بخشی از مقاله
چکیده:
نادیدهگرفتن آمایش سرزمین در نظام برنامهریزي کشور موجب عدم تعادل در مقیاس ملی و ناحیهاي، تمرکز فرصتهاي اقتصادي و تجمع خدمات در پارهاي از کانونهاي جمعیتی به ویژه شهرهاي بزرگ و بالطبع نابرابري در فضاي سکونتگاهی شهر و روستا گردیده است. ازاین رو مهاجرت به عنوان راهحلی براي فرار از مشکلات موجود در روستاها و اقدامی به منظور افزایش سطح رفاه زندگی اجتماعی روستائیان مطرح میشود. در این مسیر مهاجرتی، شهرهاي کوچک به دلیل دارابودن برخی از جاذبههاي اشتغال و امکانات رفاهی و نیز ارتباط بلافصلی که با روستاها دارند، به عنوان مقصدي مهم براي مهاجرت روستائیان در وحلهي اول اهمیت قرار دارند.
این پژوهش که با نگرشی رفتاري– فضائی و با هدف بررسی وضعیت زندگی و سنجش رضایتمندي خانوارهاي روستایی مهاجر قبل و بعد از مهاجرت به شهر نورآباد به عنوان شهري کوچک در محدوده شهرستان ممسنی دنبال شده است، تحقیقی تحلیلی توصیفی با تکیه بر اطلاعات جمعآوري شده کتابخانهاي و میدانی است. شاخصهاي مورد استفاده در این پژوهش عبارتند از:-1رضایت از زندگی خانوادگی؛-2 رضایت از وضعیت مسکن؛ -3 رضایت از میزان درآمد خانوارهاي مهاجر. این جابجاییها که با انگیزههاي مختلفی صورت گرفته است، حاکی از رضایتمندي خانوارهاي روستایی از مهاجرت به شهر نورآباد در همه زمینهها و بهبود نسبی شرایط اجتماعی اقتصادي زندگی آنها نسبت به دورة قبل از مهاجرت است.
کلیدواژهها: روستا، مهاجرت روستایی، رضایتمندي، شهر کوچک، نورآباد ممسنی.
-1 مقدمه:
به دنبال وابستگی اقتصادي کشور به نظامسرمایهداري جهانی و توجه بیش از حد برنامهریزان و مدیران جامعه به شهرها و غفلت از فضاهاي روستایی، فاصله زندگی شهري از حیات روستایی در تمام ابعاد بیشتر شد که این موجب تشدید نابرابريهاي مکانی- فضایی در این کانونها و بالطبع عقبافتادگی بخشهایی بسیاري از سرزمین گردید. بنابراین پراکندگی و کمی جمعیت نقاط روستایی در کشور به تبعیت از منابع آب و خاك، وجود مسائلی از قبیل صرفهجوییهاي ناشی از مقیاس و فاصله از مراکز شهري - به همراه نداشتن دید فضایی در برنامه-ریزيها - امکان توجه و ارائه خدمات و امکانات به هر یک از نقاط روستایی را در عمل غیر ممکن ساخت - رکنالدینافتخاري و همکاران، . - 16 - 19 :1380
از اینرو در اکثریت محیطهاي روستایی نهادهاي دولتی قادربه تأمین نیازهاي اساسی نظیر برق، لولهکشی آب، ارائه خدمات بهداشتی– آموزشی و زیرساختی- رفاهی به علت بالابودن هزینهي آنها نمیباشد و به دنبال تجمع این امکانات در نواحی شهري، روستائیان در راستاي فراهمنمودن زندگی شایسهتر رهسپار این مراکز جمعیتی میشوند.در پی ایجاد تحولات و تغییرات چشمگیر در عرصههاي گوناگون اقتصادي، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جوامع در حال توسعه؛ انسانها بینش و نگاهشان نیز نسبت به حیات اجتماعی تغییر کرده و به تبع آن نیازها و خواستههایشان نیز گستردهتر و پیچیدهتر از گذشته شده است.
از این رو در یک نظام سلسلهمراتب سکونتگاهی، روستاها به عنوان پایینترین بخش از زنجیرهي سکونتی هر کشوري از این دگرگونیها مصون نمیباشند - شمسالدینی، - 50 :1387، و روستائیان با تأثیرپذیري از این تحولات و به به دنبال طرح نیازها و تلاش به منظور برآوردن خواستههاي خویش و تعدادي نیز با افزایش درآمد و بالارفتن سطح توقعات زندگی اجتماعی؛ از روستاها به دیگر کانونهاي سکونتگاهی به خصوص شهرها مهاجرت میکنند.به بیان دیگر، اکثر روستاها در ایران بنا به دلایل جمعیتی، پراکندگی و نیز محدودیت منابع از امکانات معیشتی– رفاهی لازم براي گذران بهتر زندگی ساکنین خویش برخوردار نیستند - حسینیحاصل، - 95 :1378، و لازم است که این خدمات را در کانون دیگري غیر از روستاي محل سکونت خود تهیه کنند.
