بخشی از مقاله
چکیده
رشد و توسعه روز افزون کشور و نیاز مبرم به اسکان موجب شده است تاثیر محیط حاصله بر روح و روان انسان نادیده گرفته شود و در نتیجه رنگ هنر و معماري در شهرهاي ما به تدریج کم شود و در پی آن درك شهروندان از زیبایی و شادمانی فضاهاي شهري نیز کاهش پیدا کند و هرآنچه که به عنوان محلی براي سکونت به آنها عرضه می شود را بد یا خوب قبول کنند. امروزه تئوري هاي نوین معماري و شهرسازي تفریح و سرگرمی را از شاخصه هاي کیفی زندگی در شهرها معرفی می کنند و ضمن طرح مسئله اي عیان در شهر ما را به سوي داشتن محیطی مطلوب تر براي زندگی رهنمون می سازند. نشاط و شادمانی نیز از پیامدهاي مختلف این شاخص به شمار می آید. در این میان اهمیت محوري معماري به عنوان مهم ترین رکن تشکیل دهنده فضاهاي شهري می بایست مورد بررسی قرار گیرد. از این رو بررسی رابطه عاطفی انسان و بناهاي طراحی شده جهت رسیدن به مفهوم همگانی بودن معماري به عنوان قاعده اي که زندگی و شادمانی موجود در فضاهاي شهري را تحت تاثیر قرار می دهد هدف اصلی مقاله قرار گرفته است.این پژوهش براساس مطالعات تطبیقی و به روش توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته است. نتیجه این تحقیق لزوم توجه به تفکر» پل- سکونتگاه « خواجو به عنوان یک اثر معماري تاثیرگذار در فضاي شهري و استفاده از آن در طراحی دیگر بناها جهت رسیدن به فضاهاي شادشهري به منظور احترام و ارتقاء روحی و روانی کاربران آن فضاها خواهد بود.
.1 مقدمه
پیکاسو نقاش و هنرمند بزرگ اسپانیایی می گوید: » نقاشانی هستند که خورشید را به یک لکه زرد و نقاشانی هستند که یک لکه زرد به را به یک خورشید تبدیل می کنند« به تبع آن می توان گفت: معمارانی هستند که کارشان طراحی یک ساختمان خوب است و عده اي دیگر هستند که پروژه آنها خود معماري است و سعی می کنند از طریق معماري تجربه هاي جدیدي را بدست بیاورند. معماري را می توان هنري دانست که در صدد است تا میان نیاز به سودمند بودن و زیبایی هماهنگی ایجاد کند. معماري سودمندترین هنرهاي زیبا و شریفترین هنرهاي سودمند است که در تمام شئون زندگی بشر مداخله دارد و نه تنها براي او به تامین پناهگاه و محل آسایش می پردازد بلکه مکان عبادت و تفریح و جاي کار وي را هم فراهم می سازد. هم چنین احداث مقابر و بناهاي یادگاري و تزئین شهرها و ساختمان هاي دیگري که احتیاجات گوناگون جامعه را برآورده می سازد از وظایف معماري است - پوپ, . - 1366 امروزه طراحی شهري به عنوان یک دانش میان رشته اي جهت طراحی فضاهاي گوناگون شهري به کمک معماري آمده و نقش موثري را در تبیین مولفه هاي کیفیت در فضاهاي شهري عهده دار می باشد. از جمله آن کیفیت ها عبارتند از: خوشایندي بصري و شادي بخش بودن و نیز نیازهاي شناختی- زیبا شناختی که برآوردن آن از طریق امکان فعالیت هاي فرهنگی- تفریحی, خلق مناظر شهري و طبیعی خوب و ایجاد غنا در کیفیات محیطی امکان پذیر می باشد. در این میان پل هایی که امروزه جزء اي از فضاهاي شهري بوده و در گذشته به عنوان بخشی از ابنیه پیوسته با راه و تامین کننده نیازهاي مسافران طراحی و ساخته می شدند به عنوان یک بناي معماري که در آن حرکت پیمایشی صورت می گیرد نقش به سزایی در خلق فضاهاي شهري مفرح و شادي بخش ایفا می کنند.
