بخشی از مقاله
چکیده
اقتصاد مقاومتی را می توان از زوایای متعددی مورد بحث و بررسی قرار داده و در این میان بقای بنگاههای موجود در هر اقتصاد نمودی از مقاومت اقتصادی در برابر متغیرهایی مانند شوکهای اقتصادی است. این در حالی است که در سوی دیگر و در ادبیات اقتصاد صنعتی، خروج بنگاه از فعالیت اقتصادی با دو رویکرد خروج ناگهانی و خروج تدریجی تبیین گردیده و از خروج تدریجی در ادبیات این حوزه با عنوان سایهی مرگ یاد شده است. با این وجود و اگرچه سایهی مرگ پدیده ای است که در سال های اخیر و تنها در کشورهای توسعه یافته مورد مطالعه قرار گرفته اما تنها مطالعات معدودی در این حوزه و در کشورهای در حال توسعه انجام شده است.
بر این اساس این مقاله میکوشد تا تأثیر متغیرهای گوناگون بر خروج تدریجی یا سایه ی مرگ را برای بنگاه های کوچک و متوسط صنایع مواد غذایی و آشامیدنی و نساجی در استان های یزد و اصفهان تبیین نماید. با استفاده از مدل مخاطره ی کاکس و آزمون میانگین یک جامعه، نتایج این پژوهش بیانگر آن است که میانگین بهره وری نیروی کار، میانگین بهره وری کل، میانگین اندازه و میانگین سودآوری بنگاه های خارج شده نسبت بنگاه های باقیمانده کمتر بوده، موضوعی که پدیده ی سایه ی مرگ را در صنایع تولیدی ایران تأیید می نماید. بنابراین برای ماندگاری بیشتر بنگاه های موجود در اقتصاد ایران و به عبارتی تابآوری بنگاههای اقتصادی توجه به بهرهوری آنها امری لازم است. این موضوع در بنگاههای کوچک و متوسط از اهمیتی دوچندان برخوردار است.
.1 مقدمه
ورود یک بنگاه اقتصادی به صنعت، باعث افزایش تولید، افزایش رقابت، کاهش قیمت و تخصیص بهینهی منابع میشود و در نهایت رونق و رشد اقتصادی را به ارمغان می آورد. اما آنچه پس از ورود یک بنگاه به صنعت حائز اهمیت است توانایی آن بنگاه در حفظ بقا و ادامه ی حیات است. در این میان بنگاه های کوچک و متوسط با در اختیار داشتن حدود 90 درصد از سهم کل بنگاه های صنعتی و تأمین 80 درصد از اشتغال نقش ویژه و منحصر به فردی در دستیابی به اهداف مذکور دارند. اما تعداد قابل توجهی از این بنگاه ها در سال های اولیه پس از ورود از گردونه ی صنعت خارج شده و به بیان دیگر دچار جوانمرگی می شوند.
سؤالی که مطرح میشود آن است که آیا بنگاهها به طور ناگهانی از صنعت خارج میشوند و یا به صورت تدریجی؟ نگاه نخست بیانگر مرگ ناگهانی بوده و نگاه دوم بیانگر پدیده ی سایه ی مرگ است. مطالعات انجام شده در این حوزه نشان داده اند که خروج و یا مرگ یک بنگاه به صورت ناگهانی رخ نمیدهد، بلکه پدیدهای به نام سایهی مرگ بنگاه ها را تهدید کرده و در نهایت منجر به خروج آن ها از صنعت خواهد شد. در این پژوهش بنگاه های کوچک شامل 10 - 49 نفر کارکن و بنگاه های متوسط 50 - 99 کارکن می باشد. به دلیل اهمیت دو صنعت مواد غذایی و آشامیدنی و صنعت نساجی به عنوان محوری ترین صنایع کشور این پژوهش به بررسی و مطالعهی این دو صنعت در استانهای یزد و اصفهان پرداخته است.
.2 سایه مرگ در صنایع تولیدی: مروری بر مطالعات پیشین
شاید بتوان گریچیلز و رگو - 1995 - 1 را به عنوان کسانی که برای نخستین بار واژهی پدیدهی سایهی مرگ را در ادبیات اقتصاد صنعتی به کار گرفته و این موضوع را در رژیم غاصب صهیونیستی مورد بررسی قرار داده اند محسوب نمود. در کل پژوهش های به عمل آمده در حوزهی پدیدهی سایهی مرگ اندک بوده و کشورهای توسعهیافته در مقایسه با کشورهای در حال توسعه، سهم بسزایی در گردآوری این پژوهشها داشتهاند.
لازم به ذکر است که در کشورهای درحال توسعه تنها مطالعه ی انجام شده در ارتباط با این حوزه مطالعه ی کشور غنا است. بر اساس دانسته های محقق در کشور ایران به عنوان یک کشور درحال توسعه تاکنون مطالعه ای در این زمینه صورت نگرفته است، از این رو مطالعهی حاضر احتمالاً برای نخستین بار به بررسی پدیدهی سایهی مرگ، با تأکید بر بنگاههای کوچک و متوسط صنایع تولیدی ایران پرداخته است.
