بخشی از مقاله
خلاصه
هنر کاشی گری و کاشی کاری از آرایه های ارزشمند وابسته به معماری است که ذوق، سلیقه و هنرمندی کاشی گری سرزمین ما، آن را به درجه ای از رشد رسانده که تحسین بینندگان را برانگیخته است. خانه دخانچی، یکی از خانه های زیبا و متعلق به دوره قاجاریه در شهر شیراز می باشد. در این عمارت مجموعه ای از نقاشی های دیواری وجود دارد که به صورت کاشی کاری های مختلف از جمله کاشی هفت رنگ تزیین شده است. نقاشی ها دارای مضامین متنوعی هستند که متناسب با موضوع های هر یک به شیوه های متداول و گاه متاثر از نقاشی غربی کار شده اند. برخی نیز که الهام گرفته از فرهنگ بومی و سنتی می باشد از دقت و ظرافت بیشتری در اجرا برخوردار است. در این پژوهش که به روش مشاهده عینی، کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته، هدف شناخت هر چه بهتر نگارگری در کاشی کاری خانه دخانچی شیراز و توصیف و طبقه بندی این آثار است. برای این منظور پس از آشنایی با هنر کاشی کاری و مکتب شیراز در دوره های مختلف و دوره قاجار به معرفی بنا و هم چنین به بررسی نگارگری های کاشی در خانه دخانچی پرداخته شده است.
.1 مقدمه
صنعت کاشی سازی و کاشی کاری که بیش از همه در تزیین معماری سرزمین ایران، و به طور اخص بناهای مذهبی به کار گرفته شده، همانند سفالگری دارای ویژگی های خاصی است. این هنر و صنعت از گذشته ی بسیار دور در نتیجه مهارت، ذوق و سلیقه کاشی ساز در مقام شیئی ترکیبی متجلی گردیده، بدین ترتیب که هنرمند کاشی کار یا موزاییک ساز با کاربرد و ترکیب رنگ های گوناگون و یا در کنار هم قرار دادن قطعات ریزی از سنگ های رنگین و بر طبق نقشه ای از قبل طرح گردیده، به اشکالی متفاوت و موزون از تزیینات بنا دست یافته است. طرح های ساده هندسی، خط منحنی، نیم دایره، مثلث، و خطوط متوازی که خط عمودی دیگری بر روی آنها رسم شده از تصاویری هستند که بر یافته های دوره های قدیمی تر جای دارند، که به مرور نقش های متنوع هندسی، گل و برگ، گیاه و حیوانات که با الهام و تأثیر پذیری از طبیعت شکل گرفته اند پدیدار می گردند - نادری، . - 1357
معماری بی همتای ایران با بناها و آثار مختلف، از ویژگی طرح، اجرا و به خصوص نماسازی های بدیع برخوردار است. وجود نما سازی های داخلیخصوصاً، خارجی و استفاده از هنرهای وابسته به معماری، بالاخص هنر بی مانند کاشی کاری، ایران را در جهان شهره ساخته است. پدیده های کاشی کاری برای عناصر تزئین طاقی ایران با شگرفی، قواعد، اصول، هنر آن هم از توجه هنرمندان کاشی کار مسلمان، با ایمان، ایثارگر، بی توقع و بسیار سخت کوش و با سلیقه، آثار کاشی کاری در جای جای ایران عزیز، جاودانه هنر برای معماری عزیز کشور شده است. کاشی کاری های بسیار پر رمز و راز با نقش، اجراهای بسیار دقیق و ظریف،خصوصاً پدیده انتخاب رنگ کاشی، آن هم از هم نشینی، هم خوانی، اصول، خانواده ی رنگ ها، شیوایی رنگ ها، دلنشینی و جذابیت رنگ و بالاخره تفکیک و زبان رنگ های کاشی، برای آثار معماری کشور از جمله کاخ ها، کوشک ها، دیوانخانه ها و تشکیلات اداری، خدماتی، مساجد، مدارس علمیه و بسیاری دیگر، آن چنان از سرپنجه ی هنرمندان کاشی کار مخلص هنرهای بسیار بدیع و زیبای قدسی به اندازه ی تمام زیبایی های عالم آفریده شد که بر تارک معماری جهان همواره چون دری تابناک می درخشد و نام ایران پرگوهر و پر هنر را برای همیشه پرآوازه ساخته است - زمرشیدی،. - 66 :1391 این نکته را باید یادآور شد که مراد کاشی گر و کاشی ساز از خلق چنین آثار هنری هرگز رفع احتیاجات عمومی و روزمره نبوده، بلکه شناخت هنرمند از زیبایی و ارضای تمایلات عالی انسانی و مذهبی، مایه اصلی کارش بوده است.
.2 ادبیات تحقیق
.1.2 سوال تحقیق:
نگارگری در کاشی و همچنین کاشی کاری در خانه های سنتی چه تاثیری داشته است؟
.2.2 روش تحقیق:
در پژوهش حاضر برای گردآوری مطالب از روش کتابخانه ای و برداشت میدانی استفاده شده، هم چنین برای بررسی و توصیف نگارگری های کاشی در بنا از روش مشاهده عینی و تحلیل توصیفی استفاده شده است.
