بخشی از مقاله
چکیده
در تمام جوامع بشری، ارزش هایی وجود دارد که بنیان اصلی فرهنگ آن جامعه را شکل میدهند. اهمیت و جایگاه این ارزش ها به گونهای است که هر ملتی، هویت و حیات اجتماعی و سیاسی خود را در پایبندی و احترام به آنها و انتقال کامل آن به نسلهای آینده میداند. فرهنگ ایثار و شهادت یکی از ارزش هایی است که هم زمان با تاریخ ایران شکل گرفته و همیشه از جایگاه ویژهای برخوردار بوده و از دیرباز، الهام دهنده ی مؤمنان و مسلمانان در مسیر تعالی آموزه های انسانی و الهی بوده است.
هشت سال دفاع مقدس جزئی مهم از تاریخ ملت ایران و پاسداری و نشر فرهنگ دفاع و حماسه آفرینیهای ایثارگران و لزوم توجه به گسترش آن در جامعه، از وظایف آحاد ملت است. هدف این تحقیق تعیین روشهای مؤثر الگودهی والگوگیری به نوجوانان و جوانان از فرهنگ ایثار و شهادت، از نظر دانش آموزان سوم راهنمایی و سوم دبیرستان - نوجوانان - ، دانشجویان - جوانان - ، ایثارگران، مسؤلان فرهنگی و نقش سازمانهای مختلف فرهنگی استان چهار محال و بختیاری در سال 1391 بوده است.
روش تحقیق توصیفی-پیمایشی، ابزار مورد استفاده پرسشنامه محقق ساخته و نمونه آماری با روش تصادفی ساده به تعداد533 نفر انتخاب شدند. نتایج تحقیق نشان دادکه: مؤثرترین روشهای الگو دهی و الگوگیری از فرهنگ ایثار وشهادت به ترتیب از نظر نوجوانان وجوانان:
-1بازدید ازمناطق عملیاتی دوران جنگ و معرفی فرماندهان و قهرمانان.
-2تهیه و پخش برنامهها و مراسم مذهبی و دینی از فرهنگ عاشورا و محرم در رسانه ها - صدا و سیما - .
-3برگزاری جلسات پرسش و پاسخ برای نوجوانان و جوانان.
-4تهیه وساخت بازیهای رایانهای ، انیمیشن - کارتون - از فرهنگ ایثار و شهادت.
-5ارائه الگوهای ایثار و شهادت - همانند شهید فهمیده و علم الهدی - در جامعه.
همچنین نتایج تحقیق نشان دادکه: عوامل الگودهی سازمانهای مختلف فرهنگی از نظر نوجوانان و جوانان، ایثارگران و مسؤلان فرهنگی تفاوت معنی دار بود.
مقدمه
با پیروزی انقلاب اسلامی به ویژه آغاز جنگ تحمیلی، پدیده عجیبی که با معیارهای مادیگرایانه قابل تبیین نبود، در ایران شکل گرفت. افراد و گروهها به صورت داوطلبانه عازم جبههها میشدند و آگاهانه و مشتاقانه خواهان آن بودند که کشته شوند. کشته شدن آنان نه تنها باعث ناراحتی بازماندگان نمیشد؛ بلکه افتخار تلقی میشد و نه تنها دیگران را مأیوس نمیکرد؛ بلکه آنان را به تداوم این مسیر علاقهمند میکرد. این پدیده که فرهنگ ایثار و شهادت نامیده میشود، باعث پیروزی درمیدان نابرابر جنگ گردید وتداوم مسیرجمهوری اسلامی را تضمین نمود. امروز نیز پیروزی در میدانهای بزرگ مستلزم فرهنگ اصیل ایثار و شهادت است. فرهنگ ایثار و شهادت همانند هر فرهنگ دیگری برای زنده ماندن باید انتقال یابد و به نسل جدید منتقل شود
خمیره و عصاره فرهنگ ایثار و شهادت از خود گذشتگی، اخلاص و آزادمنشی هدفمند است. ترویج و اشاعه فرهنگ ایثار و شهادت،کارکردهایِ مثبت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی... دارد. کارکردهایی که با نهادینه شدن روحیه از خودگذشتگی و در نظر گرفتن جمع، شاهد پایان تنازع بقا در عرصه زندگی اقتصادی و سیاسی خواهیم بود. با نگاه به انگیزههای شهداء می توان از آسیبهایی که به اصل و جوهر فرهنگ ایثار وشهادت به واسطه ترویج نامناسب وارد میشود، جلوگیری نمود.