ایرانیان در دگرگون ساختن مفهوم پل از یک فضاي عبوري صرف و پیوند زدن آن با فعالیت هاي جانبی از دیگر نقاط جهان سبقت گرفتند به طوریکه بورمن در اشاره به پل هاي پایتخت و شهرهاي مهم اروپا می نویسد که درهیچ نقطه اي از آنها محلی براي استراحت وجود ندارد و هرگز به فکر معماران نرسیده است که از این موقعیت براي ساخت کاخ یا رستوران استفاده شود - همایون,. - 1348 البته اشاره بورمن بیشتر معطوف اوج پل سازي ایران در دوره صفویه است که پل ها به عنوان بخشی از فضاي تفرج گاهی درون شهري اصفهان عمل می نمودند - احتشامی,. - 1386 شرایط و ساختار ویژه پل هاي ایران که توان ایجاد فضاهاي خالی در درون پل را به آن بخشیده است موجب گردیده تا نوعی ساختار شکل بگیرد که در این مقاله از آن با واژه » پل- سکونتگاه « نام برده شده است. گونه خاصی از پل که فضاي سکونت را با عملکرد عبور پیوسته است تا علاوه بر تامین آب, نوعی از فرایند مدیریت ساخت و ساز را شکل دهد که به کاهش حجم ساخت و ساز در شرایط نامناسب برون شهري می انجامد - فرشید نیک,. - 1389 از جمله پل- سکونتگاه هایی که امروزه جزء اي از فضاي شهري محسوب می شوند و در شکل گیري سیما و منظر شهري تاثیر مهمی دارند پل- سکونتگاه خواجو در شهر اصفهان می باشد.
.2 ادبیات تحقیق
2.1 پیشینه پژوهش
یکی از مهم ترین دلایل شادمانی و اندوه ما که معمولا توجهی به آن نمی شود ماهیت محیط اطراف مان است. ماهیت دیوارها, صندلی ها, ساختمان ها و خیابان هایی که ما را محاصره می کنند - دوباتن,. - 1388 نشاط و شادمانی برگرفته از عواطف و احساسات انسان است بنابراین لزوم بررسی تاثیر عواطف بر نحوه شکل گیري بنا در پژوهش حاضر مورد توجه قرار گرفت. پورفسور آرتور پوپ ایرانشناس در کتاب معماري ایران پیروزي شکل و رنگ - - 1366 آورده است که در معماري ایرانی اغلب ساختمان ها از نظر حجم و طرح ساده بوده و از دور, روح آرامش æ اطمینان را القاء می کند. در ادامه این کتاب آثار ارزشمندي که هریک برگرفته از اوج هیجان و عواطف مربوط به وقایع تاریخی می باشد و تاثیر آن در نحوه شکل گیري بنا مورد بررسی قرار گرفته است. به طور مثال مناره مشهور جام در افغانستان که مظهر شادي و خاطره یک پیروزي نظامی و سیاسی است نیز مسجد تاریک خانه دامغان که به رغم خصلت نیرومند ساسانیش یک بناي ساسانی نیست زیرا شکل آن از طریق داده هاي اسلامی کاملا دگرگون شده است ثابت می کند که شکل بنا در درجه اول احساس عاطفی را به وجود می آورد نه مصالح æ شیوه ساختمانی آن و زیگورات چغازنبیل که بناي معمارانه دیگري می باشد که بیانگر عواطف شدید مذهبی است و در تجسم کوه ساخته شده به عنوان یکی از گیرنده ترین آثار معماري برگرفته از عواطف و احساسات شناسایی شده است. این کتاب از نخستین پژوهش هایی است که در قسمت هایی از آن تاثیر عواطف بر نحوه شکل گیري بناهاي معماري در ایران را مورد بررسی قرار می دهد. مطالعات فرشید نیک - 1389 - در رابطه با ادغام دو بناي کاروانسرا و پل توسط ایرانیان در عصر صفوي که با اهدافی چون تامین آب در محل سکونت,کاهش حجم ساخت و ساز در شرایط نامناسب برون شهري, کاهش حجم مصالح و وزن ساختار پل از طریق ایجاد فضاي خالی درون سازه و استفاده از شرایط اقلیمی مناسب مجاور رودخانه ها انجام می شد , منجربه معرفی بناي خاصی به نام » پل – سکونتگاه « در پژوهش » پل سکونتگاه, سیر تکاملی پیوستگی کاربرد عبور و سکونت در پل هاي ایران « گردید که در تحقیق فعلی به لزوم توجه به تفکرشکل گیري این بنا و استفاده از آن در طراحی دیگر بناها جهت رسیدن به فضاهاي شاده شهري تاکید خواهد شد. غلامحسین معماریان - - 1390 نیز در کتاب سیري در مبانی نظري معماري به طور گسترده به نظرات زوي و نگرش فضاگرا پرداخته است و بدین طریق نظریه » فضاي معماري به مثابه فضاي داخلی که در آن حرکت صورت می گیرد « را مورد بحث قرار داده است.
