بخشی از مقاله
چکیده
توجه به مکان و لامکانی اینک در ادبیات جغرافیایی موقعیت و منزلتی مرکزی را احراز کرده است. این همانندی در دوران مدرن بیشتر به چشم می خورد و با فراگیرتر شدن سرمایه داری جهانی و ظهور پدیده جهانی شدن, تنوع مکانی به تدریج کمتر می شود. حس لامکانی به وجود مناظر نسبتا یکسان و استاندارد شده ای اشاره دارد که نتیجه از دست رفتن تدریجی تنوع محلی است. این تنوع در جوامع سنتی و کمتر صنعتی شده بیشتر مشهود است. هدف نگارنده آن است که با بررسی انتقادی فرایند نوسازی شهری در پروژه محور داودقلیBدلجویی شهر زنجان نشان دهد برنامه ریزی و طراحی شهری و ساختن در محیط شهری بدون شناخت عمیق مکان جغرافیایی به معنی نوعی عمل زدگی و پراگماتیسم و نوعی مادی فرض کردن فضا و مکان شهری است و حاصلی جز ایجاد کالبدی بی روح در شهرهای ما نخواهد داشت. خیابان داود قلیB دلجویی یکی از خیابان های شهر زنجان می باشد که طبق پروژه ای با همین نام است که در سال های اخیر به انجام رسیده است. پژوهش حاضر به تبعات انسانی نوسازی شهری فن گرا می پردازد و به خصوص فرایندی عام را مورد بررسی و پژوهش قرار می دهد که مولد حس لامکانی در محیط های شهری است.
-1 مقدمه
حوزه عمومی این پژوهش مطالعه تاثیرات نوسازی شهری فن گرایانه، بر اجتماعات انسانی است. نوسازی شهری فن گرایانه نوعی برنامه ریزی مدرنیستی از بالا به پایین است که در آن برنامه ریز به عنوان فردی فنی, حرفه ای و همه چیز دان, بدون مشارکت مردمی که مستقیما از نوسازی مناطق مسکونی تاثیر می پذیرند و بدون توجه به احساسات و عواطف ساکنان محله های مسکونی, در مقیاس بزرگ تخریب این محلات را توصیه و تجویز و به جای آن ها فضاهای یکسان و همانند و فاقد اصالت تاریخی و فرهنگی طراحی و اجرا کرده اند. مساله اصلی آن است که پروژه نوسازی شهری محور داودقلیBدلجویی شهر زنجان تا چه میزان در ایجاد حس تعلق به مکان یا بالعکس حس لامکانی تاثیر داشته است؟ سوالات فرعی پژوهش بدین قرارند：تا چه اندازه پروژه فعلی نوسازی محور داودقلیBدلجویی شهر زنجان در تحکیم تعلقات مکانی و جلب رضایت ساکنان این پروژه موفق بوده است؟ تا چه میزان پروژه مذکور ساکنان فعلی را به اقامت طولانی مدت - بیش از پنج سال - در مکان جدید ترغیب کرده است؟ پروژه نوسازی محور داودقلیBدلجویی شهر زنجان تا چه میزان توانسته است محیطی مانوس و مطلوب برای ساکنان و کاربران فراهم آورد؟ و تا چه میزان پروژه فعلی در تحکیم روابط اجتماعی محلی موفق بوده است؟ عدم مشارکت مردم ذیربط در فرایند برنامه ریزی. نارضایتی نسبت به طرح کالبدی خود تابعی است از خوشایند نبودن نماها, فضاها, فقدان فضاهای خدماتی و تفریحی و فضای سبز و گسسته شدن ارتباطات انسانی تابعی است از دسترسی کمتر به اقوام و دوستان و آشنایان و همسایگان.