گریچلز و رگو - 1995 - به بررسی پدیده ی سایه ی مرگ و تأثیر آن بر صنایع رژیم غاصب صهیونیستی پرداختهاند. منظور از پدیده ی سایه ی مرگ که برای نخستین بار در این مطالعه و در حوزه ی اقتصاد صنعتی به کار گرفته شده کاهش بهرهوری بنگاه ها پیش از خروج است. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که بیشترین رشد بهره وری در داخل بنگاه رخ داده و در همهی صنایع مورد بررسی بهرهوری بنگاههای خارج شده به طور معنیداری پایینتر از بنگاههای باقیمانده است.
الموس - 2000 - 2 سعی در بررسی اختلاف بین اشتغال بنگاه های خارج شده در سال های قبل از خروج نسبت به بنگاه های باقیمانده در آلمان داشته است. به همین منظور نرخ رشد اشتغال بنگاههای باقیمانده و خارج شده را به مدت چهار سال قبل از خروج بررسی کرده است. نتایج این مطالعه بیانگر آن است که پدیدهای به نام سایهی مرگ وجود دارد که عملکرد بنگاه ها را تحت تأثیر قرار داده و باعث میشود تعداد قابل توجهی از بنگاهها در طی سالهای مورد بررسی به طور پیوسته شاغلین خود را از دست بدهند و رکود اشتغال را چند سال قبل از خروج تجربه کنند. همچنین بنگاههای باقیمانده در مقایسه با بنگاه های خارج شده در سه سال قبل از خروج، نرخ رشد اشتغال بالاتری داشتهاند. همچنین تمامی بنگاههای خارج شده در آخرین سال قبل از خروجشان عملکرد پایینتری را تجربه کردهاند.
کریرا و تیکریرا - 2009 - 1، با هدف تحلیل عملکرد بهرهوری بنگاههای بالغ کشور پرتغال در دورهی قبل از خروج، با توجه به دو عامل بهره وری کل عوامل تولید و بهره وری نیروی کار به بررسی ویژگی ها و الگوی بهره وری این بنگاهها پرداختهاند. آن ها بهره وری بنگاه ها را به مدت یک دهه قبل از خروج بررسی کرده اندو در تحقیق خود از روش نیمه پارامتریک در مدل مخاطره ی کاکس2 استفاده کرده اند. با توجه به نتایج پژوهش، خروج را نمی توان مرگ ناگهانی در نظر گرفت چراکه کاهش بهره وری چنذ سال پیش از خروج شروع شده و در نهایت منجر به خروج بنگاه می شود. رشد و اندازهی صنعت و سطح تکنولوژی بر احتمال خروج تأثیر منفی دارند. تأثیر تمرکز و نرخ بیکاری بر احتمال خروج مثبت است. نرخ ورود و صادرات بر احتمال خروج تأثیری ندارند.
.3 دادهها و ویژگیهای آنها
در این پژوهش از داده های حاصل از سرشماری صنایع تولیدی ایران بر حسب کدهای چهار رقمی آیسیک3 که توسط مرکز آمار ایران جمع آوری گردیده، استفاده شده است. اطلاعات استفاده شده در پژوهش حاضر تنها بنگاههای با 10 نفر کارکن و بیشتر را دربرگرفته، چراکه اطلاعات مربوط به بنگاههایی با کمتر از 10 نفر کارکن از روش نمونهگیری جمعآوری شده است.
.4 روش انجام پژوهش
پژوهش حاضر در دو بخش انجام شده است. ابتدا با استفاده از مدل مخاطره کاکس به تخمین مدل پرداخته شده و پس از آن با توجه به متغیرهای معنیدار حاصل از مدل به بررسی پدیدهی سایهی مرگ با استفاده از آزمون میانگین یک جامعه پرداخته شده است.
.1,4 مدل مخاطرهی نسبی کاکس
برای تحلیل داده های بقا - سانسور راست - از مدل های پارامتریک4 - وایبل5، لگ نرمال6، نمایی - 7 و نیمهپارامتریک - مدل مخاطره ی نسبی کاکس - استفاده می شود. اگرچه مدل های پارامتریک فرم تابع پایه ای مشخصی دارند اما در بسیاری از موارد نمی توان از چنین مدل هایی استفاده نمود، چراکه تعیین یک مدل مناسب برای دادههای بقا امری دشوار است. از این رو استفاده از مدل های نیمهپارامتریک یا ناپارامتریک پیشنهاد میشود. این مدل یکی از پرکاربردترین مدلها در تحلیل داده های بقا است و اغلب پژوهشگران در تحلیلهای خود از آن استفاده میکنند.
