بخشی از مقاله
چکیده:
تا کنون برنامهریزیهای توسعه عمدتاً متوجه شهرهای بزرگ و میانی بوده است و به شهرهای کوچک کمتر توجه شده است. بر اساس قانونی نانوشته شهرهای کوچک پس از جذب جمعیت و تنوع کارکردها دچار همان مشکلاتی خواهند شد که شهرهای بزرگتر با آن مواجه هستند. این معضلات در ابعاد گوناگون کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تجلی مینماید.
کاهش و برطرف نمودن این مسائل و معضلات، راهکارهائی بنیادی را طلب می کند که با توجه به جایگاه و تأثیر سلسله مراتبی شهرهای کوچک در شبکه شهری منطقه ای میتواند موجب توزیع منطقی جمعیت و جلوگیری از تمرکز بی رویه آن و رسیدن به سطوح پایداری در شبکه شهری کشور گردد. شهر قائمیه نمونه یکی از شهرهای کوچک میباشد که در شهرستان کازرون در استان فارس واقع شده است. نگاهی به تحولات جمعیتی و کالبدی این شهر به عنوان نمونه موردی، نشان میدهد که روز به روز بر جمعیت و کارکردهای شهرهای کوچک افزوده میشود.
بر اساس نتایج مطالعه حاضر سیاستهای توسعه ای شهر در ایران بر مبنای توسعه پایدار نمیباشد. رشد و توسعه شهر قائمیه در آینده منجر به بروز مشکلاتی خواهد شد که دامنگیر سایر شهرهای ایران است.این مقاله به این نتیجه رسید که پرداختن به مسائل و معضلات شهرهای کوچک و برنامه ریزی توسعه پایدار متناسب با آنها، مانع از بروز مشکلات و معضلات شهری در آینده می شود. به عنوان مثال موقعیت بین راهی - چهار راهی - شهر قائمیه و گسترش بخش خدمات متناسب با آن می تواند به توسعه پایدار شهر در آینده منجر شود.
-1 مقدمه
-1-1 بیان مسأله
جهان در حال تبدیل شدن به مکانهای شهری است. پیشبینی میشود در سال 2025 بیش از 65 درصد مردم دنیا در شهرها زندگی کنند به ویژه شهرهای آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین از رشد بسیار بالای جمعیت شهری برخوردار هستند
رشد فزاینده جمعیت کشورمان ایران، در دهههای اخیر و افزایش میل به مهاجرت از روستاها به شهرها در همین دوره باعث رشد سریع و لجام گسیخته شهرها گردیده است. در چنین شرایطی که توسعه پایدار شهرهای کشور امکان پذیر نبوده است معضلات و مشکلات شهرنشینی به عنوان موضوعی حساس و قابل توجه رخنمون شدهاند
تردیدی نیست که توسعه پایدار شهری باید در جهتی حرکت نماید که از منابع به صورت عاقلانه و اندیشمندانه استفاده شود و زندگی نسلهای آینده را به خطر نیاندازد. توسعه شهرهای کوچک روش مناسبی برای توسعه متوازن فضایی و تعادل رشد اقتصادی و اجتماعی است و میتواند به عنوان شقی در مقابل رشد شهرهای بزرگ عمل نماید ولی به نظر میرسد چنین رشد و توسعه ای در صورتی شکل خواهد گرفت که خود این شهرها از درون خود دچار مشکلات شهرهای بزرگ در مقیاس خرد نباشند و فضای مناسب را برای نسل کنونی و آینده فراهم ساخته باشند
دستیابی به سهمی عادلانه در توزیع داراییهای عمومی هدفی بسیار حائز اهمیت برای برنامه ریزان شهری به شمار میرود. توزیع مناسب و چیدمان متعادل دربرگیرنده تعیین مکان داراییها یا کاربریها به صورتی است که در گروه های اجتماعی معین با خصوصیات مکانی - فضایی - گوناگون، همگی تا حد امکان از آنها بهرهمند گردند و بدان دسترسی داشته باشند. آنچه به منظور طراحی و برنامه ریزی از اهمیت زیادی برخوردار است، این است که برنامه ریزان شهری و تشکیلات آنها دریابند که اصول چیدمانی، اساس انتظام جغرافیایی - مکانی - ، داراییها و سرمایه های عمومی را تشکیل میدهد
مفهوم پایداری در عصر حاضر نقش عمده ای در مدیریت شهری دارد. در شبکه گسترده شهرهای جهان، راهبرد توسعه پایدار، قانون عدالت و برابری را مقابل مدیران و سیاست گذاران هنگام تخصیص و تغییر کاربریها و تراکمهای حال و آینده قرار داده است تا شرایط زندگی شهری مناسب در بلند مدت برقرار باشد
به همین منظور سؤالاتی بدین صورت مطرح شده است:
-1 آیا برنامه ریزی توسعه پایدار برای شهرهای کوچک مانع از بروز مشکلات شهری در آینده خواهد شد؟
-2 آیا موقعیت چهارراهی - بین راهی - شهر قائمیه و گسترش بخش خدمات متناسب با آن میتواند زمینه ساز توسعه پایدار شهر قائمیه باشد؟
اهداف این مقاله شناخت عوامل پایداری در شهرهای کوچک و برنامه ریزی متناسب با آنها و ساماندهی شهر قائمیه در راستای برنامه ریزی توسعه پایدار می باشد.
