بخشی از مقاله
چکیده
روستانشینی شکل ویژه ای از استقرار و معیشت انسان و جلوه بارزی از حیات اقتصادی و اجتماعی است که با نظامی کم و بیش پایدار در طی قرون متمادی دوام یافته است. نقش و جایگاه روستاها در فرایندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی، منطقه ای، ملی و بین المللی و پیامدهای تو سعه نیافتگی مناطق رو ستایی چون فقر، نابرابری فزاینده، ر شد سریع جمعیت، بیکاری و غیره موجب توجه جدی به توسعه روستایی و تقدم آن بر توسعه شهری گردیده است - پورطاهری و تقوی،1390،ص. - 2 به هرحال توسعه روستایی در مفهوم کلی آن جدا از روند کلی تو سعه نی ست برنامه های تو سعه رو ستایی جزئی از برنامه های تو سعه هر ک شور به شمار می رود که برای دگرگون سازی ساخت اجتماعی- اقتصادی جامعه روستایی به کار می رود. این برنامه ها توسط دولت و کارگزاران آن ها در مناطق روستایی اجرا می شود.
این امر در میان کشور های در حال توسعه، که دولت نقش اساسی در تلاش برای تجدید ساختمان جامعه به منظور هماهنگی با اهداف سیاسی و اقتصادی خاص به عهده دارد، اهمیت بیشتری پیدا می کند - پاپلی یزدی و ابراهیمی، 1386، ص. - 53از سوی دیگر توسعه روستایی را می توان عاملی در بهبود شرایط زندگی افراد متعلق به قشر کم درآمد ساکن روستا و خودکفا ساختن آنان در روند توسعه کلی یک کشور دانست - ازکیا، 1385ف ص. - 68در این تحقیق که با روش تو صیفی- تحلیلی انجام شده ا ست ضمن این که به برر سی ساماندهی رو ستایی در را ستای تو سعه پایدار پرداخته ایم به بررسی روستاهای در سطح شهرستان مهاباد بر طبق مطالعات کتابخانه ای و مطالعات انجام گرفته و آمار و اطلاعات سرشماری 90 پرداخته ایم. و در پی آن بودیم تا به بررسی روستاها در راستای رسیدن به توسعه پایدار بپردازیم و آن ها را با اهداف و ابعاد توسعه پایدار بررسی کنیم.
واژگان کلیدی: ساماندهی- روستا- توسعه- توسعه پایدار- روستاهای مهاباد
مقدمه
مفهوم توسعه در فرایند رشد نهفته است . در اکثر کشورهای پیشرفته جهان، توسعه روستایی رابطه تنگاتنگی با فرایندهای ساختاری نظی ر فراین د اقتص ادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، م دیریتی و زی س ت محیط ی دارد. رش د و توس عه جوامع انسانی ب ر حسب زمان و مکان و با توجه به زیست و فعالیت بخشی در فضاهای روستایی، برنامه ریزی روستایی و توسعه روستایی مفهوم و مصداق پیدا میکند. اساساً حوزه های روستایی به عنوان قاعده نظام سکونت و فعالیت ملی نقش اساسی در توسعه ایفا می کنند چرا که توسعه پایدار سرزمین در گ رو پای داری نظام روستایی به عن وان زی ر نظ ام تش کیل دهن ده نظ ام س رزمین اس ت و پای داری فض اهای روس تایی در ابع اد مختلف می تواند نقش مؤثری در توسعه منطقهای و مل ی داشته باشد.
پراکنش م ردم در ن واحی روستایی از اشکال اولیه پ راکنش در ق رن حاض ر اس ت. گستردگی زندگی شهری و تمایل به شهرگرایی و تمرکز سرمایه در شهر ها و غیره، زمینه ب ی توجهی به مناطق روستایی را با خود به همراه داشته است - پورطاهری و تقوی،1390،ص. - 3وجود نابرابری های کمی و کیفی در میان عرصه های شهری و روستایی و تشدید آن ها طی روند های دگرگون ساز دهه اخیر، ضرورت ج ستجوی راههای خروج از م سئله و تعدیل نابرابری ها را به طور جدی مطرح ساخته ا ست. ت ضاد میان جنبه های کیفی زندگی در شهرها و رو ستاها و جابه جایی مکانی و مهاجرت گروه های رو ستایی به سوی شهرها به امید بهره مندی از امکانات متنوع تر و ت سهیلات منا سب تر زیستی در حوزه های روستایی و شهری دشواری ها و معضلات فراوانی را به وجود آورده است.
