بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله به تبیین تاثیر نقش هوش معنوی بر سرمایههای فکری و اجتماعی در راستای مقاومسازی اقتصاد کشور پرداخته شده است. از آنجاکه مقاومت یک اقتصاد در مقابل ضربههای داخلی یا خارجی، تابع مقاومت عوامل اصلی آن است که بیشترین نقش را در ضربه پذیرنمودن اقتصاد ایفا مینمایند لذا سرمایههای فکری و اجتماعی به عنوان عوامل اصلی پیشبرندگی در مسیر اقدام و عمل اقتصاد مقاومتی مطرح هستند و ضرورت دارد تا در جهت تقویت و استحکام آنها اقدامات مقتضی صورت گیرد، با این دیدگاه که وجود سرمایههای فکری و اجتماعی رشدیافته و بالنده، با جهان بینیهای قوی و متعهد به ارزشهای معنوی ، تضمینکننده رشد و شکوفایی اقتصاد کشور میباشند .
کلیدواژهها: هوش؛ هوش معنوی؛ سرمایه فکری؛ سرمایه اجتماعی؛ اقتصاد مقاومتی.
.1 مقدمه و بیان مسئله
یکی از ابعاد مهم هر توسعهای توجه به سرمایههای فکری و اجتماعی است که از مهمترین شاخصه های رشد و توسعه هر جامعهای به شمار میآید . مفهوم سرمایه فکری و اجتماعی در برگیرنده مفاهیمی همچون هویت ، خودشکوفایی ، اعتماد ، همکاری، همیاری، روابط سازنده، تعهد، شناخت، رسالت داشتن ، بهتر دیدن و بهتر شنیدن، صداقت ، درستی و ... میباشد. در دیدگاه سنتی مدیریت، توسعه سرمایههای اقتصادی و فیزیکی یکی از مهمترین نقشها را ایفا میکردند در حالیکه عصر حاضر برای توسعه بیشتر و تضمین رشد پایداری، بیش از آنکه نیازمند سرمایه اقتصادی و فیزیکی باشد، نیازمند سرمایههای فکری و اجتماعی است.
چرا که سرمایه فیزیکی با ایجاد تغییرات در مواد برای شکل دادن به ابزارهایی که تولید را تسهیل میکنند بوجود میآمد، در حالی که سرمایه فکری و معنوی با تغییر دادن افراد از طریق تقویت نگرشها و ارزشهای درونی و معنوی آنها را توانمند و بالنده میسازد تا به شیوههای جدیدی رفتار کنند و با بهره بردن از سرمایههای اجتماعی و دگرگون شدن روابط میان افراد یا گروهها به شیوههای ارزشی در کنشهای میان آنها و فعالیتهای جمعی تسهیل حاصل نماید، لذا شناخت عوامل موثر در تقویت سرمایه فکری و اجتماعی میتواند موجب افزایش عملکرد اجتماعی و اقتصادی افراد در جوامع و در نهایت رشد شکوفایی جامعه و استحکام اقتصاد کشور را فراهم آورد. از مهمترین مولفههای موثر بر سرمایههای فکری و اجتماعی، که نقش هدایتگری و ارتقاء آن را ایفا مینماید؛ هوش معنوی است که در تقویت و بالندگی آن تاثیر بسزایی دارد را فراهم آورد .
.2 سرمایه های فکری و اجتماعی1
در دو دهه اخیر مفهوم سرمایه فکری و اجتماعی در زمینه ها و اشکال گوناگون به عنوان یکی از اصلی ترین ترین مفاهیم، ظهور و بروز یافته است و به عنوان زیر بنای ایجاد جامعه مدرن یکی از مهمترین شاخصههای رشد و توسعه در هر جامعهای میباشد. به عبارت دیگر شرط لازم برای پیشرفت جامعه، رشد و شکوفایی اقتصاد، توسعه همه جانبه، بسط مشارکت اجتماعی و اعتماد متقابل فرد - جامعه - دولت است.
از این رو شناسایی عوامل موثر بر آن اهمیت بسزایی دارد طبق تحقیقات و مطالعات محققان و صاحبنظران مسایل اجتماعی و مدیریتی از جمله عوامل تاثیرگذار بر تقویت سرمایههای فکری و اجتماعی یک جامعه که تضمینکننده رشد و شکوفایی اقتصاد کشورها میباشد؛ هوش معنوی است. به عبارت دیگر، هوش معنوی از جمله موضوعاتی است که امروزه بطور وسیعی در پاسخ به محیطهای متلاطم و پیچیده در سازمانها به آن توجه می شود. بنابه یافتههای اخیر این هوش نهاییترین هوش انسان معرفی شده و نقطه عطفی در این زمینه به شمارمیآید.
سرمایه های فکری و اجتماعی مانند شکلهای دیگر سرمایه ، مولّد است و دستیابی به اهداف را تسریع میبخشد . »سرمایه فکری« و »سرمایه اجتماعی« بنا به اهمیت مکمل یکدیگر میباشند و از نظر جایگاه، به تفسیر برخی از صاحبنظران از سرمایه فکری، به عنوان ابزاری برای رسیدن به سرمایه اجتماعی یاد میکنند و آن را لازمه سرمایه اجتماعی می دانند. سرمایه فکری و اجتماعی، یکی از مؤلفهای اساسی در توسعه و ثبات یک کشور است امّا در مورد این مفهوم اجتماعی ، تعاریف گوناگونی نیز ارایه شده است. بانک جهانی، سرمایه فکری و اجتماعی را به عنوان »ثروت نامرئی یک کشور« در نظر میگیرد و آن را در برگیرنده نهادها و روابط و هنجارهایی میداند که تعاملات اجتماعی را شکل میدهند.
سرمایه فکری و اجتماعی ، مفهومی است که در بسیاری از موارد، توسط تحلیلگران اجتماعی برای توضیح طیف وسیعی از فرآیندهای اجتماعی به کار میرود .امّا در جامعترین تعریف میتوان گفت : »سرمایه اجتماعی، مجموعه منابعی است که در ذات روابط خانوادگی و در سازمانهای اجتماعی جامعه وجود دارد و بر رشد شناختی و یا اجتماعی افراد، مؤثر است.«اصطلاح سرمایه اجتماعی ، به پیوندها و ارتباطاتِ میان افراد جامعه به عنوان منبع باارزشی اشاره دارد که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل ، موجب تحقّق اهداف جامعه میشوند.
لذا یکی از ابعاد مهم هر توسعهای توجه به سرمایههای فکری و اجتماعی است . از این رو سرمایه فکری و اجتماعی، یکی از مهمترین شاخصههای رشد و توسعه هر جامعه ای به شمار میآید ، چرا که انسان بطور ذاتی در تعامل با دیگران نیازهای خود را بر طرف ساخته و گذران امور میکند. اثرات این کنشهای متقابل در نقش آنها تا حدی است که حذف آن زندگی را غیرممکن و مختل می نماید .
مفهوم سرمایه فکری و اجتماعی، در برگیرنده مفاهیمی همچون اعتماد ، همکاری و همیاری میان اعضای یک گروه یا یک جامعه و روابط متقابل بین آنها است، که نظام هدفمندی را شکل میدهند و آنها را در جهت دستیابی به هدفهای ارزشمند هدایت میکنند. لذا سرمایه فکری و اجتماعی را میتوان حاصل روابط مبتنی بر اعتماد در جامعه دانست و آن را به مجموعه منابعی که در ذات روابط سازمان اجتماعی بوجود میآیند و زندگی اجتماعی را مطلوبتر میسازند، اطلاق نمود .
بر این اساس، جامعهای از سرمایه فکری و اجتماعی برخوردار است که مردمان آن در مراودات با یکدیگر و در ارتباط با سازمانها از سهولت، سادگی و انعطاف بسیار بالایی برخوردار باشند و جو اعتماد و اطمینان عمومی وجود داشته و روابط مبتنی بر اعتماد برقرار باشد و به این ترتیب سازمانها قادر به فعالیت بهتر و بیشتر باشند و نتایج مطلوبتری را به جامعه ارایه نمایند و ثبات و توسعه را در اقتصاد ، سیاست و ... کشور فراهم آورند.
از آنجا که سرمایه فکری و اجتماعی، عنصری ثابت و خنثی نیست، نظام و سیستم اجتماعی با هر تحریکی، ممکن است دچار نقص و انحراف در اعتماد اجتماعی، انسجام و مشارکت اجتماعی شود و سرمایه فکری و اجتماعی با کاهش مواجه شود و این مسئله مهم به تدریج مهاجرت، افسردگی، اعتیاد، نارضایتی عمومی و اغتشاش و فروپاشی را در پی خواهد داشت. لذا افول بیش از حد سرمایه فکری و اجتماعی در هر جامعه و کشوری به حتم جامعه را با مشکلات فرهنگی و سیاسی و اجتماعی روبرو می سازد که نهایت آن، فروپاشی اجتماعی است.
مولفههای سرمایه های فکری و اجتماعی. مفهوم سرمایه فکری و اجتماعی دارای سه مولفه مهم اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی است که خود، هم معلول و هم گسترش دهنده این سه مولفه است که البته این سرمایه حیاتی، وابستگی و ارتباط متقابل و محکمی با سرمایه فیزیکی، اقتصادی و انسانی داردو به تسریع در توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، اطلاعاتی و رشد و بالندگی جامعه یاری میرساند و موجب ایجاد حس همکاری و همیاری و مشارکت میان اعضای جامعه میشود و مهمتر این که شرط لازم برای توسعه هر نظام اجتماعی پیشرفت جامعه، توسعه همه جانبه، ایجاد روابط گرم، گسترش انسجام اجتماعی، بسط مشارکت اجتماعی و اعتماد متقابل - فرد جامعه دولت - سرمایه فکری و اجتماعی است و به عقیده آنتونی گیدنز، به عنوان زیربنای ایجاد جامعه مدرن مطرح است و جامعه را در دسترسی به هدف مشترک و حفظ جامعه و همبستگی در آن کمک میکند.
ابعاد سرمایه های فکری و اجتماعی. سرمایههای فکری و اجتماعی بواسطه هوش معنوی در یک مفهوم مرکب به صورت منسجم و نظامند در سه بُعد » ساختاری ، محتوایی و کارکردی « بر اهداف و ارکان اقتصاد مقاومتی2 تاثیرگذار هستند .
- 1 بُعد ساختاری، سرمایه فکری و اجتماعی مانند دیگر انواع سرمایه، مولد است و دستیابی به اهداف را تسریع میبخشد.
- 2 بُعد محتوای، سرمایه فکری و اجتماعی تمایل نزدیک ذهنی یک گروه به منافع جمعی است و مجموعه هنجارها و ارزشهای اخلاقی را شامل میشود.
- 3 بُعد کارکردی ، سرمایه فکری و اجتماعی در قالب اجتماعات و گروههای مدنی آشکار است و در بردارنده مفاهیمی چون اعتماد، همبستگی، هنجارها و ارزشها، انسجام گروهی و مشارکت میباشد.
بنابراین سرمایه فکری و اجتماعی شامل تواناییها و استعدادها و بهطورکلی ظرفیتهای بالقوه انسانی است که گاه تبدیل به سرمایه مادی میشود و گاه به تقویت آن میپردازد. سرمایه اجتماعی ثروت نامرئی است که توسعه اقتصادی، فرهنگی و سیاسی و ثبات جامعه را فراهم میآورد. سرمایه فکری و اجتماعی روح جمعگرایی، استحکام بنای خانوادهها و ظرفیت بهرهگیری همگانی از منابع را ایجاد میکند. معمولا میزان بروز تنشهای جامعه از انتخابها در هر کشوری نشانه انباشت یا کاهش این سرمایه فکری و اجتماعی است.