-1-1 اهداف پژوهش
به طور کلی هدف نگارنده از نوشتن این پایانامه حساس کردن برنامه ریزی شهری و طراحی شهری در استان زنجان نسبت به نظریه و مکان جغرافیایی است. این حساس نبودن به شکل عمده ناشی از تعصب کالبدی و ماهیت فن گرا و نارسایی های آموزشی در کشور ما است. به نظر نگارنده در حال حاضر این حساسیت وجود ندارد. این نوع برنامه ریزی و ساختن می تواند نتایج نامطلوبی را به بار آورد. که علاوه بر ایجاد حس لامکانی می تواند ما را در شیب حل شدن در فرهنگ مسلط جهانی به سرعت سوق دهد و استقلال فرهنگی ما را که تا اندازه زیادی وابسته به متفاوت ماندن فضاها و مکان های جغرافیایی ما در ایران زمین و شهرهای ایرانی بوده است با تهدید مواجه سازد. چنانچه خواننده پس از مطالعه این رساله ضرورت شناخت نظریه و مکان جغرافیایی را در خود بیش از پیش حس کند, نگارنده به هدف خود نزدیک تر شده است. نگارنده بر آن است تا گامی در جهت تعدیل و تصحیح آن قوا بردارد و درک فعلی برنامه ریزان و طراحان شهری را نسبت به آن تعمق بخشد و قبل از پدید آمدن کالبد ذهن را که مولد آن کالبد است پایش دهد.
-2-1فرضیه های تحقیق
B1 طرح نوسازی داود قلیBدلجویی به دلیل ماهیت فن سالارانه در ایجاد حس لامکانی در بین ساکنان قبلی و جدید موثر بوده است. B2 طرح نوسازی محور داود قلیBدلجویی باعث گسسته شدن ارتباطات انسانی, در منطقه مورد بازسازی شده است. B3 اکثریت ساکنان طرح نوسازی محور داود قلیBدلجویی, چه اقشار جدید و چه اقشار قبلی از نتایج طرح ناراضی اند.
-2 مسایل اساسی در نوسازی شهری
-1-2 ضرورت حفظ هویت شهری
در مسأله حساس نوسازی شهری و تغییر شکل کالبدی محیط موجود شهر, حفظ ساختار مریی و آشکار ساختن تصویر و هویت واقعی آن چالشی مکرر است. نوسازی شهری نه تنها شکل کالبدی محیط شهری را دستخوش تغییر می کند, بلکه همچنین نحوه ای را متحول می سازد که شهر مزبور به تصور می آید و تجربه می شود. نوسازی شهری همچنین روابط احساسی و روانشناختی بین انسان ها و مکان های شهری را تغییر می دهد. واژه های تنوع و تداوم در ادبیات موجود در تعریف محیط شهری مکرر ترین واژه ها هستند. [5] تنوع در تمامی سطوح برای ایجاد یک محیط زنده شهری امری اساسی است و می باید از طریق نوسازی شهری تشویق شود. به اعتقاد هولوکامب و بوروگارد حس تداوم و پیوستگی در مکان شهری برای اینکه مردم مسایل پیرامون خود را به شکل واقعی احساس کنند امری اساسی است . به نظر می رسد که تنوع و تداوم عناصر اصلی محیط شهر می باشند که می باید در فرایند نوسازی شهری حفظ و نگهداری شوند, با این وجود در چند دهه اخیر عوامل متعددی از جمله ظهور و اوجگیری سبک بین المللی معماری هویت منحصر به فرد و اصالت محلی را با تهدید مواجه کرده است و شهرها در بسیاری از نقاط جهان به شکل فزاینده به تدریج همسان و همانند می شوند. محترم شمردن هویت محله و شهر در فرایند نوسازی شهری, شهرها را از پدیده لامکانی که به اعتقاد ناظران بسیار ناشی از عوامل متعدد و از جمله سبک بین المللی معماری و ارزش های فرهنگ مصرف انبوه است نجات خواهد داد. [7]
-2-2 مسایل و ملاحظات محیطی
حفظ محیط طبیعی و مصنوع مساله مهم دیگری است که نمی باید آنرا در فرایند نوسازی شهری نادیده گرفت. محله های قدیمی و همچنین اشکال قدیمی کالبدی که به شهر هویتی منحصر به فرد می بخشند برای حفظ سرزندگی آن حیاتی هستند. [13]
-3-2 مسایل و ملاحظات تاریخی گذشته, حال و آینده همگی در ساخت شهر مدرن مهم هستند. طبق نظر لوییس مامفورد:
