بخشی از مقاله
چکیده
زیست پذیری، یک مفهوم کلی است که با تعدادی از مفاهیم و اصطلاحات دیگر مانند پایداری، کیفیت زندگی، کیفیت مکان و اجتماعات سالم در ارتباط است. البته سنجش زیست پذیری مکان ها بدون در نظر گرفتن دانش و فرهنگ محلی امری امکان ناپذیر است. زیست پذیری به معنای توان و قابلیت یک مکان برای تامین نیازهای زیستی ساکنان اعم از مادی و غیرمادی در جهت ارتقای کیفیت زندگی و ایجاد بستر شکوفایی توانمندی های عموم شهروندان است. این تحقیق با استفاده از روش کتابخانه ای و با بهره گیری از جدیدترین منابع موجود در ادبیات جهانی تدوین شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که تشبیه یک سکونتگاه به یک موجود زنده می تواند به عنوان چارچوب مفهومی قوی برای توصیف سکونتگاه زیست پذیر مورد استفاده قرار گیرد. بر این اساس، حمکروایی و مشارکت، نظارت، بررسی، یادگیری به عنوان مغز و سیستم عصبی، ارزش های عام و احساس مکان و هویت به عنوان قلب، اجتماعات محلی کامل، فضای سبز، خوشه های صنعتی به عنوان اعضای بدن و جریان های منابع طبیعی، مسیرهای سرسبز، شبکه های انرژی، ارتباطات، حمل و نقل به عنوان سیستم گردش سکونتگاه زیست پذیر شناخته می شوند. سه رویکرد عمده برای شناسایی و سنجش زیست پذیری سکونتگاه ها وجود دارد. بر اساس پالایش دیدگاه های موجود در این دیدگاه ها، اجزای اصلی یک سکونتگاه زیست پذیر عبارت است از فضاهای عمومی و قابل حرکت پیاده، کاربری های تلفیقی، تراکم بالای محلات، مسکن مناسب و پیاده راه های سرزنده، اجتماعی و متناسب با ابعاد انسانی.
کلمات کلیدی: زیست پذیری، شناخت، سنجش، رویکرد
-1 مقدمه
زیست پذیری، یک مفهوم کلی است که با تعدادی از مفاهیم و اصطلاحات دیگر مانند پایداری، کیفیت زندگی و کیفیت مکان، و اجتماعات سالم در ارتباط است . - Norris & Pittman, 2000 ; Blassingame, 1998 - اگرچه تعریف زیست پذیری از یک اجتماع به اجتماعی دیگر متفاوت است، می توان از اهداف برنامه ریزی اجتماعی برای ایجاد معیارهای بومی زیست پذیری بهره گرفت. زیست پذیری غالبا برای تعریف ابعاد مختلف اجتماع و تجربه های مشترکی که آن را شکل می دهند، به کار گرفته می شود. زیست پذیری بر روی تجربه انسان از مکان تمرکز نموده و این تجارب را در ظرف زمانی و مکانی مشخص در نظر می گیرد . - http://www.camsys.com/kb_experts_livability.htm -
زیست پذیری به عنوان یک مفهوم می تواند با توجه به بستر و زمینه ای که در آن تعریف می شود می تواند بسیار گسترده و یا محدود باشد. با این وجود، کیفیت زندگی در هر مکان در مرکز توجه این مفهوم قرار داشته و شامل نماگرهای قابل اندازه گیری بسیار متنوعی است که معمولا تراکم، حمل و نقل، امنیت و پایداری، اجزای ثابت آن را تشکیل می دهند . - Perogordo Madrid, 2007, p 40 - مردم و مکان، دو سوی مفهوم زیست پذیری هستند، اما شاخص های زیست پذیری، عمدتا به بررسی صرف مکان و قلمرو می پردازند و نه اشخاص - خصوصا این که افراد دچار تغییر شده و در زمان دارای تحرک مکانی هستند - . هیچ معیاری نمی تواند تصویر کاملی از زیست پذیری ارائه دهد. مضاف بر این که اتکای صرف بر داده های به دست آمده از مردم و یا مکان ها می تواند به گمراهی و دور شدن از هدف بیانجامد. به عنوان مثال، افزایش درآمد در یک مکان مشخص در طی زمان ممکن است نشان دهنده افزایش بهزیستی اقتصادی باشد، اما ممکن است علت آن فرایند اصالت بخشی1 باشد که در جریان این فرایند، مردم کم درآمد از مکان خارج شده و جای خود را به طبقه متمول داده اند - . - Larice , 2005, p 7
بسیاری از داده های زیست پذیری دارای ماهیت فضایی هستند و روابط بین مکان ها مانند رابطه بین خانه و مدرسه، شهر و منطقه، و موضوعات مربوط به فضا مانند درصد فضاهای باز و رابطه فضا و زمان مانند زمان مورد نیاز برای پاسخگویی در زمان های اضطراری را دربر می گیرد. معیارها بسیار متفاوت هستند اما یک تعادل بین ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برقرار می گردد . - National Research Council , 2002, p4 - زیست پذیری، طیف گسترده ای از نیازهای انسانی، از غذا و امنیت گرفته تا زیبایی و نمادهای فرهنگی و احساس تعلق به اجتماع یا مکان را شامل می شود . - Ibid, p 23 -
