بخشی از مقاله
در مدیریت حاکم بر فضای روستایی در ایران همواره تاکید بر نقش محوری کشاورزی و رشد و توسعه این بخش وجود دارد. از طرفی تلاشهای توسعهای صورت گرفته در اغلب موارد نتیجه درخوری نداشته و تردید متولیان امر را نسبت به کمک به این بخش برانگیخته است؛ به گونهای که سیاستهای عمومی توسعه روستایی در سالهای اخیر تغییر رویه داده و به دنبال سایر گزینههای جایگزین نظیر گردشگری میباشد. با این حال، در بررسی نیروی شکل دهی به سکونتگاههای روستایی نباید به فضای تردید همراهی/تضاد با گسترش کشاورزی در جوامع محلی اکتفا کرد، بلکه باید در سطح "گفتمان" به تجزیه و تحلیل پرداخت.
تحقیق حاضر نشان میدهد که چگونه " روستابودگی" و به تبع آن کشاورزی در برابر گفتمان "نوسازی" - محرومیت زدایی و رفع عقب افتادگی روستا و کشاورزی - و در مقابل گفتمان نوگرای محافل علمی و دانشگاهی - حفظ بقایای فرهنگی و دانش بومی - موضعی مقاومتی در پیش گرفته و به عنوان یک "جامعه زیستی" سعی در تحمیل قدرت و بازیگری خود به دیگری دارد. چیزی که ثبات نسبی داشته و همواره به چالش کشیده شده و بازسازی میگردد. به همین منظور، استراتژی حاکمیت از طریق جامعه میتواند مبنایی برای پرکردن شکاف سیاستهای عمومی توسعه و بهره برداریهای محلی باشد و حرکت از "سیاستهای روستایی" به "سیاستها از روستا" معیاری برای پیشرفت به سمت این مهم گردد.
-1 مقدمه
توسعه کشاورزی و آینده آن دل مشغولی بسیاری از سیاست گذاران کشور و متخصصان توسعه بوده و تلاش های بسیاری از سوی متولیان امر در چند دهه اخیر جهت ارتقای این بخش صورت گرفته است. این درحالی است که تلاش های توسعه ای بر سرزمین روستایی "ناکارا" و "سنتی" و عدم نتیجه گیری مطلوب، دولت را از ادامه کار مأیوس و نخبگان سیاسی را بر حمایت کمتر از طرح های محلی و منطقه ای وا داشته است. به گونه ای که -با توجه به کمبود منابع آبی و ذخایر طبیعی- دولت در پی رویکرد تنوع سازی اقتصادی و گزینه های جایگزین در توسعه روستایی نظیر گردشگری - - Briedenhann& Wickens,2004:71است. از سویی، امروزه گرایش به حفظ محیط زیست و جریان های بازگشت به طبیعت - Halfacree, 2012:210 - 1، دوری از گسترش کشاورزی در مناطق روستایی تشدید نموده است.
ضمن اینکه، دولت برای احیاء و استمرار برخی از روستاهای حاشیه ای نیز چاره ای جز پیشنهاد گزینه کشاورزی را ندارد. بنابراین، درک یکسانی از توسعه کشاورزی وجود ندارد و مقامات دولتی در حمایت از نقش محوری کشاورزی در توسعه سکونتگاه های روستایی مردد هستند. با این همه، در برنامه های عمرانی و توسعه کشور همواره اصرار بر تجدید ساختار و احیای اقتصاد کشاورزی در روستا مشاهده می شود.
در بررسی نیروی شکل دهی به سکونتگاه های روستایی نباید به فضای تردید همراهی/ تضاد با گسترش کشاورزی در جوامع محلی اکتفا کرد، بلکه باید در سطح "گفتمان"2 به تجزیه و تحلیل پرداخت و ساختارهای معرفتی مسلط بر ارتباط تصمیم گیران دولتی با کشاورزی و بهره برداران روستایی را در فرایند توسعه مورد تحقیق قرار داد. در سال های اخیر تعداد فزاینده ای از مطالعات صورت گرفته روش تحلیل گفتمان را برای این تلاش موثر دانسته اند - Marsden, 2008; Zografos, 2007; Frouws, 1998; Woods, 1997; Woodward, 1996; . - Mormont, 1987 گفتمان به عنوان یک عمل زبانی در قالب "ادعاهای گروهی، ایده ها و اصطلاحات و حقایق خاص بوجود آمده تاریخی و اجتماعی" توضیح داده شده است - - Ahl &Nelson, 2014:4 و مربوط به روابط قدرت، جنبش های ایدئولوژیک و تغییرات نهادی می شود.
