بخشی از مقاله
چکیده
صنعت گردشگری به عنوان یکی از سریع الرشدترین صنایع در جهان در بین مجموعه فعالیتهای بشری است که اثرات مهمی بر محیط زیست گذاردهاند که بدون شک میتوان آن را در زمرهی مهم ترینها قلمداد کرد. و همچنین گردشگران به عنوان عنصر کلیدی این صنعت از اهمیت بسیاری برخوردار میباشند.
لذا شناخت و تأملی در رفتارهای زیست محیطی آنها و تأثیری که رفتارهای آنها بر محیط زیست و حفظ و توسعه پایدار آن دارد، ضروری است لذا تحقیق حاضر به دنبال این است که با رهیافت جامعه شناختی رفتارهای زیست محیطی گردشگران را مورد کند و کاو قرار دهد.
این تحقیق از نظر نحوه گردآوری دادهها، کتابخانهای و اسنادی است و روش تحقیق از لحاظ حوزه تحقیقات اجتماعی، تحقیقی »توصیفی« و از نوع »مروری« میباشد. و یافتهها نشان میدهد که به دلیل رابطه متقابلی که بین افراد و محیط زیست وجود دارد، رفتارهای زیست محیطی مسئولانه افراد میتواند به توسعه پایدار محیط زیست کمک کند و همچنین نتایج نشان میدهد که عوامل متعددی بر رفتار زیست محیطی افراد از جمله آگاهی، دانش، هنجارهای اجتماعی، اعتماد اجتماعی، مشارکت مدنی و سرمایه اجتماعی تأثیر مثبت و مستقیم دارند و بین آنها با رفتارهای زیست محیطی رابطه معناداری وجود دارد.
مقدمه و طرح مسأله
گردشگری امروزه در زمرهی برترین صنایع در جهان است.گردشگری همراه با بازدید از مناطق جذاب و دیدنی و آشنایی با فرهنگ ملل مختلف، باعث ارتقاء فرهنگی و پیشرفت اجتماعی جامعه میشود و همچنین ایجاد و گسترش این صنعت در کشور میتواند به توسعهی اقتصادی روز افزون آن کمک شایانی نماید.
این صنعت به عنوان یکی از سریع الرشد ترین صنایع در جهان، در بین مجموعه فعالیتهای بشری که اثرات مهمی بر محیط زیست گذاردهاند، بدون شک می توان در زمرهی مهم ترینها قلمداد شود - زاهدی، - 2 :1385و از سال 1950 میلادی دچار تحولات عظیمی نیز شد که برخی آنرا انقلاب گردشگری نام نهادهاند. این تحول منجر به بروز و بلوغ "گردشگری" انبوه شده و در آینده نزدیک نیز به گردشگری کیفیتی تبدیل خواهد شد.
فعالیت گردشگری شامل مجموعهای از "گردشگر"، عرضه کننده، خدمات و کالا، دولت و جامعه میزبان میباشد که با یکدیگر در تعامل و ارتباط میباشند. همچنین گردشگری ترکیبی از فعالیت ها، خدمات، خط و مشی ها، ضوابط، معیارها و کالاهایی است که برای تحقق یک سفر گردشگری ضروری است ولذا صنعتی چند بعدی است.
بر اساس یک پیش بینی انجام شده توسط " سازمان جهانی گردشگری"، در سال 2010 حدود یک میلیارد و 18 میلیون نفر به گردشگری خواهند پرداخت این ارقام تا سال 2020 به سالانه 1/6میلیارد نفر گردشگر است. همچنین پنج مقصد برتر گردشگری فرانسه، ایالات متحده آمریکا، اسپانیا، ایتالیا و مجارستان، سالانه میزبان حدود 39 درصد از کل گردشگران بین المللی هستند. کشور ما از لحاظ تعداد جاذبه های گردشگری جزو 10 کشور اول پر جاذبهی گردشگری در جهان است و از لحاظ تنوع زیستی و تنوع جاذبههای طبیعی رتبه پنجم را در جهان دارا می باشد
گردشگری همچنین دارای آثار متعدد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی است. رفتارهای زیست محیطیگردشگران یکی از عناصری است که در صورت گسترش تا حدودی میتواند از آثار منفی محیط زیستی گردشگری بکاهد.همچنین تأثیری که این رفتارها بر آینده محیط زیست دارند، اساسی است.
