بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این تحقیق، تاثیر و عملکرد کارکردهای خدماتی شهر سرابله بر روی مهاجرت روستاهای پیرامونی در حوزه نفوذ، با توجه به پراکندگی فضایی جمعیت و منابع در ناحیه و موقعیت سکونتگاههای روستایی می باشد . این پژوهش از نوع کاربردی است و بر روش توصیفی - کمی تکیه دارد.
داده های مربوط بر اساس کار میدانی و کتابخانه ای گردآوری شده است و ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه بوده است. جامعه آماری شامل تمامی سرپرست خانوارهای روستایی پیرامونی شهر سرابله می باشد و حجم نمونه با استفاده از روش کوکران معادل 278 نفر بدست آمده است.
سوالات پرسشنامه محقق ساخته و با توجه به برآورد متغیرها درباره موضوع به صورت بسته و باز طراحی شده اند.
یافته های تحقیق با استفاده از نرم افزار spss - رگرسیون خطی - و ضریب کشش پذیری مورد سنجش قرار گرفته است. نتایج تحقیق مشخص می کند که: بر اساس مدل رگرسیون خطی متغیرهای خدمات شهری با 0/250 - و - 0/122 و امکانات روستایی با - 0/006 - تأثیر مثبتی بر روی کاهش مهاجرت و ماندگاری روستاییان در روستاها داشته است در حالیکه فاصله از شهر سرابله با - - -0/023 موجب مهاجرت روستاییان شده است. ضریب کشش پذیری شهر سرابله به عنوان یک ufrd با 3/45 درصد نسبت به مادر شهر استان - شهر ایلام با ضریب کشش پذیری - 1/85 بیانگر عملکرد مثبت ufrd در منطقه و جذب مهاجرین روستایی در شهرهای کوچک است.
بیان مساله
مراکز شهری به عنوان مرکز انتقال دهنده تحولات به نواحی روستایی عمل می کنند. در سال های اخیر میزان اثرات متقابل شهر و روستا به طور چشمگیری افزایش یافته است. توسعه ارتباطات و داد و ستد باعث شده است که خصوصیات محدوده های روستایی از بین برود. در این بین میزان مهاجرت های موقت و دائم تاثیرات عمده ای را در نزدیک ساختن محدوده های شهری و روستایی در ارتباط با ویژگیهایشان دارد.
در حال حاضر، گسترش شبکه راه ها و دسترسی آسان به وسایل نقلیه موجب شده است که هر گونه نوآوری در شهرهای کوچک به راحتی به حوزه های روستایی همجوار خود نفوذ کند. این تأثیر، در همه روستاهای تحت نفوذ شهرها به یک اندازه نمی باشد بلکه روستاهایی که از نظر بُعد جغرافیایی به شهر نزدیکتر باشند بیشتر تحت تأثیر قرار گرفته و روستاهای دورتر از سهم کمتری بهره مند می شوند. البته سطح و میزان توسعه ی منطقه پیرامونی این شهرها و شرایط سیاسی و اقتصادی حاکم نیز باید مورد توجه قرار گیرد بنابراین شرایط منطقه ای، در قابلیت ایفای نقش مفید توسعه ای توسط شهرهای کوچک بشیار مهم است.
روابط و مناسبات بین سکونت گاه ها و بویژه بین شهر و روستا که خود را عمدتاً به شکل جریان های مهاجرتی ، کالا، سرمایه، عقاید، اطلاعات و نوآوری نشان می دهد. پدیده ای فضایی- مکانی و جغرافیایی بوده وشناخت، تعیین و کشف قانونمندی های کلی حاکم بر آن در چهاچوب روابط متقابل انسان و محیط موضوع جغرافیایی بوده و از اهمیت نظری و کاربردی ویژه ای برخوردار است.
مهاجرت و جابجایی جمعیت به دلیل پیامدهای گوناگون که در مناطق مبدأ و مقصد برجای می گذارد از بسیاری جهات حائز اهمیت است به طوری که فقدان پیش بینی مناسب جمعیت در هر منطقه ای عمدتاً منجر به شکست برنامه ریزی های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شده است.
جریان مهاجرت از روستا به شهر در ایران نه تنها برای مناطق روستایی بلکه برای مراکز شهری نتایج و تبعات منفی جبران ناپذیری را به همراه داشته و خواهد داشت که از آن جمله می توان به تهی شدن روستاها از جمعیت و افزایش نرخ بیکاری در شهر های بزرگ اشاره کرد.
یکی از مشکلاتی که جامعه ایران با آن مواجه است، مهاجرت انبوه روستاییان به شهرهای بزرگ است. به عبارت دیگر محدودیت امکانات اشتغال در روستاها و توسعه خدمات و امکانات در نواحی شهری سبب افزایش مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ می گردد
این پدیده از یک سو روستاها را از کارآمد ترین نیروها محروم کرده و باعث کاهش محصولات کشاورزی و وابستگی کشورها به واردات مواد غذایی شده است و از سوی دیگر، بر دامنه بیکاری و بر عده افرادی که در شهرها در وضع حاشیه ای بسر می برند، افزوده و چه بسا مشکلات اقتصادی و اجتماعی دیگری نیز آفریده است
از این رو شناخت دقیق مسائل مربوط به روستاهای ایران از اهمیت بسیاری برخوردار است زیرا ریشه بسیاری از مشکلات و مسائل عقب ماندگی مثل فقر گسترده، نابرابری در حال رشد، رشد سریع جمعیت و بیکاری فزاینده در مناطق روستایی قرار دارد. عدم شناخت مسائل روستاها و نیز عدم برنامه ریزی سبب افزایش مهاجرت های روستاشهری و افزایش مسائل و مشکلات شهرها گردیده و علاوه بر روستاها، شهرها را نیز با مشکلات بسیاری مواجه می نماید.
