بخشی از مقاله
چکیده:
فعالیتهای سایه ای در تمامی کشورهای دنیا بخش مهمی از فعالیتهای اقتصادی را تشکیل میدهند که به لحاظ نظری ممکن است تواما دارای اثراتی سودمند یا مخرب بر اقتصاد باشند . هدف از این پژوهش بررسی رابطه و تاثیر کیفیت محیط کسب و کار و اندازه اقتصاد سایه ای با استفاده از داده ها در 70 کشور شامل دو بلوک 35 کشوری از کشورهای با سطح توسعه بسیار بالا و کشورهای در حال توسعه از جمله ایران ، طی دوره سالهای 2003- 2007 است .
در این تحقیق از متدولوژی اقتصاد سنجی داده های پنل برای تخمین مدلها و تجزیه و تحلیل نتایج استفاده شده است. نتایج اصلی نشان می دهد که کیفیت محیط کسب و کار با اندازه اقتصاد سایه ای در کشورهای منتخب ارتباط قابل توجه و معنی داری دارد. علاوه بر این،یافته های تحقیق بیانگر آن است که نحوه و شدت اثر گذاری شاخص های کیفیت محیط کسب و کار بر اندازه فعالیتهای سایه ای به نوع کشور از نظر میزان توسعه بستگی دارد و این موضوع در کشورهای در حال توسعه با کشورهای توسعه یافته متفاوت است.در پایان توصیه های سیاستی متنوعی نیز بر مبنای یافته های تحقیق ارائه شده است.
الف - مقدمه
اقتصاد سایه ای پیامدهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مختلفی میتواند داشته باشد. اولین پیامد رشد اقتصاد سایه ای ، تأثیر بر برنامه ریزی و سیاستگذاری های دولت است. از آنجا که سیاستگذاران بر اساس یک نظام اطلاعاتی حاوی شاخصهای آماری تصمیم گیری میکنند، در صورتیکه نظام اطلاعاتی تحت تأثیر اقتصاد سایه ای مختل گردد ، فرآیند سیاست گذاری نیز نتایج صحیحی را به دست نخواهد آورد و چه بسا وضعیت نامطلوبی را به دنبال خواهد داشت.
از دیگر پیامدهای اقتصاد سایه ای میتوان به کاهش مالیاتهای دریافتی دولت - به دلیل فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی - ، تأثیر نامطلوب بر توزیع درآمد و کاهش رفاه اجتماعی اشاره کرد. این فعالیتها، همچنین از جمله علل ناکارایی بازار کار و بازار کالا محسوب و باعث جذب کارگران در خارج از بخش رسمی اقتصاد میشوند و رقابت نامساعدی را بین شرکتهای رسمی و غیر رسمی ایجاد میکنند .بعلاوه وجود اقتصاد سایه ای، به صورت بالقوه، پیامدهای جدی بر عملکرد اقتصادی و درآمدهای عمومی دارد. بخش عمومی از نظر مالی از کوچک شدن پایه مالیاتی رنج می برد و همین مساله باعث کاهش توانایی دولت برای گسترش درآمد می شود. موانع ایجاد کسب وکار به علت فقدان زیرساخت ها باعث به خطر افتادن چشم انداز رشد می شوند.
بدون تردید شناسایی عوامل اثرگذار بر اندازه فعالیتهای سایه ای به لحاظ علمی جایگاه ویژه ای دارد.مسئله اصلی در این تحقیق بررسی اثر کیفیت محیط کسب و کار براندازه اقتصاد سایه ای به تفکیک کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته است. در این مقاله سعی شده است تاثیر کیفیت محیط کسب و کار بر اندازه اقتصاد سایه ای مورد ارزیابی و تحلیل تجربی قرار گیرد . در ادامه پس از مرور مختصری بر ادبیات نظری و اصطلاحات مرتبط ؛ به تشریح اهداف ، فرضیه اصلی و متدلوژی اقتصاد سنجی بکار رفته در این تحقیق پرداخته و پس از برآورد مدلهای مورد نظر بر مبنای متدولوژی مذکور و تحلیل نتایج حاصله ؛ نهایتا به نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات خواهیم پرداخت.
