بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر منابع مختلف کودی بر اسانس و عملکرد اسانس گیاه آویشن دنایی، آزمایشی به صورت طرح بلوکهای کامل تصادفی با شش تیمار و سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه تحت شرایط دیم انجام گرفت. تیمارهای کودی شامل کود زیستی - ازتوباکتر+ فسفات بارور - همراه و بدون ورمی کمپوست، کودشیمیایی کامل و کود کامل نانو همراه و بدون ورمی کمپوست بودند.
صفات مورد مطالعه شامل وزن خشک برگ و گل، درصد و عملکرد اسانس بودند. نتایج نشان داد که به جز درصد اسانس، وزن خشک برگ و گل و عملکرد اسانس تحت تاثیر تیمارهای مختلف کودی قرار گرفتند. بهطوریکه بیشترین وزن خشک برگ و گل 1/89 - تن در هکتار - و عملکرد اسانس 72/85 - کیلوگرم در هکتار - مربوط به تیمار کود نانو همراه با کود ورمیکمپوست و کمترین آنها به ترتیب مربوط به کود شیمیایی 1/34 - تن در هکتار - و کود زیستی 47/36 - کیلوگرم در هکتار - بود.
مقدمه
تولید محصولات کشاورزی در سراسر جهان تحت تاثیر شرایط کمآبی قرار میگیرد. شرایط کمآبی معمولاً در مناطقی رخ میدهد که بهصورت پیوسته میزان نزولات کمی دریافت میکند - هادی و همکاران، - 1395؛ بهطوریکه نمیتواند نیاز آبی گیاهان زراعی، باغی و گیاهان دارویی را تامین کند - سودائیزاده و همکاران، - 1395 و تاثیر عمدهای بر رشد و نمو و میزان مواد موثره آن داشته باشد که در نهایت منجر به تغییر در عملکرد و ترکیبات محتوی اسانس آنها خواهد شد
از آنجایی که بخش گستردهای از اراضی زیر کشت در کشور ایران به کشت دیم اختصاص دارد، متاسفانه بهعلت عدم رعایت اصول دیمکاری، کمبود و پراکنش نامناسب بارندگی، عملکرد پایینی دارند
از طرفی گیاهان دارویی نسبت به گیاهان زراعی نیاز کمتری به نهادههایی مانند آب و کود دارند. همچنین ارزش تولیدی گیاهان دارویی بیشتر از گیاهان زراعی است، لذا لازم است برنامهریزی در جهت افزایش سطح زیر کشت گیاهان دارویی صورت گیرد تا به پایداری کشاورزی در کشور کمک کند
بنابراین در این راستا، استان آذربایجان غربی از جمله استانهای واقع در شمال غرب کشور است که مستعد کشت دیم گیاهان دارویی می-باشد.
آویشن دنایی - Thymus daenensis Celak. - یکی از گیاهان تیره نعناعیان است که در نواحی مختلف مدیترانه و برخی نواحی آسیا میروید و امروزه در مناطق مختلف جهان و از جمله در ایران کشت و تولید میشود. از برگ آویشن در فرآوردههای غذایی و همچنین از اسانس آن در نوشیدنیها و صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی استفاده میشود. اسانس آویشن از جمله اسانسهای معروف میباشد که جایگاه ویژهای در تجارت جهانی دارد. اسانس آویشن دارای خواصی نظیر ضد اسپاسم، بادشکن، ضد قارچی، ضد باکتریایی، ضد عفونی کننده، ضد کرم، خلطآور، آنتیاکسیدان و غیره میباشد که موجب شده است این گیاه از قرن 16رسماً بهعنوان یک گیاه دارویی معرفی شود
کاهش حاصلخیزی خاک در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و استفاده دائم گیاهان از ذخایر غذایی خاک بدون جایگزینی مناسب و کافی، باعث کاهش توان تولید و عناصر غذایی خاک شده است لذا مطالعه جنبههای مختلف بهزراعی گیاهان دارویی از جمله تغییرات کمی و کیفی این گیاهان در پاسخ به منابع مختلف تغذیهای، از اهمیت ویژهای برخوردار خواهد بود
