بخشی از مقاله
چکیده
خستگی رانندگان یکی از عوامل موثر در ایمنی عبور و مرور در جاده هاست. به ویژه در بزرگراهها ، که وسایل نقلیه با سرعت بالا رانندگی میکنند و رانندگان به محیط جاده توجه بیشتری مینمایند. به گونهای که اغلب تصادفات شدید زمانی رخ میدهد که خستگی شدید بر رانندگان غلبه میکند منظرسازی به عنوان ابزاری است که علاقمندی به رانندگی در مناظر جذاب توسط رانندگان را بالا میبرد. رانندگان به شدت تحت تاثیر رنگ، تداوم، روشنایی الگوی تغییرات منظر در طول مدت رانندگی قرار دارند.
در نتیجه توجه رانندگان و زمان واکنش تغییر مییابد و منجر به تغییراتی در میزان خستگی رانندگان میگردد. روشهای متعددی برای اندازهگیری تاثیر منظر جاده بر به خواب رفتگی رانندگان در سالهای اخیر مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج بدست آمده از روشهای مورد بررسی نشان میدهد که بزرگراههای مستقیم، بدون وجود مناظر جذاب و طولانی خستگی رانندگان را افزایش میدهد در نتیجه میتوان با بالا بردن صدای رادیو و پایین آوردن شیشه اتومبیل خستگی رانندگان را کم نمود، به گونه ای که وجود مناظر مختلف در جاده ها رفتار رانندگان را تحت تاثیر قرار میدهد و خستگی رانندگان را کاهش میدهد.
.1 مقدمه
خستگی رانندگان یکی از عوامل موثر در ایمنی عبور و مرور در جاده هاست. به ویژه در بزرگراهها ، وسایل نقلیه با سرعت بالا رانندگی میکنند و رانندگان به محیط جاده توجه بیشتری مینمایند. اغلب تصادفات شدید زمانی رخ میدهد که خستگی شدید بر رانندگان غلبه میکند. درمقابل آن، در خیابان های شهری وسایل نقلیه با سرعت کم رانندگی میکنند و تعداد تصادفات کمتر از آن چیزی است که در بزرگراه ها اتفاق میافتد. هم چنین در شبکه خیابان های شهری زمان رانندگی کوتاه مدت و رانندگان خستگی اندکی احساس مینمایند
هنگامیکه یک وسیله نقلیه با سرعت بالا حرکت میکند وضعیت روحی رانندگان تحت تاثیر عوامل متعددی همچون آب و هوا، ترافیک و میزان آسایش محیط درونی خود قرار دارد. با اینحال منظر جاده توسط محققان نادیده گرفته میشود در حالیکه رانندگان به شدت تحت تاثیر رنگ، تداوم، روشنایی الگوی تغییرات منظر در طول مدت رانندگی قرار دارند. در نتیجه توجه رانندگان و زمان واکنش تغییر مییابد و منجر به تغییراتی در میزان خستگی رانندگان میگردد. واین کار برای تعیین این امر که راننده در چه حالت خستگی است مورد استفاده قرار میگیرد
دلایلی وجود دارد که نشان میدهد منظر جاده میتواند بر خستگی رانندگان تاثیر گذار باشد ، همچنین ممکن است ایمنی عبور و مرور را نیزتحت تاثیر قرار دهد
طراحان منظر جاده زمانیکه تصمیم میگیرند تا در کجا جاده بسازند باید چندین عامل را مد نظر قرار دهند. در میان تمامی عامل ذکر شده، یک جاده برای عبور و مرور باید ایمن باشد، با شانه راههای متوالی، و باید با انحناها و شیب های هماهنگ باشد و در عین حال یکنواخت نباشد. همچنین باید از دیدگاه توریسم جاده زیبا و خوشایند باشد، مصرف سوخت با عبور و مرور کاهش یابد و تاثیر اندکی بر ارزش های فرهنگی و طبیعی بر جای گذارد. در درباره شناخت این امر که چگونه رانندگان به محیط اطراف خود واکنش نشان میدهند مدارک معنادار کمی در این مورد وجود دارد.
با اینحال، چندین پیشنهاد عمومی در رابطه با فرم فضایی جاده یا خیابان که بتواند راهنمایی بصری واضحی را در اختیار رانندگان بسته به ملاحظات سرعت مناسب رانندگی و رفتار رانندگان قرار دهد وجود دارد
تجربه مردم از منظر جاده را به روش های متفاوتی میتوان تفسیر کرد. روانشناسی محیطی اغلب ترجیحات محیط های متفاوت را مورد بررسی قرار میدهد، که افراد از تجربه گیری بصری از طبیعت بیشتر از ساختمان های شهری لذت میبرند
مروری بر ادبیات
در این بخش مطالعاتی که در زمینه خستگی رانندگان و منظر جاده انجام گرفته است بطور خلاصه مرور میگردد. بررسی منابع نشان میدهد که در ایران مطالعهای در این زمینه انجام نگرفته و یا بسیار اندک بوده است. با اینحال تعدادی تحقیق در کشورهای خارجی انجام شده است که در زیر به آنها اشاره میگردد.