ب - مروری بر ادبیات نظری
با توجه به عنوان این تحقیق در این قسمت ابتدا به تشریح مفهوم مورد نظر از اقتصاد سایه ای و مولفه های اثر گذار بر آن و سپس به تبیین مفهوم و شاخصهای مرتبط با کیفیت محیط کسب و کار می پردازیم و نهایتا مروری بر برخی از مطالعات انجام شده در این رابطه خواهیم داشت:
ب-:1 مفهوم اقتصاد سایه ای
تعاریف مطرح شده برای فعالیتهای غیر رسمی و اقتصاد سایه ای متنوع و متعدد بوده برخی از صاحبنظران اقتصادی معتقدند ارائه یک تعریف دقیق و جامع برای اقتصاد سایه ای دشوار می باشد. برخی از محققان نیز معتقدند تعریف اقتصاد سایه ای مستقیما به هدف و مقصود مطالعاتی و تحقیقاتی بستگی دارد و بر اساس آن طراحی می گردد .
یکی از مباحث مقدماتی چالش برانگیز در ادبیات اقتصاد سایه ای تعریف آن است. از نظر واژه ، تنوع قابل ملاحظه ای وجود دارد ، بنحویکه در متون علمی مختلف با بیش از 40 واژه مواجه میشویم که برای توصیف فعالیتهای غیر رسمی مورد استفاده قرار گرفته اند - ویکی ، - 2012 که از میان آنها برخی واژگان مانند اقتصاد سایه ای ، اقتصاد خاکستری ، اقتصاد پنهان ، اقتصاد موازی، اقتصاد زیرزمینی بیشتر به کار برده شده است
مشابه تنوع و تعدد موجود در واژگان ، تعاریف مطرح شده برای فعالیتها غیر رسمی و اقتصاد سایه ای نیز متنوع و متعدد است . برخی از صاحبنظران اقتصادی معتقدند ارائه یک تعریف دقیق و جامع برای اقتصاد سایه ای بسیار دشوار به نظر می رسد زیرا اقتصاد سایه ای طبق " قاعده آب در حال حرکت " در تمامی زمانها توسعه یافته و خود را با تغییرات در مالیاتها و مصوبات مقامات مالیاتی ، طرز برخورد کارگزاران دولتی ، سطح اخلاق عمومی و ... وفق می دهد.
بعلاوه در بسیاری از متون اقتصادی ادعا بر این است که تعریف اقتصاد سایه ای مستقیما به هدف و مقصود مطالعاتی و تحقیقاتی بستگی داشته و بر این اساس طراحی می شود.
منظور از اقتصاد سایه ای در مطالعه تعریفی است که در مطالعه بانک جهانی برای 162 کشور جهان توسط اشنایدر ، بوئهن و مونت نگرو ارائه شده است
مطابق این تعریف ، اقتصاد سایه ای شامل تمامی فعالیتهای تولیدی - کالاها و خدمات - مبتنی بر بازار است که بدلیل فرار یا اجتناب از : پرداخت مالیات ، پرداخت سهم تامین اجتماعی ، مواجهه با استانداردهای خاص بازار قانونی کار ، پذیرش فرایند های اداری خاص عمدا از مقامات عمومی - دولتی - پنهان می شود
ب-: 2 مفهوم کیفیت محیط کسب و کار و شاخص های مرتبط با آن
منظور از محیط کسب و کار در یک تعریف کلی : مجموعه عواملی است که بر عملکرد بنگاههای خصوصی تاثیر میگذارد اما مدیریت بنگاه نمی تواند آنرا به سهولت تغییر دهد . پرواضح است که تا زمانیکه محیط کسب و کار مساعد نباشد بهبود عملکرد بنگاهها و بطور کلی رشد بخش خصوصی امکانپذیر نخواهد بود
بنابراین یکی از مقدمات بسیار مهم در مردمی کردن اقتصاد و تشویق بخش خصوصی به فعالیتهای اقتصادی ارتقا کیفی محیط کسب و کار است.بمنظور ارزیابی کیفیت محیط کسب و کار شاخصهای مختلفی در نظر گرفته شده و حتی مدلهایی نیز برای رتبه بندی کشورها از این حیث طراحی شده است .
کیفیت محیط کسب و کار تحت تاثیر محیط سیاسی و ساختار بخش عمومی ، محیط اقتصاد کلان، ، محیط بازار و فرصتهای آن، محیط ارزی و تجارت خارجی بازار سرمایه و تامین مالی و ... قرار میگیرد که هریک از این محیطها خود شامل شاخص های متعددی میشود.
از مهمترین مولفهها و شاخصهای اثرگذار برکیفیت محیط کسب و کار میتوان به موارد زیر اشاره نمود :
* ثبات سیاسی،اثربخشی نظام سیاسی،کیفیت بوروکراسی و هزینه ی ناشی از آن برای بنگاهها،کارایی نظامحقوقی،شاخص فساد در بخش عمومی و ...
