بخشی از مقاله
چکیده
امام هادی - ع - در زمانه ای می زیست که حساسیت خلفا در مورد امام شیعه بسیار بیشتر از زمانهای گذشته بود و حکومت میکوشید با روشهای مستقیم و غیر مستقیم هر گونه فعالیت اجتماعی،سیاسی و فرهنگی امام را تحتنظر قرار دهد. دعوت امام هادی - ع - برای سکونت در سامرا توسط متوکل خود مؤید این نظر است. این حساسیت سبب میشد تا امام هادی - ع - نتواند همچون پدران خود به فعالیتهای اجتماعی پرداخته و با عامهی مردم در ارتباط باشد. پرسش اینجاست که امام هادی - ع - در موقعیتهای مختلف از چه روشهایی برای تعامل با دوستان و دشمنان بهره میبرد؟
آنطور که از منابع دست اول و کتب روایی و تاریخی بر میآید مواضع امام هادی - ع - در برابر هر دو گروه دوستان و دشمنان بر مبنای اصول قرآنی و اسلامی و به تبعیت از سیره نبوی استوار بوده است.این پژوهش که با روش تاریخی و با استفاده از دادههای کتابخانهای انجام گرفته حاکی از آن است که آن امام با استفاده از روشهای مختلف از جمله مناظره، تعلیم دعا و رعایت تقیه میکوشید با انحرافات دشمنان مقابله نموده و دوستان خود را به راه راست رهنمون شود.
مقدمه
امامان شیعه در زمان خود به عنوان فرزندان پیامبر - ص - مورد احترام عامهی مردم بودند. ایشان جدای از مقام امامت و رهبری که شیعه امامیه معتقد به آن بود دارای نوعی مرجعیت علمی و اخلاقی در جامعه بودند1 لذا میکوشیدند ضمن رعایت اصل تقیه به منظور جلوگیری از حساسیت خلفای زمان از این موقعیت اجتماعی خود بیشترین استفاده را نموده مردم را به سوی بهترین شیوهی زندگی رهنمون شوند.
وجود روایات مکرّر مبنی بر قیام امام دوازدهم شیعه و برچیده شدن بساط حکومتهای ظالم توسط او موجب شد تا خلفای عباسی بویژه نسبت به امام هادی - ع - و فرزندش امام عسکری - ع - حساسیت فوق العاده داشته باشند.دعوت متوکل از امام هادی - ع - برای سکونت در سامرا خود مؤید این نظر است. حضور امام هادی - ع - در سامرا که پایگاه نظامی خلافت عباسی به شمار میآمد سبب شد تا نتواند همچون پدران خود با مردم ارتباط داشته باشد.این در حالی بود که ظهور فرقههای انحرافی متعدد اعم از فقهی و کلامی در جامعه اسلامی مسؤلیت امام را دوچندان مینمود.
پرسش اینجاست که امام هادی - ع - در این شرایط با چه روشهایی با دشمنان مقابله نموده، دوستان خود را از ورود به عرصههای خطر باز میداشتند؟ با دقت در سیره امام هادی - ع - در می یابیم که آن امام علیرغم سختگیریها و تنگناهای موجود، ماموریت خود را که از آن جمله مقابله با انحرافات و آگاه کردن شیعیان بود به بهترین شکل ممکن به انجام رساندند.
گرچه تا به امروز آثار مفید و ارزندهای در مورد سیره ائمه به طور عام - نظیر: حیات فکری و سیاسی امامان شیعه از رسول جعفریان و زندگی تحلیلی پیشوایان ما از عادل ادیب - و سیره امام هادی - ع - به طور خاص - نظیر: تحلیلی در زندگانی امام هادی - ع - از باقر شریف قرشی و نگرشی بر زندگی امام هادی - ع - از علی محمد دخیل - نگاشته شده است ولی در هیچکدام از آن ها به گونهای همه جانبه به موضوع تعامل امام هادی - ع - با دوستان و دشمنان توجه نشده و یا با نگاهی متفاوت از نگاه این نوشتاربه آن پرداخته شده است.
دوستان و یاران
یکی از گروه های اجتماعی که امام هادی - ع - نسبت به آنان توجه خاص داشته و کوشش می کرد آنان را در مسیر درست هدایت کند و در مواقع لزوم به یاری آن ها بشتابد دوستان و یاران بودند. منظور از دوستان و یاران شیعیانی هستند که به فراخور شرایط و یا به واسطهی سمتی که از جانب امامان داشتهاند از طرق مختلف - مکاتبه و یا به صورت حضوری - با ایشان ارتباط برقرار میکردند و امام پاسخگوی سؤالات و شبهات ایشان بود و یاریشان مینمود.در اینجا چگونگی این کمک رسانی و هدایت و راههایی را که امام برای نیل به این مهم برمیگزید بررسی میکنیم.از آنجا که کار ویژهی هر امام، هدایت پیروان است لذا مناسبات و تعاملات با محوریت این امر خطیر صورت گرفته است.
توجه به رفع نیازهاو گرهگشایی ازمشکلات
امام هادی - ع - نسبت به یاران خود مهربان و دلسوز بوده به آنان توجه داشته و در صدد رفع نیازهای آنان برمیآمد، این نیازها گاه جنبه مالی داشت و گاه مربوط به برخوردی بود که یاران و دوستان آن حضرت با حکومت وقت پیدا می کردند و گاه جنبه پزشکی و درمان بیماری به خود می گرفت . در تمام این موارد امام - ع - هیچگاه یاران خود را تنها نگذاشته بلکه با وجود شدت فشار و کنترل همواره از راههای مختلف برای حل مشکل یاران و شیعیان خود استفاده مینمود .اینک به نمونه هایی از این گره گشایی ها در زمینه های یاد شده اشاره میشود :
یکی از نمونه های قابل توجه اجتماعی در مورد رفع نیازهای مالی دوستان و شیعیان حکایت مرد اعرابی - از قائلین به ولایت علی - ع - - بود که به امام هادی - ع - مراجعه کرده از امام برای پرداخت دینی که به گردن دارد
