بخشی از مقاله
احیا و نوسازي بافتهاي فرسوده شهري با رویکرد تأمین مسکن در آنها نمونه مورد: محله اهراب شهر تبریز
چکیده
امروزه بافت قدیمی شهرها به دلیل بافت سنتی، فرسودگی واحدهاي مسکونی، عدم سهولت دسترسی، ضعف زیرساختها، مشکلات زیستمحیطی و.. مسیر رکود و عقبماندگی را طی میکنند. براي رفع مشکلات اینگونه بافتها، طرحهایی در قالب مرمت، بازسازي، نوسازي، احیاء و بهسازي در زمینههاي اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و کالبدي در کشورهاي مختلف تهیه و اجرا شده است. شیوه برخورد با این بافتها متأثر از دیدگاه هاي فلسفی، در شهرسازي متفاوت بوده است. در دهههاي اخیر، احیاء بافتهاي قدیمی و فرسوده شهرها و اعیانسازي به همراه حفظ و احیاء شهر قدیمی و هماهنگی بین بافت جدید و قدیمی با تأکید بر هنجارها و ارزشهاي اجتماعی شدیدا مورد توجه قرار گرفته است. طرحهاي بهسازي، نوسازي، احیاء محلات مسکونی بافت هاي فرسوده براساس مطالعات اقتصادي، اجتماعی و کالبدي با بهرهگیري ازنظریات و الگوهاي مختلف تهیه میشود. در این مقاله برآنیم تا با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی و بهکارگیري روشهاي آماري و مدلینگ در نرم افزار GIS به بررسی نحوه احیا و نوسازي بافتهاي فرسوده در مطالعه موردي محله اهراب شهر تبریز بپردازیم. همچنین برآنیم تا به ارائه راهکارهاي مناسب استفاده دوباره و بهینه از قطعات زمین در این بافتها پرداخته و الگوي مناسب تامین مسکن را با استفاده از ارائه طرحهایی ارائه نمائیم. جهت انجام این پژوهش 270 پرسشنامه در دو گروه بهسازي و نوسازي تهیه و پر شده است 160)مورد از واحدهاي فرسوده، 110مورد از واحدهایی که اخیرا نوسازي شدهاند) و اطلاعات پس از جمعآوري و تحلیل در راستاي ارائه رویکرد مناسب تامین مسکن در بافتهاي فرسوده پردازش شده است و در نهایت راهکارهاي مناسب جهت احیا و نوسازي بخش مورد مطالعه با توجه به مسکن مورد نیاز منطقه و گسترش سیاستهاي عمودسازي در این منطقه ارائه شده است.
واژگان کلیدي ها: بافت فرسوده، احیا، نوسازي، مسکن، تبریز
مقدمه
امروزه شهرها پیچیده ترین موجودات زندهاند که دائما در حال تکاپو ودگرگونی هستند. در این میان یکی از بزرگترین مشکلات ساختار فضایی شهرها بهویژه مادر شهرها را پدیده بحث انگیز (بافتهاي فرسوده) که به اسامی دیگري چون (بافتهاي مسئله دار) (بافتهاي آسیب پذیر) و (بافتهاي غیر استاندارد) شناخته میشوند تشکیل می دهد. (شماعی و پوراحمد، (1384 بافتهاي فرسوده مجموعهاي از بناها، راهها، تاسیسات و تجهیزات شهري یا تر کیبی از آنهاست که در داخل محدوده شهر، روستا و یا حاشیه آن و در تداوم و پیوند با شهر یا روستا شکل گرفتهاند و به دلیل قدمت و یا نبود بر نامه توسعه و نظارت فنی بر شکلگیري آنها و فقدان شرایط زیستی و ایمنی و نیز نابسا مانیهاي کالبدي، اجتماعی و اقتصادي فرسوده شدهاندو از نظر برخورداري از ایمنی، استحکام و خدمات شهري دچار کمبو دند. بافتهاي فرسوده و نا کار آمد شهري بخش قابل توجهی از وسعت کلان شهرها را شامل می شود. این بافتها از یک سو از طیف گسترده مشکلات کالبدي، عملکردي، ترافیکی و زیستمحیطی رنج می برند و از سوي دیگر مهمترین پتانسیل شهرها براي استفاده از زمین جهت اسکان جمعیت، تامین فضاي باز خدماتی
و نیز بهبود زیستمحیطی محسوب میشوند. (حبیبی، پوراحمد، مشکینی، (1386 یکی از شیوههاي مداخله در بافتهاي فرسوده، احیا و نو سازي این بافت ها با هدف تامین مسکن میباشد. سیاستهاي تأمین مسکن در این بافت ها، بازسازي واحدهاي مسکونی فرسودهاي است که هنوز به درجهاي از فرسودگی نرسیدهاند که تخریب شوند. این روش در ایران درچند سال اخیر مورد توجه قرار گرفته است. اگر در این مورد درست برنامهریزي شود
و از تخریب ساختمانهاي فرسوده قابل نگهداري جلوگیري شود این واحدها راه را در جهت حل بحران مسکن و رفع نیاز به مسکن ازنظر کمی وکیفی تا حدودي هموارخواهد ساخت. (آئینی، (1386
نمونه موردي تحقیق حاضر محله اهراب می با شد که از دیر باز یکی از قدیمیترین محلات جنوب تبریز شناخته شده است. مساحت این محله در حدود 76 هکتار است که بیش از 60درصد محله را واحدهاي فرسوده تشکیل داده است. جمعیت ساکن در محل با بعد خانوار 5 .3 نفر در حدود 16085 نفر میباشد. (سالنامه آماري(85
لزوم توجه به بافتهاي فرسوده بهعنوان فرصتی براي تامین مسکن در شهر تبریز
بهطوريکه براساس سرشماري عمومی نفوس و مسکن سال 1385، جمعیت شهر تبریز در این سال بالغ بر 1457000 نفر بودهاست، تعداد خانوارهاي ساکن این شهر، 378329 خانواربرآورد شده است. جمعیت پیشبینی شده براي تبریز در سال1390 در حدود1580000نفر و در سال1400 به 1925000نفر خواهد رسید. بنابراین در آیندهاي نزدیک با رشد روز افزون جمعیت براي ساخت مسکن نیاز به زمین پیدا خواهد کرد.