در سطح محلی، اجتماعات در حال تلاش برای توسعه مراکز فروشگاهی و تجاری جذاب و پرکاربرد، حمل و نقل و کاربری اراضی منطبق با حمل و نقل، و حفاظت از فضاهای باز هستند. در هر یک از این موارد، زیست پذیری باید به گونه ای تعریف شود که به اجزای زیست پذیری و عوامل موثر بر آن اجازه دهد که برای آن اجتماع خاص، تعریف و ارزیابی شوند . - Ibid, p 27 - قدرت انتخاب در حمل و نقل اشاره به مفهوم دسترسی دارد. آیا گرهگاه ها و شبکه های موجود، پاسخگوی نیاز گروه های مختلف بهره برداران از افرادی که هر روزه مسیرهای ثابت را طی می کنند تا مسافران متناوب، با صرف زمان و هزینه متناسب و معقول هستند؟ قابلیت این شبکه ها برای تامین نیازهای شهروندان وابسته به تعداد گزینه های موجود برای حمل و نقل افراد است . - Chicago Metropolitan Agency for Planning , 2009, p7 -
در حوزه حمل و نقل، به طور سنتی معیارها بر روی مناسب بودن سیستم حمل و نقل تمرکز داشتند، و تاثیرات اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی سیستم های حمل و نقل را بر روی مکان ها و زندگی روزمره مردم مورد غفلت قرار داده بودند. این شاخص ها تمایل داشتند که شرایط تحمیل شده به اجتماعات به وسیله سیستم های حمل و نقل و تاثیر تصمیمات اتخاذ شده در بخش حمل و نقل را بر روی مصرف انرژی، نادیده بگیرند. به عنوان مثال این معیارها، مفاهیم جابجایی و دسترسی را برابر در نظر گرفتند، در حالی که دسترسی مفهومی در ارتباط با برابری و دسترسی به منابع است
. - National Research Council , 2002, p 37 - غالبا سطوح "بهزیستی اجتماعی"2 نتیجه کارکرد توزیع و اختصاص منابع اقتصادی هستند. بنابراین، اگر شاخص های رشد اقتصادی قوی هستند، جنبه های کیفی اقتصاد در شکل دهی به کیفیت زندگی و ایجاد مناطق دارای زیست پذیری بیشتر، موثر هستند.
ابعاد اشتغال شامل ساعات کار، نرخ دستمزد، بیمه سلامتی و بیکاری، نزدیکی به حمل و نقل مناسب و گزینه های مراقبت از کودکان، و تسهیلات امنیت کار هستند. این ابعاد به بهزیستی اجتماعی کمک می کنند. شرایط کار بر روی توان افراد و خانواده ها برای حفاظت از مسکن و پرداخت مالیات برای حمایت از تامین خدمات و زیرساختها تاثیرگذار است که روی تغییرات زیست پذیری موثر است. به موازات افزایش اختلاف در زیست پذیری نقاط مختلف، کسانی که می توانند از نقاط دارای زیست پذیری بدتر خارج شده و به محیط های مسکونی امن تر بروند، این امکان را از طریق توسعه شبکه راه ها و حمل و نقل عمومی به دست می آورند. این امر موجب افزایش فقر و کاهش زیست پذیری اجتماعاتی می شود که ایشان آن را ترک نموده اند. قرارداد اجتماعی و نرم های برابری و مساوات اجتماعی، دارای نقش اساسی و مرکزی در بهزیستی فردی هستند. بنابراین اختلافات بزرگ در زیست پذیری مناطق موجب نارضایتی عمیق می گردد و ناآرامی های اجتماعی را موجب می گردد و موجب کاهش کیفیت زندگی همه افراد درگیر این ماجرا یعنی همه شهروندان می شود . - National Research Council , 2002, p 25 - اجزای اصلی یک سکونتگاه زیست پذیر عبارت است از فضاهای عمومی و قابل حرکت پیاده، کاربری های تلفیقی، تراکم بالای محلات که پشتیبان طیفی از زیرساخت ها و خدمات سبز و محیط زیست محور، مسکن مناسب و پیاده راه های سرزنده، اجتماعی و متناسب با ابعاد انسانی.
-2 مبانی نظری
تشبیه سکونتگاه به یک ارگانیسم زنده در طی دو دهه گذشته در تحقیقات بین المللی، مباحثات و ادبیات مربوط به سکونتگاه زیست پذیر به کرات مورد اشاره قرار گرفته است. ارائه تعریف از سکونتگاه زیست پذیر مستلزم مشارکت طیف متنوعی رشته های علمی و متخصصان دانشگاهی است. تشبیهات باید همیشه با توجه به این موضوع مورد استفاده قرار بگیرند که احتیاط لازم برای پنهان نماندن ابعاد مختلف پدیده در جریان این تشبیه اتفاق نیافتد. با این وجود تشبیه یک سکونتگاه به یک موجود زنده می تواند به عنوان یک چارچوب مفهومی قوی مورد استفاده و توجه قرار گیرد. این تشبیه امکان سنجش اجزای حیاتی مفهوم زیست پذیری را فراهم می نماید و همزمان توجه خود را بر وابستگی متقابل این اجزا و اهمیت محیط مناسب برای رشد و بالندگی این وضعیت، معطوف می نماید . - Timmer and Seymoar, 2005, pp 3-4 -