- . - , 2012:345Manzi در سایه گفتمان های تولیدی، نخبگان اجتماعی آگاهی و اعتقاد در مورد آنچه را که درست است را به مردم تحمیل می کنند - Khumalo, et al, . - 2015:48 بنابراین، تحلیل گفتمان مشخص کننده مواضع پشت پرده موضوعات مورد مناقشه از طریق کشف مفروضات اصلی، ارزش ها و علایقی است که بوسیله ذینفعان گوناگون دنبال می شود - L¼pez-i-Gelats, et al, . - 2009:602 با مطالعه و بررسی برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور می توان گفت که تلاش مدیریت سیاسی بر این رویکرد استوار بوده، که چگونه برنامه های توسعه جامعه را در جهت ایده ها و آرمان های نوسازی3 پیش برد - سیف الهی و امینی، . - 73:1388 پیروی از این استراتژی در فرایند برنامه های توسعه ای در کشور مشکلاتی را برای بخش کشاورزی بوجود و نتایج نامطلوبی را برای سکونتگاه های روستایی به همراه آورد. دستورالعمل های نوسازی اجباری و تحمیلی است و بهره بردار باید تابع قوانینی گردد که در خارج از محیط روستا وضع شده و خودش نقشی در تدوین آن نداشته است.
فرهنگ عقل گرای مدرن به سیاست های فراگیر و متحدالشکلی اعتقاد دارد که با دانش محلی و ویژگی های درونی زندگی های دهقانی سنخیتی ندارد و هر چیزی را که در این چارچوب قرار نگیرد را نیز فاقد عقلانیت و غیرعلمی جلوه می دهد. گفتمان نوسازی با حاکمیت خاص خود بر تمامی زوایای اقتصادی و اجتماعی جوامع روستایی رسوخ کرده و با جعل ارزش های محلی زندگی دهقانی و الحاق آن به سطح ملی اساس سوژه سازی انضباطی کارآفرینانه را پایه ریزی می کند.
با این وضعیت سیاست های عمومی با تمایلات مرکزگرایانه یگانه مرجع پاسخگویی به مشکلات و مسائل روستاییان می شود و در جایی که بایستی در راستای توازن با واقعیت های درونی زندگی روستایی و کشاورزی عمل کند، درصدد امحاء واقعیت های درونی زندگی کشاورزی و روستایی بر می آید. در این ارتباط، پرسش بنیادین تحقیق حاضر بدین شرح مطرح می گردد: برنامه های عمرانی و توسعه روستایی و کشاورزی بر اساس چه مبنا و معیاری بر خصوصیات جوامع محلی و منافع بهره برداران منطبق و در یک موازنه فعال به بهبود وضعیت روستا و کشاورزی می انجامد؟
-2 گفتمان نوسازی، روستا و کشاورزی
مفهوم نوسازی را می توان بر اساس سه مفهوم توضیح داد: اولین و البته عمومی ترین آنها مترادف است با تمامی انواع تغییرات اجتماعی پیشرو - غارنشینی و خوشه چینی، ساختن سرپناه و یکجانشینی، روستا و کشاورزی، شهرنشینی - - - Sztompka, 1993:4؛ در معنای دوم نوسازی شامل تغییرات عمیق اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. این معنا بصورت ضمنی و یا صریح به یک دوگانگی بین دو نوع ایده آل اشاره دارد: یعنی جامعه سنتی یا رو به عقب و جامعه نو - صنعتی شدن و شهری گرایی - - - Gwynne, 2009:164؛ درنهایت، مفهوم غربی توسعه و سلب مشروعیت از تلاش های توسعه ای مبتنی بر پتانسیل های محلی و بومی - دیدگاه مرکز پیرامون - - . - Burkham,2012:28 بطورکلی، مدرنیته تمایل به دوگانگی اجتماعی و تفکیک جامعه سنتی از نو، شهر از روستا و ثابت از متغیر، جهان از محل و با ایجاد گفتمان های عمومی سعی در ارائه ویژگی هایی خاصی از مکان ها، به طور معمول عقب افتادگی روستا و یا بقایایی از فرهنگ ملی دارد - . - Jansson, 2010:189 در این ارتباط، مدرنیته دو روستابودگی1 مجزا را تولید می کند که محصول جهان صنعتی شهری شده باشد.
روستای مدرن یا به عنوان نواحی خلق سرمایه براساس بهره برداری صنعتی از منابع طبیعی یا به عنوان مکان های روستایی بقایایی از فرهنگ ملی مفهوم سازی می شود - - Cruickshank,2009:100 در حال حاضر، این وضعیت در مطالعات روستایی از سوی تعاریف منفی و متناقض تغذیه می شود. در ویژگی نخست، روستاهایی اهمیت می یابند که توانایی خلق و بازگشت سرمایه را داشته و از لحاظ سرمایه گذاری اقتصادی و سودده باشند. در ویژگی دوم، روستا به کالایی قابل مصرف تبدیل می گردد - - Duenckmann, 2010:285 و با القائات تنوع سازی اقتصادی تحت نفوذ افراد غیربومی قرار گرفته و به منابع سرمایه ای خارج از روستا وابسته می شود.
