بخشی از مقاله
برنامه ریزی کالبدی سکونتگاه های روستایی با رویکرد توسعه پایدار( مطالعه موردی روستای سوکهریز)
چکیده
برنامه ریزی کالبدی تلاشی است در جهت رسیدن به مطلوب ترین حالت از سازگاری جامعه و فضا به سود جامعه و تمام جوانب زندگی روستایی را در بر می گیرد. اجرای درست آن تاثیری شگرف بر زندگی جامعه روستایی می گذارد و توسعه روستا را در مسیری درست قرار خواهد داد. توجه به رویکرد توسعه پایدار در برنامه ریزی کالبدی سکونتگاه های روستایی منجر به ایجاد توازن بین انسان، محیط و فعالیت های اقتصادی آن می شود و تعالی رشد را برای برای جامعه روستایی چه نسل حاضر و چه نسل های آینده به ارمغان می آورد. با توجه به این مساله که روستاییان همواره در ارتباط با طبیعت ظرفیت های محیطی را در نظر گرفته اند و در طی سال ها نظامی پایدار را شکل داده اند.
در طول سال های گذشته سیستم پایدار روستایی با مشکلاتی مواجه شده است و ضرورت دارد با مطالعاتی گسترده و همه جانبه ارتباطی منطقی و درست میان برنامه ریزی کالبدی و توسعه پایدار ایجاد نمود و راهکار هایی در جهت ایجاد بستری مناسب برای تهیه طرح ها و برنامه هایی متناسب با ویژگی های طبیعی، اقتصادی، اجتماعی روستا و ... ارائه نمود تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی- تحلیلی می باشد. گردآوری اطلاعات مورد نیاز به شیوه کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است.
کلمات کلیدی: برنامه ریزی کالبدی، توسعه پایدار، مسکن روستایی ،روستای سوکهریز
.1 مقدمه
برنامه ریزی کالبدی به سازمان دهی مطلوب فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مورد نیاز برای توسعه در فضا می پردازد و حاصل آن تخصیص بهینه فضا به فعالیت های مختلف است. هدف عمده برنامه ریزی کالبدی، هدایت کالبد محیط انسانی در جهت مطلوب و تنظیم بهسازی محیط فیزیکی زندگی انسان است. محیط کالبدی زندگی انسان دارای مقیاس های گوناگونی است.کوچکترین مقیاس آن خانه و بزرگ ترین آن پهنه سرزمین است که در درون این طیف گسترده محله، روستا، شهر، ناحیه و منطقه قرار دارد (یوردخانی و استعلاجی، .(157:1389 در برنامه ریزی توسعه کالبدی تلاش می شود از طریق برنامه کالبدی، فرایندهای اجتماعی هدایت شوند. لذا، هدایت پویش های اجتماعی با بهره برداری مفیدتر از فضا و محیط طبیعی برای زندگی انسان میسر است. اگر کلی تر بگوییم هدف از برنامه ریزی کالبدی استفاده مطلوب تر از خاک و آب و هوا است، عناصری که زندگی انسان بر بستر آن جاری و وابسته به آن است. از این رو، برنامه ریزی توسعه کالبدی هم با عناصر فضا و هم با جامعه مربوط می شود. پس این برنامه ریزی جستجویی برای مطلوب ترین حالت از سازگاری بین فضا و جامعه به نفع جامعه است(عزیز پور،محسن زاده،.(2: 1388
1
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
برنامه ریزی توسعه کالبدی شامل تمامی فعالیت های منسجم، اندیشیده و منظمی است که انسان به منظور سازماندهی و بهسازی محیط کالبدی خود انجام می دهد و به طور یقین حاصل آن تخصیص بهینه فضا به فعالیت های مختلف است. بکارگیری مفاهیم فوق در عرصه های روستایی تحت عنوان برنامه ریزی توسعه کالبدی سکونتگاه های روستاییعمدتاً به ساختارهای کالبدی مناطق روستایی مرتبط شده و آنگاه به مضامین و مؤلفه هایی چون کاربری اراضی، ارتباطات و حمل و نقل، تاسیسات و تجهیزات زیربنایی، مسکن، کار، تفریح، گردشگری و رفاه عمومی که روستاییان قادر به تامین آن نیستند؛ در ارتباط قرار می گیرند. در این تفکر برنامه ریزی کالبدی سکونتگاه های روستایی با هدف رعایت عدالت در پاسخگویی به تلاش های افراد و گروه ها و نیز تضمین حفظ تنوع، انسجام و تداوم محیط زیست روستایی انجام می پذیرد. بی تردید، چنین تلاشی در جهت استفاده بهینه