ایثاروشهادت به عنوان یک فرهنگ متعالی در زمرهی عالیترین مفاهیم الهی و نتیجه والاترین ارزش هایی میباشد که یک انسان متعهد میتواند به آن مقام دست یابد. این مفاهیم اثر گذار وحرکت آفرین قادرند تا فضای یک جامعه را به صورت گسترده تحت تأثیر قرار دهند و والاترین برکات را برای آن به همراه داشته باشند. تقویت باورهای دینی و ملی که امروزه جزء اصلیترین مسائل اعتقادی و فرهنگی به حساب میآید و در ردیف مهمترین وظایف ماست.
از جمله مواردی است که به معرفی و تعمیق شخصیت، منزلت عقاید و آرمانهای ناب آن بزرگواران در سطحی فراگیر تحت تأثیر قرار میگیرد. پس همه ما مدیون شهدا و ایثارگران بوده و یکی از طرقی که میتوانیم ادای دین نمائیم، شناساندن همه جانبه آنان بر نسلهایی است که شهدا و مسیری که در آن ممارست داشته اند را به خوبی درک نکرده اند.
بنابراین نباید فراموش کرد که فرهنگ ایثار و شهادت در بردارنده آثار و برکات عظیمی است که به شکل مستقیم و غیرمستقیم جامعهی ما را شامل میشود. چرا که ایثار و شهادت یکی از غنیترین گنجینههای فرهنگ اسلامی و شیعی است که جلوههای اعجاب انگیز آن در طول سالهای انقلاب و دفاع مقدس به روشنی آشکار گردید و شگرفترین و عظیمترین صحنههای از خودگذشتگی انسانها در آن تبلور یافته است.
اما مسالهی اساسی در این زمینه این است که چنین گنج گرانبهایی را نمیتوان با نگرشهای سطحی و روشهای صوری کارآمد ساخت و آن را انتقال و اشاعه داد. در نتیجه ضرورت توجه به فرهنگ ایثار و شهادت و همچنین عروج آن در جامعه و مشاهدهی آثار وکارکردهای مثبت در آن در گرو دانستن باور عمیق و اندیشههای بلند است و میبایست چنین تفکر را باساز و کارهای مناسب به صورت عمیق در بین مردم نهادینه ساخت.
به تصویر کشیدن صحنههای زیبای فرهنگ ایثار و شهادت، برای کسانی که در آن لحظات حساس وجود نداشتهاند رسالتی است عظیم که بیش از هر کسی بر دوش معلمان کشور سنگینی میکند چرا که معلمی شغل مهمی است که ضرورت آن بر کسی پوشیده نمیباشد. این ضرورتعمدتاً شکل دهی تجربیاتی است که منجر به تغییرات مطلوب رفتاری در نوجوانان و جوانان مختلف، انتظارات کلی مشخصی از آنچه که یک معلم هست و باید باشد دارند. ترویج این فرهنگ و معرفی بعنوان فرهنگ غالب میتواند نقش عمده درمشارکت عمومی ایفا کند چرا که نوجوانان و جوانان با آگاهی از زحمات راه خطیر به خوبی خواهند فهمید که باید با جان و دل از این میراث ارزشمند امام و شهدا نگهداری کنند
آمار شهداء کشور در هشت سال دفاع مقدس تا زمان قطعنامه 598 ، 188هزار و15 نفر، تعداد کل جانبازان جنگ تحمیلی386 هزار و 635 نفر، که از آمار فوق 44 درصد درگروه سنی16 تا20 سال 38 درصد در گروه سنی21 تا 30 سال قرار دارند و میانگین سن شهداء دفاع مقدس 23 سال است.آمار شهداء استان چهارمحال و بختیاری2420 شهید، آمار جانبازان 6885 نفر و آزادگان 526 نفر می باشد.
بنابراین به نظر میرسد روشهای بکار گرفته شده در تبیین و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت از سوی معلمان و ابتکار آنها در بکارگیری روشهای جذاب و نوین در این زمینه کارگشا و حساس است. چه بسا صرف هزینههای هنگفت در ارائه ناقص و ناموفق فرهنگ ایثار و شهادت به اندازه یک ساعت گفتگوی خالصانه و بی ریای یک معلم با نوجوانان و جوانان کارائی نداشته باشد. پس بر مسئولین رده بالای نظامی و تربیتی کشور است که دست در دست هم با پشتیبانی و راهنمایی معلمان در ارائه و تبیین و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت آنها را در این وظیفه دشوار یاری کنند.