مسئله مهاجرت روستاییان به سوی شهرهای بزرگ و افزایش جمعیت شهرنشینی کشور را باید در عدم توجه به نیازهای روستاییان ذکر کرد. انجام پژوهش هایی در زمینه - عملکرد شهرها و مهاجرت روستائیان - می تواند ما را در مورد درک مسائل و مشکلات شهرگرایی، کمک به حل مسائل مهاجرت روستائیان،کمک به روابط متقابل و دوسویه شهر و روستا و نهایتاً توسعه متعادل شهری و روستایی که با آن مواجه هستیم کمک خواهد کرد.
مبانی نظری
راندینلیٌ در دهه 1980 الگویی تحت عنوان UFRDٍ را مطرح کرد که هدف آن گسترش فرآیند تجزیه و تحلیل فضایی است که بتوان به آسانی در شرایط حاکم بر مناطق محروم از آنها استفاده کرد. بر اساس تحقیقات انجام شده از UFRD مشخص شده که مراکز شهری کوچک و میانه با توجه به خدمات، تسهیلات، زیر ساخت ها و فعالیت های مولدی که به طور بالقوه و بالفعل در خود دارند می تواند نقش مهمی در توسعه عرصه های روستایی داشته باشند. زیرا بسیاری ازاین شهرک ها به بازارهای محصولات کشاورزی و کالاهای صنعتی- دستی تولید شده در نواحی روستایی وابسته هستند از طرفی مراکز شهری نیز خدمات اجتماعی، اقتصادی، آموزشی و بهداشتی مورد نیاز روستاییان را فراهم می کنند.
دنیس راندینلی در تحلیل روابط شهر و روستا بر محور سیاست توسعه، در سلسله مراتب شهری بر جمعیت شهری تأکید می کند. به نظر او اهداف توسعه روستایی جدا از شهرها، عملی نیست؛ زیرا بازارهای اصلی برای دریافت مازاد تولیدات کشاورزی در مراکز شهری قرار گرفته است.
از طرفی بیشتر عوامل تولید از امکانات سازمان های شهری بهره مند می شوند و خدمات مورد نیاز جامعه روستایی مانند بهداشت و درمان و آموزش و غیره که در حوزه های روستایی توزیع می گردد از مراکز شهری بدست می آید. از این رو وی پیشنهاد می کند در صورتی که دولتها بخواهند در سطح اجتماعی و فضایی به توسعه گسترده دست یابند باید پراکندگی جغرافیایی سرمایه گذاری ها را تقویت کنند و این امر از طریق عدم تمرکز و سیستم یکپارچه شهرها ممکن می شود و امکان دسترسی به بازارها را برای مردم که در همه بخش های کشور یا ناحیه زندگی می کنند فراهم می آورد.
بدین سان ملاحظه می شود که راندینلی در امر توسعه نظریه خود را بر مبنای عدم تمرکز سرمایه گذاری ها در سکونت گاه های انسانی با تأکید بر استراتژی توسعه بر محور شهری در تأمین حداقل شرایط برای مردم روستایی قرار می دهد که آنها را قادر می سازد تا جوامع روستایی خود را به توسعه اجتماعی- اقتصادی برسانند.
راندینلی در نظریه خود به برخورد وابستگی ها نیز اهمیت می دهد و این وابستگی ها را بین حوزه های روستایی با شهرهای کوچک و شهرهای میانی لازم می داند و این تعامل فضایی و اجتماعی- اقتصادی را پایگاه اصلی در امر توسعه می شناسد
جدول شماره - 1 - طبقه بندی وابستگی های مهم فضایی بین شهر و روستا: از راندینلی
با توجه به نظریه این محقق، شهرهای کوچک بر مبنای جمعیت، ممکن است در امر توسعه تأثیر بگذارند؛ بدین ترتیب که:
· شهرهای کوچک از مشکلاتی که امر مسکن، حمل و نقل، اشتغال، آلودگی و تأمین خدمات شهری در بزرگترین شهرها ایجاد می کند، می کاهد.
· شهرهای کوچک از نابرابری های ناحیه ای می کاهد؛ زیرا امکانات و خدمات عرضه شده در حوزه های مادر شهری از شهرهای کوچک بیشتر است و گسترش خدمات و امکانات در شهرهای کوچک، نابرابری های موجود را کاهش می دهد و جمعیت بیشتری را در ناحیه از این قبیل خدمات بهره مند می کند.
· شهرهای کوچک از طریق ایجاد خدمات، امکانات و بازارها برای محصولات کشاورزی روستایی، اقتصاد روستایی را تحرک و پویایی می بخشد.
· شهرهای کوچک تمرکز اداری را در شهرهای بزرگ کاهش می دهد؛ در این صورت زمینه برای سرمایه گذاری های بخش عمومی و خصوصی در شهرهای کوچک و دیگر شهرها مساعد می گردد.
