بخشی از مقاله
چکیده
از مهم ترین مسائل جهان معاصر در شهرهای دچار بحران هویت شدهی امروزی، توجه به ارزش است؛ حفاظت و معرفی ارزشها از راهکارهایی است که علاوه بر هویت بخشی شهرها، میتواند آن را به محیطی پویا و سرزنده تبدیل نماید. مشهد به عنوان شهری که مرقد امام هشتم شیعیان در آن قرار دارد همواره به عنوان شهری مذهبی
شناخته شده است. ولی شهر مشهد دارای ارزشهای دیگری از جمله ارزشهای تاریخی-اقتصادی-گردشگری و غیره میباشد که با شناسایی و معرفی ارزشهای آن، میتوان برنامه ریزی لازم را برای توسعه انجام داد.
خیابان ارگ مشهد یکی از بافتهای با ارزش و تاریخی است که علی رغم داشتن قابلیت سیاسی، تجاری، اداری و فرهنگی، دچار تنزل فضایی شهری شده و کارکرد گذشته خود را از دست داده است. هدف پژوهش شناسایی ارزشهای موجود در خیابان ارگ و دگرگونی آن از زمان شکل گیری این محدوده تا کنون با رویکردی فرهنگ گرایانه است.
در این روند ابتدا به پیشینه تاریخی و جایگاه فعلی خیابان ارگ اشاره شده و سپس به ارزشهای موجود در این محدوده پرداخته میشود و در نهایت پیشنهادات و دستورالعملهایی جهت بازآفرینی و بهبود فضایی خیابان ارگ ارائه خواهد شد. روش به کار گرفته شده در این پژوهش، روش تفسیری-تاریخی با تکیه بر منابع کتابخانه ای و اینترنتی است. یافته ها نشان میدهد از آنجا که ارزشهای مختلف تاریخی، فرهنگی و مذهبی در این محدوده حضوری مستمر دارند، میتوان با انجام تمهیداتی در جهت تثبیت ارزشهای مطلوب و تقویت ارزشهای کم رنگ شده گام برداشت.
مقدمه
بافتهای کهن شهری با داشتن خاطرات جمعی و عناصر مختلف هویتی، تجربههایی ارزشمندند که بی توجهی به آنها عواقب جبران ناشدنی را به بار میآورد، چرا که شهر بدون خاطره فاقد هویت است و علاوه بر آن موجب میشود فرصت درک و لمس این تجربه تکرار ناشدنی از نسلهای بعدی گرفته شود.
»مهم ترین مساله ناپایداری بافتهای شهری هنگامی در شهرهای ایرانی بروز کرد که بافتهای قدیمی نتوانست پاسخگوی نیازهای جدید زندگی مدرن و تجددی که از دوره قاجاریه شروع شده بود، باشد
بافتهای کهن شهری را میتوان نه تنها در بعد فرهنگی-اجتماعی به عنوان هویت ملی، بلکه در بعد اقتصادی نیز جزئی با ارزش از ثروت ملی دانست که در غیاب سیاستهای اصولی باید شاهد نابودی آنها بود. روند فزاینده شهرنشینی و گسترشهای سریع شهری در تقابل با این ارزش قرار میگیرند
شناخت ارزشهای فرهنگی موجود در مراکز مسکونی و در بطن و گوشه و کنار واحدهای متشکله آن به کمک علوم انسانی و سپس تعمیم بر تغییر شکل شالوده کاربری و کالبدی که زاده معادله ای خاص از ارزشهای فرهنگی است، ظریف ترین و پر مسئولیت ترین کاری است که برای باززنده سازی و یا احیای فضاهای واجد ارزش انجام میگیرد حضور ارزشهای اجتماعی-فرهنگی در یک بنا و مشروط بودن شکل بنا از آنها، مطلبی است که از یک سو به سلیقهها و ابداعات شخصی معمار بستگی پیدا میکند و از سویی به عوامل فرهنگی-سیاسی که در فضای تاریخی مراکز مسکونی وجود دارد، پیوسته است
اگرچه این نوشتار به دنبال اثبات فرضیه خاصی نیست؛ اما به منظور مداقه و بازشناخت انگاره های تاثیر گذار در بازشناخت محدوده ارزشمند ارگ در شهر مشهد، به عنوان عرصه ای جمعی و عمومی، و زمینه سازی جهت طراحی هدفمند و هویت بخش از طریق شناخت ارزشها، از یک پیش فرض بهره برده است. این پیش فرض را اینگونه میتوان بیان کرد: اگرچه کارآمدی یک محدوده ارزشمند و تاریخی صرفا با توجه به ارزشهای آن اتفاق نمیافتد، اما ساماندهی محدوده بر این اساس تاثیر قابل توجهی بر تمامی حوزه ها دارد و موجبات کارایی بهتر این حوزه ها را فراهم میآورد.