* کیفیت سیاستگذاریهای اقتصادی کلان، ثبات ارزی،کیفیت و کمیت بدهیهای عمومی و...
* کیفیت فرصتهای بازاریابی و هزینه های آن ، هزینه های ایجاد شده برای صادرات ،وجود منابع طبیعی و کیفیتآنها ... * میزان تضمین و حفاظت از مالکیت خصوصی،کیفیت مقررات دولتی در راه اندازی کسب و کار جدید خصوصی، میزان هزینه های ایجاد شده برای بنگاه در راه اندازی کسب و کار جدید و ...
* عمق بازار سرمایه ، درجه باز بودن بخش بانکی اقتصاد،حداقل سرمایه لازم برای راه اندازی یک کسب وکار جدید، کیفیت دسترسی به تامین مالی میان مدت برای سرمایه گذاری و...
شایان توجه است که از میان شاخصهای فوق در این تحقیق با توجه به محدودیتهای موجود یک شاخص از محیط بازار و فرصتهای آن، یک شاخص از محیط سیاسی و ساختار بخش عمومی و یک شاخص نیز از محیط با زار سرمایه و تامین مالی بعنوان مهمترین مولفه های محیط کسب و کار درنظرگرفته شده و بر مبنای انها متغیرهای مستقل در مدلهای اقتصادسنجی این تحقیق طراحی گردیده است - که این متغیرها در بخشهای بعدی مقاله معرفی خواهندگردید - .
ب-: 3 مروری بر برخی مطالعات با موضوع این تحقیق
در بررسی سوابق مطالعاتی ؛ تحقیقات ، مطا لعات و گزارشهای موجود در دو محور قرار میگیرند . در محور اول مطالعات مرتبط با محیط کسب و کار هستند که دراین قالب مطالعات نسبتا متعددی تحت عنوان ارزیابی کیفیت محیط کسب و کار در ایران و سایر کشورهای دنیا به چشم میخورد . این مطالعات در سطوح بین المللی عمدتا توسط موسسه - واحد - اکونومیست موسوم به 1 EIU برای 82 کشور دنیا در قالب مدل رتبه بندی ک سب و کار از انجام ونتایج حاصل آن در قالب عنوان Country report و forecast Country هر ساله منتشر میشود درداخل کشور نیز نظیر این مطالعات توسط مراکز علمی و تحقیقاتی در دانشگاهها و یا دستگاههای مختلف انجام شده که از جمله آنها میتوان به گزارشات رسمی منتشره توسط مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی اشاره نمود گرچه چنین مطالعاتی دارای فراوانی قابل توجهی هستند اما بواسطه اینکه در رابطه با اقتصاد سایه ای موضوعیتی ندارند وارد جزئیات آنها نمی شویم.
به عنان مثال سیف - 1390 - در مقاله ای با عنوان فضای کسب و کار در ایران به این نتیجه می رسد که محیط کسب وکار نامناسب، هزینه عملکرد بنگاه های اقتصادی را افزایش می دهد و باعث ازبین رفتن انگیزه سرمایه گذاری و نیز عقب ماندن تولیدکنندگان کشور از رقبای جهانی می شود.
پژویان و فقیهنصیری - 1388 - ، نیز در مطالعهای اثر رقابتمندی بر رشد اقتصادی با رویکرد الگوی رشد درونزا را مورد بررسی قرار دادهاند. محققین در این پژوهش با تعیین یک شاخص ترکیبی برای نشان دادن رقابتمندی متشکل از رقابتمندی کار، سرمایه و فنآوری، مدل رشد را پردازش نمودهاند. برای پردازش مدلها از سه شکل تابع تولید - پیشرفت فنی ضربشونده در نیروی کار، پیشرفت فنی ضرب شونده در سرمایه فیزیکی و پیشرفت فنی به شکل خنثی هیکس - و از روش پنلدیتا استفاده شده است که تمامی مدلها اثر مثبت رقابتمندی بر رشد اقتصادی را مورد تأیید قرار میدهند.
یانکوف و همکاران - 2002 - در مقالهای با عنوان »مقررات ورود«، مقررات ورود به بازار در 85 کشور را مورد بررسی و تحلیل قرار دادهاند و به مشاهدات و نتایجی دست یافتهانددر اغلب کشورهای مورد مطالعه، هزینههای ورود به کسب وکار بالاست