در این رابطه استفاده از کودهای شیمیایی بهعنوان سریعترین راه برای جبران کمبود عناصر غذایی خاک ضروری بهنظر میرسد از طرفی استفاده درازمدت از کودهای شیمیایی باعث فشردگی شده و کاهش حاصلخیزی خاک را به دنبال داشته است. از طرفی افزایش آلودگیها و خسارات زیست محیطی منجر به افزایش هزینههای تولید و به خطر انداختن حیات و سلامتی انسانها و سایر موجودات زنده گردیده است
از اینرو کشاورزی پایدار از طریق جایگزینی کودهای شیمیایی با کودهای آلی و زیستی، درصدد افزایش حاصخیزی و سلامت خاک، حفظ محیط زیست و افزایش کیفیت محصولات میباشد. استفاده از کودهای آلی از طریق افزایش میزان ماده آلی خاک، ایجاد تعادل بین عناصر موجود در خاک و نیاز گیاه و نیز بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، باعث افزایش حاصلخیزی و باروری خاک و در نهایت بهبود وضعیت رشدی و عملکرد گیاه میشود
علاوه بر کودهای آلی، مصرف کودهای بیولوژیک نیز جایگاه قابل توجهی در دستیابی به اهداف کشاورزی پایدار به منظور جایگزین نمودن نهادههای شیمیایی دارا میباشد. این کودها در حقیقت میکروارگانیسمهای مفیدی هستند که در تغذیه گیاه نقش همزیستی داشته و به تثبیت و جذب بهتر عناصر کمک میکنند؛ بهطوریکه از طریق ساخت انواع هورمونهای رشدی مانند اکسین، جیبرلین و سیتوکنین، ساخت اسیدهای آمینه مانند آرژنین، لایسین، تریپتوفان، هیستیدین، سیستئین و اسیدهای چربی مانند اسید پالمتیک توسط ازتوباکتر و کاهش غلظت اتیلن درون گیاه و تبدیل آن به منابع نیتروژن و طویل شدن ریشهها توسط باکتری سودوموناس، باعث بهبود رشد گیاهان میشود
با این حال یکی دیگر از فناوری نوین و پیشرو در جهت کاهش آلودگیهای زیست محیطی، استفاده از فناوری نانو میباشد. تفاوت اصلی فناوری نانو با فناوریهای دیگر در مقیاس مواد و ساختارهایی است که در این فناوری مورد استفاده قرار میگیرد، که مخلوطی از ذرهها با ابعادی بین 1 تا 10 نانومتر هستند. از مهمترین کاربردهای فناوری نانو در زمینهها و گرایشهای مختلف کشاورزی در بخش آب و خاک، استفاده از نانو کودها - Nano fertilizers - برای تغذیه گیاهان میباشد
از آنجا که عملکرد کمی و کیفی گیاهان دارویی از عوامل مختلف محیطی، تغذیهای و خصوصیات خاک تاثیرپذیر است، از اینرو هدف از این تحقیق، برررسی روشهای مختلف تغذیهای گیاه دارویی آویشن دنایی جهت کسب بیشترین عملکرد کمی، توام با حصول حداکثر کیفیت دارویی آن تحت شرایط دیم بود.
مواد و روشها
به منظور تاثیر منابع مختلف کودی بر درصد و عملکرد اسانس گیاه آویشن دنایی تحت شرایط دیم، آزمایشی به-صورت طرح بلوکهای کامل تصادفی در طی سالهای زراعی 1393-94 و 1394-95 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه با شش تیمار و سه تکرار و در کرتهایی با ابعاد 2×3 متر اجرا گردید. تیمارهای کودی شامل کود زیستی - ازتوباکتر+ فسفات بارور - همراه و بدون ورمی کمپوست، کودشیمیایی کامل بهصورت محلولپاشی - با غلظت شش در هزار - همراه و بدون ورمی کمپوست و کود کامل نانو بهصورت محلولپاشی - با غلظت دو در هزار - همراه و بدون ورمی کمپوست بودند. هر کرت در برگیرنده 5 ردیف با تراکم کاشت 30 در 50 سانتیمتر بود.