نارسایی های خدماتی در زمینه های فرهنگی، اجتماعی و اقت صادی و همچنین محدودیت امکانات ا شتغال در عر صه های رو ستایی از یک سو و جاذبه های شهری از سوی دیگر، نهایتا این گونه روند ها را هم به زیان حوزه ها و مناطق شهری تمام کرده و هم زمینه فروپاشی نظام زیستی- فضایی سکونتگاه های روستایی را فراهم آورده ا ست. لذا پو شش در را ستای انتظام ف ضایی سکونتگاه ها اعم از شهری و رو ستایی می تواند زمینه ساز پیش برد برنامه های تو سعه در سطوح گوناگون به شمار آید. در این را ستا، شناخت ظرفیت ها و قابلیت های سکونتگاه های رو ستایی و - سازمان دهی شیوه - ارائه خدمات منا سب به آن ها برای بهره گیری در ست و عاقلانه از این امکانات، از نخ ستین گام هایی ا ست که باید به نحوی متین و ا ستوار بردا شته شود. توسعه روستایی تنها هنگامی عملی و قابل دفاع است که امکانات و خدماتی که باعث ارتقاء کیفیت زندگی و ترغیب فعالیت ها می شوند در مراکز روستایی مستقر شوند - سعیدی، 1388، ص46 تا. - 50
بیان مسئله
مطالعات توسعه روستایی پس از جنگ جهانی دوم به آرامی با توسعه اجتماعی آغاز شد»جنبش توسعه اجتماعی در خلال دهه 1950 به سرعت گسترش یافت. تا سال 1960 بیش از شصت کشور در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین برنامه های توسعه جامعه ای ملی یا منطقه ای را در پیش گرفته بودند، اما تا اواسط دهه 1960 توسعه جامعه ای مورد بی توجهی سازمان های کمک به توسعه و حکومت های ملی قرار گرفت.« تا اوایل دهه 1970، توسعه اجتماعی در سطحی وسیع موفقیتی به دست نیاورد بدین ترتیب تا اواخر دهه 1970، به تدریج دیدگاه سنتی توسعه روستایی که متأثر از سیاست ها و دیدگاه های کلی توسعه یعنی رشد اقتصادی بود تغییر محتوا داد و مباحث سیاسی و اجتماعی نیز وارد بحث توسعه روستایی گردید.
روستا های ایران که قرن ها از دگرگونی ها و تحولات عمده به دور بودند، در دهه های گذشته به تدریج تحولاتی را پذیرا شدند. در این اوضاع چهره روستاها و شیوه زندگی و روابط اجتماعی روستا نشینان، ابتدا به آرامی و آنگاه با شتاب فزاینده دگرگون شد. این تحول از هنگامی آغاز شد که در دهه های آخر قرن گذشته اقتصاد کشور به اقتصاد توانمند و سلطه جوی جهانی پیوند خورد و بخش کشاورزی و جامعه روستایی نیز در انطباق و همسازی با اوضاع و احوال جدید، که خصوصیات نیمه استعماری داشت، در مسیر دگرگونی قرار گفت. بدین ترتیب تحولات دهه های اخیر که سریعتر از هر زمانی بوده ا ست، در سال ها قبل از آن ری شه دارد.
این دگرگونی ها که نزدیک به یک قرن به آرامی در جریان بود در چند دهه گذ شته شناب گرفت - پاپلی یزدی و ابراهیمی، 1386، ص. - 2در واقع نقطه شروع در برنامه های تو سعه رو ستایی در ایران، ا صلاحات ار ضی بود که بین سال های 1341 تا 1351 به مرحله اجرا درآمد - ازکیا، 1385، ص . - 68 ولی ا صلاحات ارضی به جای حرکت در مسیر توسعه روستایی و در نهایت توسعه کشور، جنبه سیاسی پیدا کرد و نتیجه آن شد که قشر عظیم روستایی تولید کننده و صاحب نسق به خرده مالکان ناتوانی تبدیل شدند که محصولات آن ها جوابگوی نیاز های روز افزون مصرف کنندگان نبود - پاپلی یزدی و ابراهیمی، 1386،ص . - 2 لذا بررسی و تحقیق در عرصه روستا و توسعه روستایی بدون آگاهی از اصولی که توسعه روستایی هر کشور بر آن استوار است راه به جایی نخواهد برد.
اهداف تحقیق
بررسی و تحلیل ساماندهی روستایی بر مبنای توسعه پایدار بررسی روستا ها از نظر برخورداری تسهیلات و امکانات رفاهی،اعم از آموزشی،بهداشتی و.....بررسی سکونتگاه های روستایی از نظر میزان مقاومت در برابر مخاطرات و بالایای طبیعی بررسی و تحلیل اقدامات صورت گرفته در سطح روستا ها در راستای رسیدن به توسعه پایدار روستایی
سؤال تحقیق
.1آیا روستاها در سطح شهرستان مهاباد از امکانات و تسهیلات لازم اعم از خدمات حمل و نقل، آموزشی، بهداشتی و دیگر خدمات بهره مند هستند؟
.2 آیا اقدامات لازم جهت توسعه و ساماندهی روستایی در راستای توسعه پایدار صورت گرفته است؟
فرضیات تحقیق
1.به نظر می رسد روستاهای شهرستان مهاباد از امکانات و تسهیلات لازم اعم از خدمات حمل ونقل و آموزشی و بهداشتی و... برخوردار نباشند.
2. به نظر می رسد اقدامات لازم جهت توسعه و ساماندهی روستایی در راستای توسعه پایدار صورت نگرفته است.
روش تحقیق
روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی و موردی می باشد.تکنیک گردآوری آمار و اطلاعات، با استفاده از روش های کتابخانه ای، استفاده از ×جداول آمارنامه ها و نتایج حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال90 صورت گرفته است.
مبانی نظری روستا:
دکتر ید االله فرید رو ستا را این گونه تعریف می کند : - رو ستا عمدتا یک واحد همگن طبیعی اجتماعی ، اقت صادی ، فرهنگی و کالبدی ا ست ، که از یک مرکز جمعیت و محل کار و سکونت - اعم از متمرکز پیوسته و یا پراکنده - با حوزه و قلمرو معین ثبتی و یا عرفی تشکیل می شود و اکثریت ساکنان شاغل آن بطور م ستقیم یا غیر م ستقیم به یکی از فعالیتهای ا صلی زراعی، باغداری، دامداری، صیادی، صنایع رو ستایی و یا