وضعیت مسکن در شهر تبریز:
جمعیت شهر تبریز از 1191 هزار نفر در سال 1375 با رشد متوسط 1/6 درصد به رقم 1457 هزار نفر رسیده است و تعداد خانوارهاي ساکن در این مدت با رشد 3/5 درصد به 378 هزار افزایش یافته است. واحدهاي مسکونی موجود در شهر تبریز با رشد 4 درصد از 222 هزار به 328 هزار واحد رسیده است، در سالهاي 1383 تا 1385 در مجموع براي تولید 41358 واحد مسکونی پروانه ساخت در شهر تبریز صادر شده است.
که از این تعداد 650 پروانه با زیر بناي298625 متر مربع که در حدود 16 درصد از کل پروانه ها را در بر میگیرد شامل واحدهاي فرسوده میشود. با توجه به روند گذشته تولید مسکن در این شهر، توان تولید مسکن در حال حاضر حدود 15 هزار واحد در سال است. در حال حاضر در شهر تبریز در مقابل هر 100 واحد مسکونی 115 خانوار وجود دارد. (سازمان مسکن و شهرسازي استان آذربایجان شرقی)
موقعیت محدوده مطالعه در شهر تبریز
جمعیت محله اهراب بر اساس آمار سال 85 در حدود 16085 نفر که از این تعداد7988 نفر مرد و 8097 نفر را زن تشکیل میدهد. میزان باسوادي در این محله بسیار چشمگیر است بهطوريکه54 .93درصد افراد بالاي 6 سال باسواد و تنها 6 درصدآنها بیسواد میباشند. تعداد خانوار 5198 است، بعد خانوار در حدود 5 .3 نفر می باشد.
وضعیت دسترسی محله
سطح کل معابر محله 130710متر مربع است که در حدود 50 درصد آن 65354)متر مربع) عرض کمتر از 6 متر دارند. عرض کم معابر یکی از علتهاي عدم تمایل مردم به نوسازي خانه هایشان میباشد چون دسترسی در این کوچه ها محدود و عملیات ساختمانی با مشکل انجام می پذیرد. (طرح تفصیلی، (1384
کیفیت مصالح ساختمانی جدول شماره : (1) توزیع واحدهاي مسکونی به تفکیک مصالح بهکار رفته (واحد فرسوده)
مصالح ساختمانی تعداد درصد
آجرو آهن 120 75
اسکلت بتنی 3 87 .1
آجر و چوب و خشت 37 12 .23
جمع 160 100
چنانکه ملاحظه میشود 75درصد مصالح بهکار رفته در ساختمانها از آجروآهن، درصد بسیار کمی (87 .1) ازاسکلت بتنی و 23درصد از آجروچوب و خشت میباشد.
نقشه شماره - (2) ماخذ: آمار85
چگونگی سازگاري کاربریها در محله اهراب: نوع کاربریهاي بهکار رفته در بافت شهري، یکی از شاخصهاي تعیینکننده کیفیت روند ساخت و سازهاي شهري میباشد. بهطوريکه در اکثر کشورهاي پیشرفته در قرارگیري مناسب کاربریها در کنار یکدیگر برنامهریزي دقیق صورت میگیردتا از ایجاد کاربریهاي مزاحم و مخل آسایش شهروندان در مکانهاي نامناسب جلوگیري به عمل آید. در برخی موارد با مکانیابی نامناسب کاربریها و ناسازگاري آن با کاربريهاي مجاور کارکرد کاربري یا از بین میرود و یا کاهش مییابد. همانطور که در نقشه نیز مشخص است کاربریهاي داخل محله معمولا مسکونی و با هم سازگاري دارند ولی اکثر کاربريهاي اطراف خیابانها با هم ناسازگار هستند. مثلا در کنار یک ساندویچی فروشی مغازه چوب بري و یا تعمیر اتومبیل وجود دارد.