اما در باب ضرورت تحقیق میتوان به لزوم توجه به روند غیر اصولی و شتابزده بافتهای ارزشمند اشاره کرد. بافتهایی که علی رغم داشتن عناصر تشکیل دهنده تصویر ذهنی شهروندان و وجود حس مکان به سبب فقدان مدیریت صحیح دچار دگرگونی شده و رفته رفته ارزشهای خود را به فراموشی سپردهاند. به هر روی شاید بتوان با نگاهی دوباره به ارزشهای این خیابان، موجبات افزایش روح مکان و به تبع آن یادآوری تجارب گذشته و دستیابی به هویت گردد.
پژوهش حاضر از طیفی از روشهای تحقیق تفسیری-تاریخی و موردی، با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و میدانی و استفاده از شیوه های تحقیق مرور متون و منابع، اسناد تصویری و مشاهده به عنوان ابزار جمع آوری اطلاعات سود جسته است.
مفهوم ارزش ارزش در لغت به معنی بهاء، قیمت، شایستگی، برازندگی، قابلیت استحقاق و اعتبار یک سند است. - معین، . - 199:1371 همچنین ارزش در فرهنگ آکسفورد به معنی سودمندی و مهم بودن است و به معنی آنچه در زندگی مهم و با ارزش است، میباشد . - wehmeier, 2005: 1435 - مفهوم ارزش در فرهنگ جامع مدیریت به معنی قدر، بهاء، ارزش و اعتبار آمده است - ونوس و دیگران، . - 909 :1381 برخی از دانشمندان مانند مازلو معتقدند که مفهوم ارزش، هم وزن مفهوم نیاز است.
برخی هم برآن اند که ارزش اساسی بیولوژیک دارد و بر نیازهای اساسی مبتنی است و ارزشی نزد فرد یافت نمیشود، مگر آنگاه که نیاز خاصی داشته باشد. بنابراین نیازهای اساسی همان چیزهایی هستند که موجود زنده را از نظر زیستی میسازند و نظام انتخابهای او را تعیین کرده و مشابه ارزشهای زیستی هستند. این ارزشها، بعدها با رشد فرد، به ارزشهای اجتماعی ، تغییر مییابند
به بیان ساده تر، مفهوم ارزش به معنای بهاء صحت یا برتری حالت یک شی ء نسبت به سایر حالتهای آن را ارزش آن حالت مینامیم. یا "ارزش آن چیزی است که یک فرد میگوید خوب یا بد است "و " ارزش اجتماعی آن چیزی است که اکثریت یک گروه یا جامعه میگویند خوب یا بد است - رفیع پور،. - 162:1377 ارزشهای مختلف عبارتند از: ارزشهای فرهنگی تاریخی، ارزشهای هویتی، ارزش نسبی هنری یا فنی - بر پایه پژوهش - ، ارزش نادر بودن - ندرت - ، ارزش اقتصادی، ارزش گردشگری، ارزش کارکردی، ارزشهای آموزشی، ارزش اجتماعی - آرامش و خوانایی فضا و جریان حیات سالم زندگی - ، ارزش ملی و مذهبی، ارزش زیستی محیطی و ارزش تاریخی.
ارگ مشهد و شیوه مداخله در آن
تا قبل از جریانات جهانی ناشی از انقلاب صنعتی، تغییرات جوامع شهری کشور بسیار بطئی و نامحسوس بوده و به تبع آن، کالبد شهرها نیز با دگرگونی قابل توجهی مواجه نبود. همگام با تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بافتهای شهری نیز مواجه با تغییر شکل و شالوده گردیدند. در حالی که مداخله در بافتهای کهن شهری درایران و اصولا واژه بافت کهن معنای چندانی نداشت، همزمان با شروع دوران معاصر و دگرگونی نظام و ساختار اقتصادی کشور و نیز روابط روزافزون با کشورهای خارجی، تغییر در سازمان فضایی کشور اتفاق افتاد.
