بخشی از مقاله
چکیده
معماری و فضاهای اجتماعی و شهری،بالاخص نماهای شهری،از جمله سمبل ها و نشانه های شهری در تبیین و تعریف هویت تاریخی و فرهنگی شهرها هستند.در این میان نوع طراحی فضاهای شهری و چگونگی نما سازی شهری،از نقشی راهبردی و تعیین کننده در راستای ارتقا فرهنگ و هویت شهری و مقابله با بحران های شهری مرتبط با مقولات طراحی فضاها برخوردار است.
این تحقیق توصیفی و تحلیلی انجام گرفته و روش گردآوری اطلاعات آن کتابخانه ای و اسنادی می باشد.چهارچوب نظری تحقیق بر این اصل استوار است که اندیشه های معماری و طراحی خلاقانه و پویا مبتنی بر فرهنگ و تاریخ، نقشی کاربردی در جهت مقابله و کنترل بحران های شهری و احیای هویت شهرها دارد.با امید به اینکه این پژوهش گامی موثر در جهت شناخت و بررسی تاثیر نوع ایده های طراحی در رفع مسائل و بحران های هویتی شهرها برداشته و بر غنای آن بیفزاید.
مقدمه
در واقع نماهای شهری و طراحی سیما و مناظر شهری مظهری از نحوه ی نمایش سنت ها،آرمان ها و ساختار وجودی ازهویت تاریخی و فرهنگی مبتنی بر هویت اسلامی ایرانی هستند.بر این اساس مدیران، طراحان شهری و معماران به عنوان تاثیرگذار ترین عوامل در شکل دهی و احیاء هویت به شهرها، می توانند هر کدام به نوعی با ارائه راهکار در این حوزه، زمینه بازگشت به آرمانشهر اسلامی ایرانی و ظهور سنت ها،عناصر و الزامات معماری اسلامی ایرانی را در فضاهای امروزی شهرهای ایران فراهم می آورند.در این میان به تاثیرعمیق نماهای شهری در ایجاد احساس هویت اسلامی ایرانی در فضاها و مکان های شهری در جهت مقابله با ورود آرا و جریان های معماری و شهرسازی غربی اشاره و با شناسایی عمق و غنای معنوی و کاربردی آن به نسل های معاصر در جهت اشائه و تداوم معماری و شهرسازی مبتنی بر هویت اسلامی که تاریخ و فرهنگ عناصر اصلی آن می باشند، پرداخته شده است.
تعریف نما
نما در لغت نامه دهخدا به معنای صورت ظاهری هر چیزی، آنچه که در معرض دید و برابر نمای هر ساختمان در شکل دهی به مجموعه شهری که در آن حضور دارد،توصیف شده است. - لغت نامه دهخدا - در فرهنگ عمید نما را صورت ظاهری چیزی، قسمت خارجی ساختمان توصیف می کند و نماسازی را فن روسازی ساختمان و ساخت نمای عمارت می داند.
اهمیت نما سازی و تامل در حقیقت نمای شهری
همانگونه که لباس باعث هویت بخشیدن ظاهری به افراد می شود، نما نیز به یک ساخته هویت می دهد. اگر به نمای یک ساختمان بدون در نظر گرفتن برخی فاکتورهای اصولی هویت ساز،همچون مسئله ی فرهنگ و تاریخ آن منطقه، توجه شود، همگونی و زیبایی نمای شهری در مجموع از بین می رود.در سالهای اخیر پس از مطرح شدن دوباره اهمیت فضاهای عمومی و ارزش زندگی شهری،نما اهمیت دوباره ای یافته است.
نما در عمل درون ساختمان را از بیرون و فضای خصوصی را از فضای عمومی جدا می کند.نما حاکی از موقعیت فرهنگی سازندگان ساختمان است و نشانگر میزان نظم طرح ساختمان،امکانات و ذوق تزئین و خانه آرایی طراح و مالک است.یک نما به مثابه معرفی وضعیت ساکنان در بین عموم است.
نما در واقع صورت ساختمان و بهترین بیان حالتی است که فرد طراح یا مالک از خود در برابر بیرون دارد.نماهای داخل ساختمان بیشتر جنبه خصوصی دارند،لیکن نماهایی که به سمت کوچه و بافت شهر باز می شوند،جنبه عمومی تر دارند.بنابراین وجوه پشت و جلوی ساختمان از یک طرف دارای نمود اجتماعی و از طرف دیگر نمود مشخص ساکنان خود است بنابراین نمای هر ساختمان باید هم با فضای عمومی همبستگی داشته باشد و هم بتواند حجم داخلی ساختمان را بیان نماید.
وضعیت کنونی نما در معماری و شهرسازی ایران
شهرها و معماری معاصر ایران در بسیاری زمینه ها تقلیدی از شهرها و معماری معاصر غربی است. با ورود ایده ها و الگوهای معماری و شهرسازی غربی،شهرهای معاصر دچار از خود بیگانگی شدیدی شده و توجهشان به اصول و ارزش های فرهنگ و هویت تاریخی ایرانی ازبین رفته است.
تقابل جدی میان محیط جدید و محیط تاریخی شهرها عاملی در جهت اضمحلال ابنیه و بافت های ارزشمند تاریخی شهرها، گسترش آراء و عقاید بیگانه در معماری و شهرسازی ایران و در نتیجه بی توجهی به مبانی نظری و ارزش های فرهنگی،تاریخی آثار معماری و شهرسازی به جای مانده از گذشته می باشد.معماری شهرهای امروز ایران تقلیدی ناقص از الگوهای معماری و شهرسازی مغرب زمین است.توسعه های جدید و شهرهای جدید ایران فاقد هویت ملی و فرهنگی،تاریخی و اسلامی هستند.
این شهرها توانایی در ایجاد وحدت بین آحاد جامعه اسلامی،احراز هویت اسلامی و احساس پیوند با گذشته را از دست داده اند. در واقع در شهرهای ما زبان مشترکی بین نماها وجود ندارد،نه فرهنگ مشترکی برای بیان دارند و نه با گذشته ی خود ارتباط صحیحی برقرار کرده اند و نه سبک مشخصی را دنبال می کنند. نمای شهری در این میان به چالشی جدی تبدیل می شود و به عنوان کالبد و سیمای شهرموظف است ایفای نقش کرده و مفاهیم با ارزشی را که با فرهنگ و تاریخ فضا در هم آمیخته به بیننده و کسی که در آن زندگی می کند القا و رفتار او را شکل دهد.
بررسی عوامل تاریخی در ساخت و سازها
هنگامی که در عبور از کوچه باغ های هویت ساز گذشته سری به معماری امروز ایران می زنیم درمی یابیم نابسامانی چهره ی شهرها که هر روز تحولات معماری را به شکلی جدید در صورت خویش به نمایش می گذارد و قطع ارتباط تاریخی از روند رو به رشد و تدریجی معماری سنتی و دلباختگی به ارزش های مد گرایانه ی غربی را دنبال می کند، ناخود آگاه و باری دیگر ذهن به سوی گذشته ی پربار و آثار با اصالت هنرمندان ایرانی کشانده شده، به طوری که گاه در تعلق آثار به خودمان شک می کنیم.
گسترش این اغتشاشات و رسیدن آن به نقطه ی بحرانی خود باعث شده اتصال به گذشته به امری ناممکن بدل شود و همه ی وابستگی ها و تعلقات با آثار قدرتمند و شکوهمند نیاکانمان که گویی دست منبسط نوری در دستانشان بوده به یکباره از بین رود و فصلی جدید در معماری ایرانی در حال ترسیم شدن باشد.فصلی جدید که در آن آثار سبک ها و زمان های مختلف به هم دهن کجی می کنند،سنگ ها و رنگ ها به صورتی تصادفی پهلو به پهلوی هم شکل می گیرند و شهر ها همچون ویران گاهی مصالح ناموزون و نماهای تهی از مضمون را پی در پی در چهره ی خویش تکرار می کنند و راهمان را از سمت نور و حیات می بندند.
بررسی عوامل فرهنگی در ساخت و سازها
فرهنگ را در یک تعریف بسیار کلی می توان مجموعه ای از اعتقادات، باورها، سنت ها و الگوهای رفتاری و نیز دانش، اطلاعات و ادبیات مکتوب و شفاهی یک جامعه دانست و آن را از تمدن که در این تعریف مجموعه ای از دستاوردهای جامعه است متفاوت دانست .
هر جامعه ای دارای فرهنگ خاص خود است که شالوده معماری آن جامعه را پایه گذاری می کند و معماری آن جامعه تصویرعینی آن فرهنگ می باشد . در حقیقت معماری وسیله واقعی سنجش فرهنگ یک ملت بوده و هست . فرهنگ هر جامعه پاسخگوی چگونگی شکل گیری فضاهاست و ارتباط آثار با نشانه ها و الگوهای هر سرزمین باعث ایجاد آرامش در فضا خواهد شد. لذا بناهای همگام با افکار جامعه و هم راستا با گذشته همواره زنده مانده و نفس خواهند کشید.در این رابطه اغلب سعی میشود به این بهانه که هر بنایی برای عملکرد خاصی ساخته می شود از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کرد و فراموش می شود که هر ساختمانی یک شاهد فرهنگی است .
ارائه راهکار
متاسفانه در ایران ضوابطی مدون برای طراحی نما وجود ندارد و بی قانونی و هرج و مرج در ضوابط گریبان شهرها را گرفته است،به طور مثال کمسیون ماده 5 از قوانین شهرداری ها به راحتی اجازه ی تخلف به کارفرمایان را می دهد. و اما در رابطه با مردم باید گفت عدم وجود قوانین در طراحی نما و وجود آزادی بی حد و مرز باعث شده است تا هنجارها و ارزش های اصیل فرهنگی و الگوهای بومی فراموش شوند و ارزش های زودگذر و مدگرایانه بر ذهن مردم سایه افکند.
به طوریکه مردم هر روز چیز جدیدی را در نمای بنای خویش از معماران طلب می کنند، حتی اگر هنگام رو به رویی با مخالفت مشاوران و طراحان مبتکر و آشنا به اصول، روبه رو شوند،با مراجعه به افراد آشنا به برنامه های سه بعدی و پرداخت هزینه ی کمتر،نماهای بزک کرده و تهی از مضمون را جایگزین طرح های همراستا با فرهنگ و اصالت ایرانی می نمایند.
