بخشی از مقاله

چکیده

شهر یزد در فلات مرکزی ایران واقع شده و بافت فشرده آن یکی از ویژگی ها ی یزد بوده که بیش از همه، گذشته شهر را از چهره ی امروزی آن متمایز می سازد. این بافت که در نتیجه ی همجواری ساختمان های خشت وگل و عناصر مختلف شهر حاصل شده، به همراه مناره ها و بادگیرهای پراکنده چشم انداز زیبا و یکنواختی ایجاد می کند. با توجه به شرایط جغرافیایی شهر یزد این نوع بافت شهری میزان سطوح ساختمانی در معرض مستقیم آفتاب را به حداقل می رساند و در نتیجه همه ی گرمای کسب شده را کاهش داده و    آسایش بیشتری را برای ساکنان شهر فراهم می آورد. یکی از ویژگیهای بافت شهر در گذشته، وجود  کوچه های سر پوشیده و در بند بود که به ساباط شهرت داشتند، علاوه بر این که وسیله ای برای مقابله    با تابش خورشید    و وزش    بادهای موسمی محسوب می شدند و مسیر مطلوبی را برای عابرین  فراهم می کردند، در مواقع دفاع    در برابر    مهاجمین باعث ارتباط بین ساکنین دو طرف کوچه می شدند .غرور انگیز ترین مبارزات یزدیها با عوامل نامساعد طبیعی وکمبود آب، شکل حماسه ای به خود گرفته و یادآور این مبارزات را امروزه به صورت قنوات طولانی مشاهده می کنیم. نگارنده دراین مقاله می کوشد تا روش توصیفی - تحلیلی، به بررسی محاسن و مختصات خاص معماری سنتی در یزد بپردازد.

واژگان کلیدی : یزد، معماری، سنتی، خشت و گِل.

1    . مقدمه        
درگذشته انسان در هر مکانی که زندگی می کرد مجبور بود برای مقابله با شرایط سخت محیطی و ادامه ی زندگی دو راه پیش رو بگیرد؛ یا مهاجرت کند و یا بماند وخودرا    با محیط منطبق سازد. در صورت ماندن، آسایش    او به مهارتی بستگی داشت که بتواند با آن ساختمان ها    و فضایی منطبق با محیط و اقلیم، محلی به وجود آورد. در فرایند ساز گاری    انسان با محیط، معماری بومی وخانه های مختلف شکل گرفت. انواع معماری و اشکال گوناگون مساکن    نشان می دهد که پاسخ های مختلفی در برابر محیط های متنوع وجود دارد. خانه های خشت وگلی یکی از بارزترین نمونه های هماهنگی انسان با طبیعت به شمار می آید، که چشم انداز قدیمی شهرهای واقع در مناطق بیابانی را شکل می دهد .

معماری بومی با هموار کردن طبیعت و استفاده از فراورده های طبیعی، رابطه نا گسستنی انسان و طبیعت را نشان می دهد.این نوع معماری اغلب روش هایی را ارائه می کند تا انسان بتواند در محیط هایی سخت، به راحتی زندگی کند. چشم اندازها و اشکال محلی شهر های قدیمی نمونه هایی از سازگاری و انطباق هستند که می تواند منبع الهام و راهنمایی برای ساخت های امروزی باشد. یزد یکی ازنقاط کویری است که در فلات مرکزی ایران ودر دشت یزد قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این شهر، شرایط محیطی خاصی را به وجود آورده که این شرایط، برهمه ی ابعاد زندگی مردم و معماری آن تأثیر گذار بوده است.

درکتابِ »یزد در سفرنامه ها«، در این مورد چنین آمده است:

سرزمین یزد خطه ای است که تاکنون هیچ ماجراجویی کشور گشایی به آن دست نیافته است. خندق و دیوار و حصار و باروی دارالعماره شهر یزد که آثار کمی از آن باقیست، در زمان سلطنت آل مظفر برپا شده و زبان گویایی است برقدمت و عظمت یزد. وجود همین استحکامات وبرج و باروی یزد و پایداری و پاسداری یزدیان بود که این شهر تاریخی و کهنسال را از تجاوز و استیلای جنگجویان و کشور گشایان داخلی و خارجی محفوظ و مصون نگهداشت. - قلمسیاه،1373، ص - 262

یزد سرزمینی کهن با پیبشینه ای در خور توجه، در تاریخ پر فراز ونشیب ایران. نام یزد برای اولین بار در آثار مادها - - 550-107 قبل از میلاد دیده می شود که گواهی است بر قدمت سه هزار ساله ی این سرزمین. در دوره های هخامنشی، اشکانی وساسانی نیز در اسناد وکتیبه ها بارها به نام یزد بر می خوریم. - مسرت،7937،ص - 39

. 2 معماری یزد در گذشته

یزد یکی از مراکز عمده معماری ایران بوده و هست این منطقه بسیار خشک است و در اکثر نقاط آن درخت نمی روید و به همین مناسبت لزوم طاق زنی و گنبد سازی در ساختمان های عمده این شهر بیشتر از سایر نقاط ایران احساس می شود. از این گذشته اگر برای ایجاد پوشش های تخت از چوب درختان استفاده شود آب و هوا شهر به گونه ای است که در اندک مدتی به چوب آسیب می رساند، لذا توجه معماران یزدی به طاق و گنبد جلب شده و با استفاده از آن، عوامل مزاحم را از صحنه دید برداشته اند. مهمترین عاملی که در دید ایجاد مزاحمت می کند - ستون - ها هستند. با زدن گنبد می توان بدون استفاده از ستون محوطه بزرگی را از دیوار، تا دیوار دیگر، مسقف کرد.

. 3 محدودیت های معماری دریزد

یزد در اقلیمی خشک وکم آب قرار دارد. در زمستان هوا سرد وخشک و در تابستان هوای گرم با آفتابی سوزان دارد، با این وضعیت اقلیمی، مسکنی مناسب است، که بتواند در برابر چنین پدیده های طبیعی مقاومت کرده و محیط مناسبی را برای ساکنین آن فراهم سازد؛ در این رابطه به قول پیرنیا »با این که یزد معدن انواع مرغوب ترین سنگ های ساختمانی بوده و بهترین نوع آجر در یزد تهیه می شده است، معهذا مردم یزد در بناهای خود از خشت خام استفاده می کرده اند، زیرا به دلیل خاص اقلیمی خشت به سبب عایق بودن در برابر سرما و گرما مناسب ترین مصالح برای این سرزمین بوده است، در صورتی که آجرگذشته از خاصیت انتقال گرما و سرما به علت شور بودن خاک یزد دوام نمی آورد و پودر می شده است. - پیر نیا 1372 ،ص - 372

یکی از محدودیت های معماری یزد که معماران یزدی را با اشکال مواجه می سازد، زیاد بودن شوره در یزد است و در صورتی که آجر در پی ساختمان بر اثر بارش باران و آب پاشی و یا بخار کمی که از زمین بیرون می آید شوره فعال شده و آجر را می خورد. با آنکه در یزد آجرهای بسیار زیبایی به روش قدیمی و نیز با تکنیک های جدید ساخته می شود دست معمار یزدی در بکار بستن آنها بسته است. به خصوص در مجاورت زمین سعی می شود کمتر از آجر استفاده شود. استفاده از آجر در یزد بیشتر در بنای عمومی مانند مسجد و مدارس دیده می شود.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید