بخشی از مقاله
چکیده
افزایش روزافزون جمعیت و رشد شتابان و توسعه بیرویه شهرها باعث شده که مدیران شهری بیشتر به جنبههای فیزیکی و کالبدی شهرها توجه نموده و از تاثیرات روانی و ذهنی کالبد شهر بر شهروندان غافل بمانند. فضا و جامعه به یکدیگر مربوطاند و این رابطه به صورت یک فرایند دو طرفه است که در آن مردم و جوامع فضاها را به وجود آورده و تغییر میدهند، و به شیوههای مختلف تحت تاثیر این فضاها قرار دارند.
فرهنگ الگوی رفتاری را به وجود آورده و سپس الگوی رفتاری متاثر از شرایط محیطی، اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی تعیینکننده و بیانکننده چگونگی استفاده از فضا میباشند. میادین شهری نیز جز مهمترین فضاهای شهری بوده، که تعاملات اجتماعی را در خود جای داده و از اثرگذارترین فضاها در ذهنیت شهروندان میباشند. میدان ملاجامی شهر مهاباد بزرگترین میدان شهر بوده که در مرکز و نزدیکی بازار شهر قرار دارد، و روزانه پذیرای تعداد بسیاری از کاربران با ویژگیهای شخصیتی، اجتماعی و فرهنگی متفاوت میباشد.
هدف این پژوهش بررسی و تحلیل کمی و کیفی رفتار شهروندان در میدان ملاجامی و بازشناسایی ارتباط بین عوامل محیطی- فیزیکی و عوامل ایجاد کننده الگوهای رفتاری پیاده در میدان میباشد. رفتار کاربران از طریق مشاهدات میدانی، نقشهبرداریرفتاری، و عکسبرداری تحلیل شده و با استفاده از نرمافزار spss و آزمون همبستگی پیرسون ارتباط بین عوامل محیطی و نوع رفتار کاربران بررسی شده است. با توجه به نتایج نوع رفتارهای متفاوت متاثر از شرایط محیطی و فیزیکی بوده و مطلوبیت رفتاری نیز تحت تاثیر فضای میدان میباشد.
-1مقدمه
فضای شهری همهی فضاهای خصوصی و عمومی بین ساختارهای شهری را در بر میگیرد که در یک سیستم شهری توسط شهروندان درک شده و با تمام شرایط و رویدادهای شهری مرتبط است. فضاهای باز عمومی به عنوان فضاهای چندعملکردی، منعکسکننده فرهنگ و سبک زندگی افراد و همچنین وضعیت اقتصادی، اجتماعی جامعه است. فضاهای شهری در طول قرنها به عنوان مکان تعامل مردم عمل کرده و با مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خواستههای مردم از طریق ویژگیهای خاص خود مطابقت داشته است.
در این میان میادین شهری یکی از اجزای اصلی و قلب تپنده شهرها در ارتباط با فرصتهایی هستند، که برای اجتماعی شدن از طریق ویژگیهای فیزیکی و فضایی ضروری میباشند. با توجه به اهمیت استفاده از میادین شهری باید طراحان و برنامهریزان شهری آگاه باشند که مردم نسبت به آن چگونه واکنش نشان داده و چگونه میتوان با استفاده از طراحی رفتار مردم را تحت تاثیر قرار داده و فضای شهری را به گونهای شکل داد که ضمن ایجاد زمینه بروز الگوی رفتاری مطلوب، مانع از ایجاد رفتار نامطلوب شود.
در این پژوهش به بررسی تاثیر شرایط فیزیکی محیطی بر نوع رفتار کاربران میدان ملاجامی که یکی از بزرگترین میادین در مرکز شهر مهاباد و یکی از نمادهای شهر میباشد، پرداخته و عوامل ایجاد کننده رفتار نامطلوب شناسایی شده و از طریق آزمون پیرسون رابطه محیط و رفتار کاربران بررسی شده و در جهت بهبود رفتار کاربران در میدان راهکارها و پیشنهاداتی ارائه شده است.
-2 سوالات پژوهش
-1 مردم چگونه به عناصر محیطی و فیزیکی میادین شهری واکنش نشان میدهند؟ -2 عوامل محیطی تاثیرگذار بر مطلوبیت رفتار مردم در میادین شهری چیست؟
-3 فرضیه پژوهش
-1 به نظر میرسد مردم نسبت به عناصر محیطی متفاوت واکنشهای رفتاری متفاوتی نشان میدهند. -2 به نظر میرسد مطلوبیت رفتاری متاثر از ویژگیهای محیطی است.
-4 مبانی نظری
1؛-4تعریف رفتار
نحوه انجام یک فعالیت را رفتار گویند، رفتار انسانی برآیندی از انگیزهها و نیازهای فرد، قابلیت محیط، تصویر ذهنی فرد از دنیای خارج ناشی از ادراک او و معنایی که این تصویر برای او دارد، میباشد. بنابراین هر فعالیت تحت تاثیر شرایط فوق میتواند اشکال مختلفی به خود بگیرید و رفتارهای متنوعی را باعث میشود، به عنوان مثال روی نیمکت نشستن، چمباتمه زدن، لم دادن و غیره رفتارهای مرتبط با فعالیت نشستن هستند. رفتارها تنها تابع فعالیت نیست بلکه ترکیبی از فعالیت و زمان و مکان میباشد و الزامات زیر را میطلبد:
فعالیتی که قابلیت انجام شدن به طرق مختلف را داشته باشد. بخش خاصی از محیط که حال و هوای متناسب با رفتار داشته باشد. برقراری ارتباط مناسب بین دو مورد فوق. یک دوره زمانی خاص
2؛-4رفتار اجتماعی
رفتار اجتماعی به طور معمول آموخته میشود. یادگیری رفتار تازه ممکن است به شیوه خودکار و بدون آن که شخص از آن آگاهی داشته باشد انجام گیرد. رفتارهای اجتماعی با مشاهده الگوها آموخته میشود. به طور مثال کودک، بزرگسالی را میبیند که به دیگران پرخاش میکند، اینجاست که کودک متوجه میشود، رفتاری که زشت تصور میکرد، قابل قبول است و حتی پاداش به همراه دارد؛ پرخاشگر با پرخاش، آن چه را که از طرف مقابل میخواست به دست میآورد
3؛-4دستهبندی رفتارها
رفتارها از نظر افراد دخیل در آن به گروههای زیر تقسیم میشوند:
- 1رفتارهای فردی:
فرد این شکل خاص فعالیت را به دلیل آن که دیگران حضور دارند اختیار میکند، ولی به تنهایی قادر به تکمیل آن است و برای انجام دادن آن نیازی به دخالت دیگران ندارد. به طور مثال فرد در فضای شهری اشکال خاصی از نشستن را انتخاب میکند و برای انجام آن احتیاج به کمک دیگران ندارد.
- 2رفتارهای جمعی:
شکلی از فعالیت است که بدون وجود دیگران ناقص میماند لذا انجام نمیگیرد. به طور مثال برای شکلگیری یک گفتگو که یکی از رفتارهای گفتن است به طور الزام نیاز به وجود حداقل دو نفر است که با حذف یکی از دو طرفین انجام رفتار غیر ممکن میگردد - پاکزاد،. - 50 :1394
4؛-4ویژگیهای رفتار
- 1مرئی بودن:
هر فعالیتی که در راستای برآوردن نیاز انجام گیرد، خواهناخواه شکل خاصی دارد که به واسطه آن قابل رویت است. پس آن چه ما میبینیم رفتارهای انسانی هستند نه فعالیتها و در واقع فعالیتها دستهبندی انتزاعی رفتارها هستند و آن چه عینیت دارند رفتارها میباشند. به طور مثال روی نیمکت نشستن روی پله نشستن و... است.
- 2تغییرپذیری:
فعالیتها به طور معمول مرزهای شخصی دارند و تبدیل آنها به یکدیگر با گذر از این مرزها به طور تقریب وضع معینی دارند. منظور از مرز حالتی است که یک فعالیت متوقف میشود و فعالیت دیگر آغاز میگردد. به طور مثال فرد دست از قدم زدن میکشد و مینشیند.
- 3گذر از فضای روانی انسان:
ارتباط انسان با محیط خارج از مستقیم نیست و برای این ارتباط از فیلتری ما بین خودش و فضای بیرون استفاده میکند که به آن فضای روانی میگویند و فضای روانی شامل لایههای متفاوتی است به نام دانش، تجربه، هنجار، ارزش، خاطره و غیره. اثری که از محیط میپذیرد از این فضا گذر میکند. در اصل فعالیت با گذر از این فضای روانی دیگر فعالیت نیست و تبدیل به رفتار میشود
بودلینگ تاکید داشت که تصویر فرد از دنیای پیرامونش رفتارهای او را هدایت کرده و پایهای است برای فرد در تفسیرکردن اطلاعاتی که از پیرامونش به دست میآورد