-2-1 مواد و روشها
نوع تحقیق کاربردی و روش پژوهش توصیفی- تحلیلی میباشد. فرضیه های مورد آزمون عبارتند از:
-1 شناخت پتانسیلهای پایداری شهرهای کوچک و برنامه ریزی بر مبنای آن مانع از بروز مشکلات شهری آینده خواهد شد.
-2 موقعیت چهارراهی - بین راهی - شهر قائمیه و گسترش بخش خدمات متناسب با آن میتواند زمینه ساز توسعه پایدار شهر قائمیه باشد.
گردآوری دادهها به روش کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته که در روش کتابخانه ای استفاده از منابع مختلف، آمارنامه ها، و در روش میدانی، مصاحبه - به طور منظم - و مشاهده - کارت دار و غیر مشارکتی - انجام شده است. همچنین الگوی تحلیلی SWOT نیز در این پژوهش به کار گرفته شده است.
جهت تحلیل دادهها از نرم افزار تحلیل آماری SPSS و EXCEL استفاده شده است.
-3-1 خصوصیات جغرافیایی منطقه مورد مطالعه:
شهر قائمیه واقع در غرب استان فارس، در شهرستان کازرون و در امتداد 51 درجه و 53 دقیقه از نصفالنهار شرقی گرینویچ و 29 درجه و 35 دقیقه عرض شمالی نسبت به خط استوا قرار گرفته و از مشرق و شمال شرق به شیراز، از سمت غرب و شمال غربی به نورآباد ممسنی و از سمت جنوب و جنوب غربی به شهرستان برازجان منتهی میشود. آب و هوای این شهر در زمستان معتدل و تابستان گرم است طبق آمار حداکثر متوسط دمای ماکزیمم برابر 43/7 سانتیگراد در تیرماه و حداقل متوسط برابر 3/5 درجه سانتیگراد در دی ماه میباشد. - سازمان برنامه و بودجه استان فارس، . - 7 :1375 همچنین جمعیت شهر قائمیه طبق سرشماری سال 1385، 23743 نفر بوده است
-4-1 تعاریف و مفاهیم
-1-4-1 شهر
در قانون تقسیمات کشوری ایران مصوب 1362/4/5 شهر این گونه تعریف شده است: "شهر محلی با حدود قانونی است که در محدوده جغرافیایی بخش واقع شده و از نظر بافت ساختمانی، اشتغال و سایر عوامل، دارای سیمایی با ویژگیهای خاص خود میباشد. به طوری که اکثریت ساکنان دائمی آن در مشاغل کسب، تجارت، صنعت، کشاورزی و خدمات و فعالیتهای اداری اشتغال داشته و در زمینه خدمات شهری از خودکفایی نسبی برخوردار باشند. کانون مبادلات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی حوزه جذب و نفوذ پیرامون خود بوده و حداقل دارای ده هزار نفر جمعیت باشد
-2-4-1 شهر کوچک
شهر کوچک یک مفهوم نسبی است، این مفهوم به درجه شهرنشینی، سطح توسعهیافتگی و ساختار اقتصادی یک کشور بستگی دارد و به تبع آن در داخل یک کشور نیز از منطقه ای به منطقه دیگر تعریف شهر کوچک متغیر میباشد. اما معیارهایی برای تشخیص اندازه شهر وجود دارد، این معیارها غالباً بار کمی دارند که باید بار کیفی نیز بدانها افزود تا تعریف آن کاملتر باشد. رایجترین شاخص برای سطح بندی شهرها، شاخص جمعیتی است. برای ارزیابی وزن جمعیتی شهرها در پهنه سرزمین لازم است که معیارهای رسمی به کار گرفتهشود. هر چند که اندازه جمعیتی شهر عیناً مفهوم نقشی را که در منطقه پیرامون ایفا میکند در بر ندارد، لکن بر عملکرد و نقش شهر در شبکه شهری و منطقه پیرامون آن نیز تأکید داشت. ویژگیهای شهر کوچک به قرار زیر است:
-1 در آخرین سطح جمعیتی شبکه شهری یک کشور قرار دارد؛
-2 عملکرد و فعالیتهای عمده شهر کوچک بیشتر در ارتباط با مشاغل کشاورزی و خدماتی است و در بخش صنایع، اغلب صنایع تبدیلی و کوچک مقیاس در آنها دیده میشود؛
