد.
خانوادهای که نتواند ازکودکی تغذیه مناسب جسمی و روحی برای فرزندانش تهیه نماید، مسلما درطول دوران تحصیل هم نمیتواند فرزندانش را درکلاسهای تقویتی یا آموزشی قراردهد که همهی اینها به طور مستقیم و غیرمستقیم در وضعیت تحصیلی دانشآموزان موثرخواهد بود - - - کاکیا ، . - 1379 تاثیراتی که ساختار غیرعادلانهی جامعه میتواند در موفقیت برخی و شکست-های برخی دیگرداشته باشد یقینا منشا نیرومندی برای تحقیق دراین زمینه است. توجیه اقتصادی واجتماعی موفقیتها وشکستها امری لازم است لیکن به هیچ وجه کافی نیست. »موقعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده به قدری مهم است که ساختار آن اثری سه گانه برروی کودکان و نوجوانان دارد اثر این موقعیت محدود به ایجاد تفاوت در مهارتها و نگرشها چه درآغاز و چه در طول تحصیلات نمیشود بلکه از راه تحصیلات عالی و امکانات اشتغالی که به صورت هدفهای مطلوب در برابر دانشآموزان قرارمیگیرد گویا به دخالت میپردازد« - بوردیووپاسرون، . - 1379
همچنین مطالعاتی که در مورد روابط میان آموزش و پرورش و درآمدها و نابرابریهایی که در خانوادهها و در نتیجه، در مدارس به وجود میآیند انجام گرفته است نشان میدهند که هر قدر سطح درآمدها بالاتر و بالاتر میرود نمرات آزمونهای پیشرفت تحصیلی نیز بالاتر میرود یعنی سطح تحصیلات کودکان و نوجوانان با درآمد خانواده آنان رابطه مستقیمی دارد - تقی پور ظهیر, . - 1374وضعیت اجتماعی و اقتصادی والدین: سطح در آمد خانواده نوع شغل پدر، میزان تحصیلات مادر عواملی را تشکیل میدهند که در تعیین سطح درآمد فرزندان تاثیر میگذارد. به هر صورتی که متغیرهای فوق را اندازهگیری کنیم به نظر میرسد که موقعیت اجتماعی B اقتصادی خانواده اثر زیادی در درآمدهای آتی فرزندان داشته باشد. از طرق گوناگون درآمد فرزندان تحت نفوذ موقعیت اجتماعی B