از سوی دیگر باید این نکته مهم را نیز مد نظر داشت دفاع مقدس سرشار از اسوه هایی است که میتواند نوجوانان و جوانان را به خود جلب کند. اگر بخواهیم در این زمینه مثالی ارائه کنیم بدون شک شهید فهمیده و شهید علم الهدی دو اسوه، به خصوص از نظر سنی برای نوجوانان و جوانان هستند. حماسهای که این شهیدان جاوید از خود به یادگار گذاشتند، به عنوان یک الگو و اسوه همیشه قابل استناد هستند، چرا که عمل آنان با معیارهای دنیوی قابل توضیح نیست ولی وقتی از دیدگاه معنویت به این مسئله بنگریم نتایج قابل قبولی در توضیح این حماسه خواهیم یافت.
معلمان با بهرهگیری از این نمونهها که تعداد آنها در دفاع مقدس کم نیست نوجوانان و جوانان را با فرهنگ ایثار و شهادت آشنا نموده و این فرهنگ را در نظر آنان متجلی سازند. در این راستا و برای ارائه و معرفی اسوهها میتوان روش های زیر را بکار گرفت: استفاده از خاطرات رزمندگان و فرماندهان دفاع مقدس، بهرهگیری از مقالات و کتب نوشته شده در مورد دفاع مقدس، استفاده از یادنامههای شهداء، استفاده از وصیت نامههای شهداء، بازدید از مناطق عملیاتی جنوب و غرب کشور، استفاده از مبلغین خوش ذوق که به مسائل و موضوعات خاص نوجوانان و جوانان آگاهی داشته و الگوهایی از ایثار و شهادت معرفی نمایند.
بیان مسئله
فرهنگ ایثار و شهادت در نظام اسلامی از مهمترین ویژگیهای مکتب تشیع به شمار میرود با وجود همین فرهنگ است که تاکنون، حقایق اسلام همچنان پا برجا و زنده باقی مانده است. الگوگیری از شهیدان دوران دفاع مقدس، سرمایه اجتماعی بزرگی است که غفلت از آن، از مصادیق ظلم به خود است. ویژگی ها و استعدادهای نهفته در وجود نوجوانان و جوانان، مناسب ترین زمینه برای طراحی و ایجاد هرگونه تغییر و تحول فردی و اجتماعی است، به طوری که چرخهای بسیاری از انقلابها و تحولات توسط این گروه به حرکت درآمده و سرعت میگیرد.
کنکاش در تاریخ ملل مختلف و از جمله جریانات حاکم بر ایران در یکصد سال گذشته مؤید این ادعاست. در بسیاری از کشورها بخش انبوهی از بازیگران و نقش آفرینان حوادث مختلف، امکانات و انرژی های بسیاری مصروف تا، جذب و هدایت نوجوانان و جوانان را به سمت اهداف معین - اعم از اهداف مثبت یا منفی، ارزشی و ضد ارزشی - بکار گیرند. نکته مهم اینکه »جوانان بیش از بزرگسالان به ارزشهای فرامادی اعتقاد دارند و این تفاوت ارزشی جوانان و بزرگسالان ناشی از تفاوت تجربه و اجتماعی شدن آنها میباشد.« در اسلام به جوانان توجهی خاص مبذول شده است. حضرت محمد - ص - میفرماید:
»اوصیکم بالشبابخیراًفَانّهماَرق افئده .« توصیه ی من به شما این است که نیکی به جوانان را از یاد نبرید.
»امروزه پاسداری ازخون شهیدان و ابلاغ پیام انقلاب اسلامی به همت نوجوانان و جوانان غیرتمند و آزاده متکی است عبور از سالهای سخت جهاد و مقاومت ، الگوی کامل و سنت مطلوبی است که نوجوانان و جوانان را به آیندهی درخشان و امید بخش و افق هایی روشن دلگرم میسازند.« استاد مطهری درکتاب »انسان کامل«، علی - ع - را مجموعهی ارزشهای انسانی واسلامی و نمونه یک انسان کامل معرفی میکند که شجاعت، از خودگذشتگی، مردانگی، شهادت طلبی، خوش رویی، یتیم نوازی، عشق به خدا و رسول و آزادگی مسئولیت را داراست
وقتی یک هدف فوقالعاده متعالی در پس جنگ تعریف شود و پیروزی در آن، ملتی را از جایگاه تحقیر شده تاریخی، به رشد شکوفایی و عزت برساند، آن وقت جنگ خیلی ارزشمند میشود