تولید نشاءهای این گیاه در گلخانه صورت گرفت. با توجه به نتایج آزمون خاک، خاک مزرعه دارای بافت لومرسی با pH=8، شوری 0/52 دسیزیمینس بر سانتیمتر و 0/092 درصد نیتروژن بود، همچنین میزان فسفر و پتاسیم در خاک مزرعه بهترتیب 7/2 و 390 میلیگرم در کیلوگرم بود . کلیه مراقبتهای زراعی در تمامی تیمارها بهصورت یکنواخت انجام گرفت. با توجه به اینکه سال اول، سال استقرار گیاه بود، لذا اعمال شرایط دیم و نمونهبرداری در سال دوم آزمایش صورت گرفت. نمونهبرداری در مرحله 50 درصد گلدهی انجام شد .
بوتهها از ارتفاع 10 سانتیمتری بالای خاک در سه ردیف وسطی از 5 بوته، برداشت شدند. نمونهها تحت شرایط سایه و در دمای اتاق خشک شدند. صفات اندازهگیری شده شامل وزن خشک برگ و گل، درصد و عملکرد اسانس بودند. اسانسگیری با استفاده از دستگاه کلونجر صورت گرفت. برای اینمنظور 20 گرم از وزن برگ خرد شده با 200 میلیلیتر آب مقطر - 1:10 - درون بالن مخصوص دستگاه ریخته و اسانسگیری با دمای جوش آب، به مدت 3 ساعت انجام گردید. عملکرد اسانس حاصلضرب درصد اسانس در عملکرد وزن خشک برگ و گل است. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزار SAS انجام گرفت، همچنین برای مقایسه میانگینها از روش آزمون چند دامنهای دانکن - DMRT - استفاده گردید.
نتایج و بحث درصد اسانس
نتایج حاصل نشان داد که بین تیمارهای مورد مطالعه از نظر درصد اسانس اختلاف معنیداری وجود نداشت - جدول . - 1 بهطوریکه بیشترین درصد اسانس 4/00 - درصد - از تیمار کودی شیمیایی+ ورمیکمپوست بدست آمد؛ در حالیکه کمترین مقدار آن 3/50 - درصد - از تیمار کود زیستی مشاهده گردید
وزن خشک برگ و گل
نتایج حاصل از جدول تجزیه واریانس داده ها نشان داد که وزن خشک برگ و کل بهطور معنیداری تحت تاثیر تیمارهای کودی قرار گرفت - جدول . - 1 نتایج مقایسه میانگین داده ها نشان داد که استفاده از کود نانو همرا با ورمی کمپوست منجر به افزایش 40/10 درصدی وزن خشک برگ و گل نسبت به شرایط عدم استفاده از کود ورمیکمپوست در تیمار مذکور شد و کمترین آن مربوط به کود شیمیایی 1/34 - تن در هکتار - بود - جدول . - 2 نتایج حاصل از آزمایش حاکی از برتری کود آلی ورمیکمپوست نسبت شرایط عدم استفاده از آن بود - جدول . - 2 بدون شک استفاده از کودهای آلی به-خصوص در خاکهای فقیر از عناصر غذایی و مناطق کمآب، باعث بهبود خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و رطوبت خاک، افزایش حاصلخیزی و باروری خاک و در نهایت بهبود وضعیت رشدی و عملکرد گیاه میگردد
همچنین کاربرد نانو کودها در کنار استفاده از کودهای آلی به دلیل تغییر در فرمولاسیون کودی، تغذیه مناسب، فراهم بودن عناصر غذایی و سرعت رهاسازی آن مطابق با الگوی جذب گیاه، به سرعت و به صورت کامل جذب گیاه شده و به خوبی نیازها و کمبودهای غذایی آن را مرتفع میسازد. در برخی موارد میزان مصرف کودهای نیتروژنی و فسفاته را به 50 درصد کاهش میدهد، که همراه با بهبود تغذیه، موجب افزایش مقاومت گیاه در برابر شرایط نامساعد محیطی و کاهش مصرف سموم شیمیایی و در نهایت کاهش آلودگیهای زیست محیطی خواهد شد