با توجه به تشخیص اهمیت موضوع خسته کنندگی رانندگی برای ایمنی عبور و مرور، در دهه گذشته به طور گسترده این امر مورد مطالعه قرار گرفته است
پیشینه علاقمندی به این موضوع را میتوان به چهار روش مختلف تقسیم نمود، به عنوان مثال منظر، ترجیح طبیعت ، پیوندهای احساسی داشتن با طبیعت، بخش و مکان، حواس پرتی رانندگان به علت محیط بیرونی خودرو، و در نهایت ادراک بصری هنگام رانندگی . طی مدت های مدید مفهوم منظر یک موضوع با اهمیت در میان جغرافی دانان ، معماران و روانشناسان بوده است و بنابراین یک مفهوم با معانی متعددی است
تفسیر منظر نه فقط چشم انداز زیبایی و دورنمای مناطق جغرافیایی میباشد بلکه مناظر و تجربیات شخصی و احساسات نیز به مناظر و چشم اندازها متصل شده است
در تحقیقات روانشناسی محیطی مبرهن است که تجربیات شخصی از طبیعت نسبت به ساختارهی شهری بیشتر مورد پسند قرار گرفته است
مناظر با تاثیر بالا بر روی فعالیت های انسانی همچون مزارع و چمنزارها در کلمه طبیعت گنجانده شده اند و با یکدیگر متناقص نیستند
در سال 1995 بیان میکند که میتوان محرک های بصری را برای کاهش میزان خستگی مورد استفاده قرار داد. وی بیان میکند طراحان جاده، معماران منظر و مهندسان راه میتوانند بخشی از محرک های بصری جاده را در مسیرهای منحنی در جاده ها ، همچنین کیلومتر شمارها ، همچنین محاسبات ذهنی که هوشیاری را افزایش میدهد را مورد بررسی قرار دهند. هم چنین بیان می-کند که منظرسازی به عنوان ابزاری است که علاقمندی به رانندگی در مناظر جذاب توسط رانندگان را بالا میبرد.
هنگام سفر با خودرو مناظر عمدتا تجربه بصری است. به طور کلی، الگوی منظر جادهای با بخش های آزادراه تغییر مییابد. الگوهای مختلف منجر به نتایج متفاوتی در رفتارهای رانندگان میگردد. الگوی پوششهای گیاهی جاده ها سه ویژگی رنگ، تداوم و روشنایی را در بر می-گیرد. این سه ویژگی با رفتار رانندگان مرتبط است . به طور کلی، الگوی منظره جاده ای با بخش های آزادراه تغییر می کند. الگوهای مختلف منجر به ضربه های مختلف می شوند
تعاریف متعددی همچون خستگی، هوشیاری ، تحریک و واکنش نشان دادن ممکن است سردرگمی های فراوانی را برای درک این پدیده به همراه داشته باشد. بنابراین مهم است که اهمیت این موضوع روشن گردد.
پیشینه تحقیق بر دو موضوع اساسی تاکید میکند : - 1 مربوط یه فرآیندهای فیزیولوژیکی هوشیاری یا بیداری، و دیگری مربوط به پردازش اطلاعات و تقویت توجه میباشد. از طرف دیگر، خستگی یک اصطلاح عمومی میباشد که به فرآیندهای فیزیولوژیکی و روانشناختی مرتبط است. به طور کلی، خستگی نشان دهنده کاهش توان برای انجام دادن، همراه با کاهش توان ذهنی که منجر به کاهش عملکرد میگردد
1-1 علل خستگی و خواب آلودگی رانندگان
عوامل متعددی منجر به خواب آلودگی و خستگی رانندگی میگردد. اگرچه پارامترهای متعددی از یک وضعیت رانندگی میتوانند بر روی ماهیت پیچیده و سیستماتیک بدن انسان تاثیر گذارند با اینجال همانگونه که smiley 1998 بیان میکند همه متغیرها را نمی-توان در یک مطالعه واحد کنترل یا بررسی نمود. وی ساعات طولانی، ساعت روز و مشکلات مربوط به خواب ، نه تنها به عنوان عامل اصلی خستگی بلکه به عنوان منابع بالقوه اقدامات اصلاحی که سعی دارد از حوادث جاده ای مرتبط با خستگی ممانعت به عمل آورد.
دو دسته از عوامل گسترده ای می توانند بر وضعیت های فیزیولوژیکی مبتنی بر هوشیاری و هوشیاری تأثیر بگذارند: درونی و عوامل خارجی
عوامل درونی عواملی هستند که هنگامیکه راننده به شغل رانندگی آماده می شود را تحت تاثیر قرار میدهند. که این عوامل با تغییرات طولانی مدت هوشیاری که از موجودات زنده ناشی می شود همراه هستند. مهمترین عوامل درونی شامل تغییرات روزانه که با ساعت روز ، خستگی ایجاد شده در اثر وظیفه رانندگی و مشکلات مربوط به خواب است.