با توجه به این نظریه تفکیک » پل – سکونتگاه « در معماري ایرانی از سایر بناهایی که از نظر زوي تنها محصول معماري هستند به عنوان یک بناي معماري مقدور شد. پل خواجو با توجه به موارد مذکور به عنوان بناي معمارانه ارزشمندي که امروزه جزء ي از فضاي شهري اصفهان قلمداد می شود و شهروندان در اطراف آن به تفریح پرداخته و جهت گذراندن اوقات فراغت خود در فضاهاي اطراف آن جمع می شوند و از روي این بنا به دیدن منظرشهري و چشم انداز زاینده رود می پردازند به عنوان نمونه ارزشمند مورد بررسی قرار می گیرد. مروج تربتی - - 1392 در پژوهش خود با عنوان » بررسی سنت هاي موثر در شکل گیري پل خواجو « آنچه که سبب ارزش پل خواجو شده را نگاهی می داند که به انسان پیاده دارد. انسانی که راه می رود, تفکر و تماشا می کند, می شنود, می آساید و به تفریح می پردازد. وي کالبد این پل را مناسب پاسخ گویی به همه این نیازها می داند. در مجموع بر اساس تحقیقات و پژوهش هاي صورت گرفته می توان گفت برخی فضاهاي شهري که به واسطه بناهاي معماري ویژه ي اطراف آن شکل گرفته اند و رفته رفته با گذشت زمان کامل شده اند به دلیل رابطه عاطفی اي که در ابتدا مردم با بناي ساخته شده برقرار کردند و بالعکس بنا نیز با توجه به کارکرد, مصالح, شیوه ساخت, رنگ و دیگر عوامل تاثیرگذار بر مردم اثر گذاشته است می تواند در ترویج مفهوم همگانی بودن معماري به عنوان قاعده اي که زندگی و شادمانی موجود در اینگونه فضاهاي شهري را تحت تاثیر قرار می دهد, موثر واقع شود.
2.2 چارچوب نظري پژوهش
از نظر معنا و هدف آثار معماري ایران بیش از هرچیز مذهبی است. آغاز آن داراي خصلت جادوئی و نیایشی است. مایه راهنما و سازنده آن سمبولیسم کیهانی بود که در پرتو آن آدمی با نیروهاي آسمانی پیوند یافته با آن انباز می شد. این ویژگی که در گوهر همه هنرهاي آسیائی نهفته و حتا تا زمان هاي معاصر نیز پابرجاست نه تنها به معماري ایران یگانگی و تدوام بخشیده بلکه نخستین سرچشمه خصلت عاطفی آن نیز به شمار می رفته است - پوپ,. - 1366 بیش از 3000 سال است که پاره اي عناصر طرح معماري ایران همچنان پابرجامانده است بارزترین این عناصر احساس مشخصی است نسبت به مقیاس و به کارگرفتن آگاهانه شکل هاي ساده و جسیم و رسوخ شگفت آور ترجیح تزئینات بر سایر عوامل و درگاه هاي طاقدار رفیع که درون پیش خان هایی قرار گرفته و ستون ها و سرستون هاي تزئینی و بالاخره تکرار انواع گره هاي افقی و عمودي - همان:. - 10 پژوهش حاضر از دو بخش ادراکی و کالبدي تشکیل شده است. بخش ادراکی آن شامل بررسی مفاهیم مربوط به علوم رفتاري, روانشناسی محیط و معماري است. پرداختن به بخش کالبدي نیز نیازمند استفاده از نگرش فضاگرا با محوریت کارکردگرا می باشد که بدین منظور به طور گسترده به نظریات زوي پرداخته شده است. پرداختن گسترده به زوي به دلیل تاثیرگذاري مستقیم و غیر مستقیم او بر معماري معاصر ایران است. زوي با ارائه نظریه فضاي معماري به مثابه فضاي داخلی که در آن حرکت صورت می گیرد بیش از 2000 سال تاریخ معماري جهان را مرور نمود و بر اساس این معیار معماري دوره هاي مختلف را ارزش گذاري نموده است - معماریان, . - 1390
.3 روش تحقیق
در این تحقیق ابتدا اطلاعات مربوط به مفاهیم علوم رفتاري , روانشناسی محیط و معماري با مطالعات کتابخانه اي جمع آوري شد سپس در سه محور مفهوم علوم رفتاري و مبانی نظري طراحی محیط , روانشناسی محیط و مرزشناسی فضاي معماري و کارکردگرایی مورد بررسی قرارگرفت. سپس مطالعه بر روي نمونه موردي منتخب از لحاظ ادراکی و کالبدي انجام پذیرفت و در نهایت بر لزوم توجه به پل- سکونتگاه ها به عنوان یک اثر معماري تاثیرگذار در فضاي شهري که با چشم اندازهاي مطلوب و دارا بودن کیفیت ذاتی غناي حسی و شادي بخش بودن می توانند بر نشاط و شادمانی فضاهاي شهري موثر واقع شوند, تاکید شد. نتیجه دریافتی از این پژوهش چگونگی تزریق نشاط و شادمانی به فضاهاي شهري مذکور و احترام و ارتقاء روحی و روانی کاربران این فضاها در جریان نظام زندگی » تغییرگراي دیر پا « يامروزي حاکم بر کشور می باشد.