از فضای موجود با خصایص کالبدی، چون کمک به بهبود کیفیت محیط فیزیکی که جمعیت روستایی در آن ساکن است، تلاش برای توزیع بهینه جمعیت، اشتغال و خدمات و نیز تقویت همبستگی فیزیکی میان وجوه مختلف توسعه اجتماعی همگام و همراه است. بنابراین ترکیب چهارگانه عناصر انسان، فرم، فضا و فعالیت و تعامل متقابل هر یک تشکیل دهنده برنامه ریزی توسعه کالبدی در سطح سکونتگاه های روستایی بوده و لازم است سیاست ها و راهبردهای توسعه روستایی بر بستر برنامه ریزی توسعه کالبدی بر عناصر فوق و تعامل هر یک بپردازد(عزیز پور،محسن زاده،(2: 1388 و توجه به رویکرد توسعه پایدار در برنامه ریزی کالبدی سکونتگاه های روستایی منجر به ایجاد توازن بین انسان، محیط و فعالیت های اقتصادی آن می شود و تعالی رشد را برای برای جامعه روستایی چه نسل حاضر و چه نسل های آینده به ارمغان خواهد آورد و رعایت اصول توسعه پایدار در برنامه ریزی کالبدی روستایی علاوه بر مورد توجه قرار دادن و تامین خواست ها و نیاز های روستاییان موجب موازنه و تعادل در محیط زیست خواهد شد و در این حین برنامه ریزی کالبدی نیز نیز همگام با توسعه پایدار به جلو حرکت کرده و در قالب توسعه پایدار روستایی به دنبال دست یابی به موازنه و تعادل میان فعالیت ها، نیاز های روستاییان و حفظ سیستم های محلی و زیست محیطی است و بدنبال ارتقای همه جانبه حیات روستایی. در واقع توسعه پایدار به عنوان یک الگوی جدید در سه دهه گذشته برای جلوگیری از تخریب و از بین رفتن جانوران، گونه های گیاهی، آلودگی آب و هوا، بیابان ها و دیگر اکوسیستم ها با ارائه شواهد و مدارک علمی خود را در سطح محلی، منطقه ای و بین المللی به عنوان یک رویکرد چند بعدی مطرح کرده است((Wilkerson,2001:70 به طور کلی توسعه پایدار رویکردی است که پس از برخورد با مشکلات ناشی از تخریب محیط زیست معرفی شد .(Kalantari , 2008:775) در جدول شماره (1) تعاریفی از توسعه پایدار ارائه شده است.
در کمیسون توسعه و محیط زیست سازمان ملل، توسعه پایدار اینگونه تعریف شده است: » برآوردن نیازهای نسل کنونی بدون به خطر انداختن توانایی نسل های آینده دربرآوردن نیازهای شان(Richards,2002)… ودر این تحقیق این سوال مطرح می شود که یا توسعه کالبدی در روستای سوکهریز همسو با توسعه پایدار است؟
2
جدول شماره:1تعاریف ارائه شده در رابطه با توسعه پایدار
Melouki,2012:2 توسعه پایدار فراهم نمودن شرایط زندگی مناسب برای همه مردم بدون
افزایش استفاده از منابع طبیعی و فراتر از ظرفیت سیاره زمین است.
Sills,1999:53 توسعه پایدار: فرآیندی است برای توسعه زمین، شهر ها، جوامع و همچنین
تجارت و کسب وکار و نیازمند فراهم نمودن امکاناتی برای نسل حاضر
بدون به خطر انداختن منابع نسل های آینده برای رفع نیاز های آنها و
اینکه به صورت جدی از زوال زیست محیطی برای توسعه اقتصادی
جلوگیری گردد و همچنین در جامعه برابری و عدالت اجتماعی گسترش
یابد.
Angelevska and Rakicevik ,2012 توسعه پایدار اشاره به استفاده و بهره برداری از منابع طبیعی و فرهنگی و
سایر منابع برای زندگی نسل فعلی و همچنین حفظ این منابع برای
استفاده نسل های آینده.
منبع: یافته های تحقیق
.3 مواد و روشها
تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی- تحلیلی می باشد. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی ( پرسشنامه و مشاهده) صورت گرفته است. جامعه آماری تحقیق، روستای سوکهریز واقع در دهستان خرمدره، در شهرستان خرمدره استان زنجان می باشد. این دهستان در سرشماری سال 1390، دارای 11 روستا ، 11884 نفر جمعیت و 3399 خانوار 3399 می باشد. طبق فرمول کوکران و با توجه به تعداد خانوار روستای سوکهریز که 710 خانوار می باشد تعداد نمونه لازم جهت تکمیل پرسشنامه 222 خانوار بدست آمد است.