منظور از رفتارهای زیست محیطی رفتارهایی است که در جهت حفظ محیط زیست صورت میگیرند. حال باید دید که منظور از گردشگری و رفتارهای زیست محیطی گردشگران چیست و عوامل اجتماعی چه نقشی در شکل گیری این نوع رفتارها دارند. تاکنون اکثر تحقیقاتی که در ایران صورت گرفته است با رهیافت های جغرافیایی، مدیریت جهانگردی، مدیریت و ... بوده است و تحقیقات کمتری با رهیافت جامعه شناختی صورت گرفته است. لذا تحقیق حاضر سعی دارد که با رهیافت جامعه شناختیبه رفتارهای زیست محیطی گردشگران بپردازد.
ضرورت و اهمیت موضوع
گردشگری در بستر محیط جغرافیایی صورت می گیرد که متشکل از محیط طبیعی ، فرهنگی و اجتماعی است . هر یک از این دو محیط متشکل از عواملی هستند که به نوعی بر گردشگری تاثیر گذار ندو از آن تاثیر می پذیرد . گردشگری در محیطی صورت می گیرد که متشکل از انسان و ویژگی های طبیعی است . محیط انسانی متشکل از عوامل و فرایندهای اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگیاست .
محیط طبیعی نیز از گیاهان ، جانوران و زیست گاه هایشان تشکیل می شود . با این حال شایان ذکر است که در واقع محیط انسانی و محیط طبیعی در هم آمیخته اند و فعالیت انسانی هم بر محیط طبیعی اثر می گذارد و از آن اثر میپذیرد. گردشگر محصول را در مقصد گردشگری به مصرف می رساند . بنابراین اثرات گردشگری از نظر فضایی عمدتا در مقصد گردشگری متمرکزند. لذا ضرورت در خصوص نگاهی به رفتارهای زیست محیطی گردشگران احساس میشود.
تامپسون و برتون 1 - 1994 - ازمنظر روان شناختی به بررسی رفتارهای محیط زیستی افراد پردختهاند. و دو نگرش متفاوت انسان مدارانه و حیط مدارانه را که هر دو بیانگر نگرش مثبت به محیط هستند را مطرح میکنند. تفاوت این دو نگرش در استدلال هایی است که یرای حفظ محیط ذکر میشود. در نگرش انسان مدارانه ارزش هایی که حمایت انسان از محیط را پوشش قرار میدهند انسان محور هستند واحتمال کمتری برای حفظ محیط وجود دارد؛ ولی افرادی که دارای نگرش محیط مدارانهی هستند حتی در صورت لزوم پراخت هزینه برای حفظ محیط، از آن محافظت میکنند
همچنین اولاندر و توجرسن2 در مدل چندگانهی خود یعنی مدل انگیزه، توانای، فرصت و رفتار معتقدند که زمانی که رفتار همراه با تأثیر بر محیط زیست مورد مطالعه است بایستی انگیزه، توانایی و فرصت در یک چارچوب مرجع قرار گیرند. در مدل آنها، فرد به فرصتهایی که بتواند به شیوهی حامی محیط زیست عمل کند، نیاز دارد. اولاندرو توجرسن فرصت را به عنوان "پیش شرط های عینی برای رفتار" می بینند؛ با این حال، آنها اذعان دارند که افراد ممکن است شرایط مشابه را به طرق مختلف درک کنند، از این رو، امکانات را متفاوت بینند
مدل رفتاری محیط زیستی فیتکائو و کسل3 نیز از عوامل جامعه شناختی برای شرح رفتار محیط زیستی یا فقدان آن استفاده کردهاست. این مدل جامعه شناختی رفتار زیستمحیطی، از 5متغیر که - به طورمستقیم و غیر مستقیم - بر رفتار محیط زیستی تأثیر دارند، تشکیل شده است این متغیرها از یکدیگر مستقل هستند و می توانند هم تأثیر بگذازند و هم تأثیر بگیرند و تغییر یابند. این متغیرها عبارتند از: نگرش و ارزش ها؛ امکانات برای رفتار محیط زیستی، مشوق های رفتاری؛ پیامدهای ادراک شده درمورد رفتار محیط زیستی و دانش
روش تحقیق
روش تحقیق از لحاظ حوزه تحقیقات اجتماعی، »تحقیقی توصیفی » و از نوع مروری و اسنادی یا به عبارتی کتابخانهای میباشد. در این پژوهش سعی شده با جمعآوری، مطالعه و بررسی پژوهشها و کتب انتشار یافته گرفته با موضوعیت رفتار زیست محیطی گردشگران به بحث و کاوش دربارهی آن پرداخته شود.
گردشگری
واژه توریسم یا گردشگری، نخستین بار در سال 1811 در مجله ای به نام اسپورتینگ آمده است - ضرابی، . - 38 :1390هیچ تعریفپذیرفته شدهای از آنچه به عنوان صنعت گردشگری بنیان شدهوجود ندارد؛هر گونهتعریفبا خطرتخمین بیش از حد از فعالیتهای اقتصادی مواجه میشود.