بدین منوال؛ روستاهایی که در نزدیکی شهرها - به ویژه شهرهاي کوچک - واقع شدهاند، نه تنها به راحتی میتوانند از این خدمات استفاده کنند بلکه به دلیل داشتن جمعیت نسبتاً زیاد، امکانات افزونتري نسبت به روستاهاي کمجمعیت-تر؛ به این نقاط ارائه میشود، و بالطبع روستاهایی که فاصله زیادي از شهر دارند به لحاظ عدم دسترسی و ارائه مناسب اینگونه تسهیلات رفاهی - معیشتی به مرور زمان جمعیتشان را از دست میدهند - سجادي و همکاران،. - 76 :1390 در این جریانات مهاجرفرستی، عمدتاً روستاهایی که داراي موقعیت طبیعی– کوهستانی– واقتصادي نامساعد جهت بهره برداري و ارتقاء معیشت افراد و سکنه آن کانون هستند، و این که روستاها از امکانات زیربنایی– رفاهی کمتري بواسطه فاصله زیاد تا مرکز شهر برخوردار میباشند، داراي مهاجرفرستی بالایی هستند.
پس تغییر مکان زندگی به عنوان راهحلی براي فرار از مشکلات موجود در روستا و اقدامی به منظور به دستآوردن موقعیتی بهتر و افزایش سطح رفاه زیست اجتماعی در بین روستائیان مطرح و مورد استقبال قرار میگیرد.بنابراین مهاجرت تحت عنوان یک جریان پیچیده؛ قسمتی از آن به ویژگیهاي وضعیت محلی و قسمتی دیگر با فرصتهاي شغلی و تسهیلات آموزشی بهداشتی که مراکز شهري عرضه میدارند، بستگی دارد - ازکیا، - 1384:93و خانوارهاي روستائی به دنبال کاهش و یا افزایش درآمد خویش و نیز آگاهی از فرصتهاي اقتصادي اجتماعیموجود در شهرها به همراه برخورداري از امکانات و تسهیلات رفاهی معیشتی به سوي این کانونهاي جمعیتی مهاجرت کرده و با دستیابی به رفاه نسبی براي همیشه در شهرها ماندگار میشوند.
در این بین شهرهاي کوچک به عنوان مراکز تقاضا و بازاري براي تولیدات کشاورزي و مجاورت بلافصل اینگونه شهرها با نواحی روستایی بعنوان اهرمی براي جذب مهاجران روستایی و ممانعت از حرکت آنها به سمت شهرهاي بزرگ به منظور فراهمنمودن توسعهي منطقهاي و تعادلبخشی به عدم نابسامانیهاي موجود در نظام سلسلهمراتب شهري کشور مطرح و در اولویت قرار دارند - امکچی، 27 :1383 ، فنی، » . - 45 :1382بطوریکه اینگونه شهرها با ایجاد فرصتهاي شغلی غیرزراعی و ارائه خدمات موردنیاز به روستاهاي پیرامون خویش نقش مهمی را در زمینهي توزیع متعادل جمعیت در عرصه یک سرزمین به واسطه پذیرش مهاجرین روستایی فراهم میآورند - رکنالدینافتخاري و همکاران، . - 74 :1381
آنچه که در این راستا مهم است طرح این دیدگاه و تأکید بر آن از سوي بسیاري از صاحبنظران مبنی بر این نکته است که: مهاجرین روستایی از زندگی »بدي« در شهرها برخوردارند، و خوشبخت نیستند و نسبت به آنها عدالت اجتماعی اقتصادي در شهر رعایت نمیشود، میباشد. همیشه نگاشته و بر آن تأکید داشتهاند.1 چرا که سعی در بررسی این موضوع که آنها در مقایسه با زندگی در مکان سکونت قبلی؛ آیا در محل جدید سکونت خود راضی میباشند، بندرت انجام گرفته است. بعبارت دیگر حتی اگر ما - نوعاً - زندگی آنها را خوب هم تلقی نکنیم؛ مهم این مهاجرین میباشند که به ما اطلاعات میدهند که آیا راضی هستند یا نه؟ و ما نمیتوانیم با مشاهده وضعیت زندگی تعداي از مهاجرین - عموماً در شهرهاي بزرگ - و نادیده پنداشتن شهرهاي کوچک آنها را راضی یا ناراضی تلقی نماییم.
در این پژوهش که با هدف بررسی علل مهاجرت و دستیابی به میزان رضایتمندي خانوارهاي روستایی شهرستان ممسنی در مهاجرت به شهر نورآباد بعنوان شهري کوچک - قبل و بعد از مهاجرت - انتخاب شده است.تلاش گردیده با اتخاذ رویکردي توصیفی– تحلیلی و با تکیه بر انتخاب شاخصهاي تأثیرگذار، به بررسی تأثیرات مهاجرت خانوارهاي روستایی به اینگونه شهرها و دستیابی آنان به رفاه اجتماعی نسبی، میزان خوشبختی و رضایتمندي آنها توفیق یابیم.
-2 کارشناس ارشد برنامهریزي روستایی، دانشگاه زنجان