3. مبانی نظری
.1 .3 هنر کاشی کاری
در ایران مراوده فرهنگی، اجتماعی، نظامی، داد و ستدهای اقتصادی و رابطه صنعتی، گذشته از ممالک همجوار، با ممالک دور دست نیزسابقه تاریخی داشته است. این روابط تأثیر متقابل فرهنگی را در بسیاری از شئون صنعتی و هنری به ویژه هنر کاشی کاری و کاشی سازی و موزاییک به همراه داشته، که اولین آثار و مظاهر این هنر در اواخر هزاره ی دوم ق.م. جلوه گر می شود. در کاوش های باستان شناسی چغازنبیل، شوش و سایر نقاط باستانی ایران، علاوه بر لعاب روی سفال، خشت های لعابدار نیز یافته شده است. کاشی از لحاظ تاریخی پنجمین شیوه اساسی و بنیادی در تزئینات ساختمانهای عادی میباشد. استفاده از این شیوه و مواد تزئینی در معماری اسلامی نیز به حد اعظمی رایج و دیزاینهای جالب، جلوی رشد وانکشاف تزئینات خشتی و گچی را گرفت و همه علاقمند به تزئینات با کاشی شدند، از نوع تزینات کاشی برای بار اول قسمتی که روی دیوار را بکلی بپوشاند در ابدعات قرن 13 ه قونیه بکار رفته. کاشی کاری بصورت هنر تزئینی درکشورهای اسلامی به اوج شکوفایی خود رسید و یکی از ویژگیهای برجسته معماری اسلامی به شمار میرود کاشیهای که برای تعین عمارات به کار میرود عمومأ سه نوع بوده که ذیلا توضیح میگردد - نادری، . - 1357
الف - کاشی معرق: باتلفیق تکه های کوچک گوناگون ساخته میشود که به اساس طرح اصل یکایک تراشیده می شود و در جای معینه آن نصب میگردد.
ب - کاشی بنایی : دارای طرحهای هندسی است واز تلفیق اشکال هندسی ساخته می شود، که مساحت هریک از آنها بین 4 تا 8 سانتی متر مربع میباشد.
ج - کاشی خشتی : از تلفیق خشت های ظریف لعاب دار که هریک از آنها بخشی از طرح کلی را در بر دارد ساخته می شود واز قرن پنج قمری با گسترش و پیشرفت سایر شاخه های هنر اسلامی کاشی کاری نیز ترقی بیشتر کسب نمود.
.2.3 کاشی
خاک رس، نسبت به کانی ذاتی خود ، به گروه کائولین ALO2, 2SO2,2H2O و هالوزیتها al2o ,2SO2,4h2o ومونت مورفوفیت تشکیل شده است . کاشیها ، بهترین مصالح موافق از نوع سرامیک می باشند که هم ارزان و هستند و هم استحکام و ظرافت و زیبایی آن ها خیره کننده است - نادری، . - 1357
.3.3 هنر نگارگری
نگارگری ایرانی به عنوان هنری برگرفته از مفاهیمی چون تعالی روح و رسیدن به عالم معنا و جاودانگی با نگرش حقیقت گرا و هنر قدسی در سراسر دنیا شناخته شده است. نگار - نگاریدن و نگارشتن - در فرهنگها با معانی متعددی چون نقش و نقاشی به کار رفته است. در حقیقت نگارگری مفهوم عام دارد و روشها و سبکهای گوناگون نقاشی ایرانی را شامل میشود؛ چه آنها که در کتاب و نسخههای خطی صورت گرفته شامل :تذهیب، تشعیر، حاشیه سازی، جدول کشی، گل و مرغ و چه آنها که بر دیواربناها و بومهای دیگر انجام شده است. درواقع هنرمند نگارگر آنچه را که در پرده خیال دیده است به تصویر میکشد و در این راه با چنگ انداختن به ریسمان الهی و بهرهگیری از تعالیم اسلامی به خلق اثر هنری ایرانی اسلامی میپردازد.
از سوی دیگر، نگار در ادبیات عرفانی ما ذات باری تعالی است و در ادبیات عاشقانه نیز به معشوق میگویند و در هنر نگارگری خداوند،نگار حقیقی است و همه نگاهها به اوست و او نیز در صورت های مختلف به جلوه گری میپردازد.
.4.3 مکتب شیراز - سده هفتم ه .ق 13/م -
شیوه نقاشی مکتب شیراز در ادامه هنر کهن ایرانی و ابداعات جدید آن است. این مکتب با نوآوری های خام دستانه و ابتدایی، تداوم دهنده سنت کتاب آرایی و نقاشی سده پنجم و ششم هجری شد که در طول دو سده بعدی تکامل یافت و به خصوصیات ویژه مسلط نقاشی ایرانی بدل گردید.
.5.3 مکتب شیراز - سده هشتم هجری- قمری 14/ م -
دوران تیموری امکان یکپارچه کردن دستاوردهای مکاتب گوناگون نقاشی ایرانی را بوجود آورد. تیمور نخبه ترین هنرمندان و صنعتگران را از شهرهای گوناگون به سمرقند، پایتخت مورد علاقه اش فرا خواند. بعد از وی، شاهرخ و سپس فرزندان شاهرخ، در مناطق مختلف شیوه ای هنری را گسترش دادند. در همین زمان، نسخ فراوانی در شیراز و دیگر مناطق