ساعتهای طولانی، رانندگی اواخر شب یا اواسط بعد از ظهر ، همچنین کمبود خواب نمونه های خوبی از مطالعات عوامل درونزا هستند که برای تعیین عملکرد رانندگی مورد ارزیابی قرار گرفتهاند و این عوامل مستقیما با تغییرات فعالیت های فیزیولوژیکی مرتبط است. با اینحال ویژگی های هندسی جاده و منظر کنار جاده عوامل دیگری هستند که میتوانند بر عملکرد رانندگی با تاثیر گذاری بر انگیزش، هوشیاری و پردازش اطلاعات تاثیر گذارند. یک محیط جادهای یکنواخت با ترافیک عبور و مرور کم نوسانات آشفتگی ایجاد نموده و سطح هوشیاری را پایین می آورد
2-1تاثیر یکنواختی بر خستگی
تقریبا تمامی مطالعات انجام گرفته در زمینه خستگی رانندگان نشان میدهد که خستگی در جادههای با محیط یکنواخت همچون بزرگراه ها بیشتر شایع است. در یک بیانیه مشترک در کنفرانس ساعات کاری ، در رابطه با خواب و میزان تصادفات بیان شده است که رانندگان شب کار در بزرگراه ها در برابر خطرات ناشی از خواب آلودگی بیشتر در معرض آسیب هستند.
بیان میکند که خطر به خواب رفتگی در جاده های مستقیم و یکنواخت با ترافیک عبور و مروری کم وجود دارد. - 1995 - Horne and Reyner دریافتند که %23 تصادفات اتفاق افتاده در جاده های یکنواخت به علت خواب آلودگی اتفاق می افتد.
اطلاعت بدست آمده از تحقیقات در سال 1995 نیز نشان میدهد که خستگی عامل اصلی %20 حوادث رخ داده در بزرگراه است
همچنین در یک مطالعه شبیه ساز رانندگی مشاهده کردند که عملکرد رانندگی در جادههای مستقیم نسبت به جاده های انحنادار سریعتر کاهش می یابد. یکنواختی وضعیتی است که در آن محرک ها بدون تغییر در شرایط قابل پیش بینی باقی میمانند
Hanlon 1980 , Cabon, 1992 نیز بیان میکنند که یکنواختی زمانی وجود دارد که تحرک حسی ثابت است و تغییری دیده نمی شود در واقع حالت تکراری است. - 1992 - Cabon بیان میکند که دو مفهوم می تواند با یکنواختی همراه باشد که عبارتند از : یکنواختی کار و حالت یکنواخت . مفهوم اول به اقدامات ساده ای که به صورت تکراری در طی مدت زمان های طولانی انجام میگیرد گفته می شود و مفهوم دوم ترکیبی از تغییرات فیزیولوژیکی و روانشناختی است که بر عامل انجام دهنده یک کار تکراری تاثیر می-گذارد.
-2 پیشینه تحقیق
هدف از این بررسی تعیین میزان تاثیر جاده های یکنواخت و با مناظر متفاوت در به خواب رفتگی و خستگی رانندگان میباشد. بررسی منابع نشان میدهد که در ایران مطالعات در این زمینه اندک است. با اینحال تعدادی تحقیق در کشورهای خارجی انجام شده است که در زیر به آنها اشاره میگردد.
Antonson et al در سال 2009 به بررسی چگونگی تاثیرگذاری 3 منظر سوئدی - باز، جنگلی، متنوع - در رفتار رانندگان پرداختند. روش مورد استفاده برای نتیجه گیری از این پژوهش استفاده از اطلاعات کیفی - پرسشنامه - و کمی - اندازهگیری شبیه ساز - می-باشد.
2 فرضیه براساس تحقیقات قبلی انجام گرفته، ایجاد شد:
- 1 تاثیرات ویژگیهای منظر - باز، جنگلی یا متنوع - در رفتار رانندگی - سرعت متوسط، تغییرات جانبی در موقعیت وسیله نقلیه و فرکانس چرخش فرمان -
و - 2 ویژگیهای منظر، برای ادراک راننده از وضعیت رانندگیاش تاثیر میگذارد. ابتدا در شبیه ساز رانندگی و سپس با پرسشنامه که به شبیه ساز رانندگی مرتبط بود، مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج نشان داد که رانندگان تحت تاثیر مناظر مختلف قرار میگیرند. در مناظر باز، افراد سریعتر رانندگی می-کنند، نزدیک به مرکز جاده رانندگی نمیکنند و میتوانند کنترل بیشتر داشته باشند در حالیکه به طور همزمان استرس کمتری را تجربه کنند.
