بخشی از مقاله
چکیده
امروزه امنیت از شاخصه های کیفی زندگی در شهرها است و آسیب های اجتماعی از مهم ترین پیامدهای مختلف امنیت به شمار می روند. فضای شهری امن از ویژگیها و مؤلفههای عینی و کالبدی متعدد و گستردهای برخوردار است کهبعضاً دارای تأثیرات متقابل نیز هستند. اما علاوه بر اینها یک فضای شهر امن مستلزم تعاملات اجتماعی نیز هست. چنان که آرامش و امنیت شهرهاصرفاً به وسیله پلیس تأمین نمیشود. بلکه آرامش و امنیتعمدتاً به وسیله ایجاد شبکهای پیچیده و تقرباًی ناخودآگاهی از نظارتها و رعایت داوطلبانه هنجارها در میان خود مردم حفظ میشود و به وسیله خود مردم اجرا میگردد. در این نوشته تلاش گردیده تا ضمن بررسی و تبیین تعاریف و سطوح و ابعاد مختلف امنیت به مفهوم سنتی ، ضرورت و اهمیت توجه به امنیت اجتماعی شده بعنوان یک سازوکار موثر در مدیریت شهری ترسیم و تبیین گردد.
واژه های کلیدی: امنیت اجتماعی شده، امنیت عمومی، آسیب اجتماعی، فضای شهری ، مدیریت
مقدمه
مقوله امنیت به عنوان یکی از اساسی ترین نیازهای بشری، از دیرباز تاکنون توجه دولت ها و ملت ها را به خود معطوف ساخته است. در بررسی علل پیدایش شهر و اینکه چرا اجتماعات بشری در محیطی بنام شهر گرد هم آمده اند دیدگاههای مختلف و بعضا متضادی تاکنون مطرح شده شده اما وجه غالب و مشترک در تمامی این دیدگاهها بحث امنیت است . به تعبیری مساله امنیت در پیدایش شهرها بعنوان یکی از مهمترین ضروریات مطرح بوده و هست .با گذشت سالیان متمادی از نخستین اجتماع بشری ، شهرها با گسترش وسیع و فزاینده خود به جهت جغراقیایی و جمعیتی تحولات گسترده ای را شاهد بودند و درگیر انواع مسایل مختلف در چارچوب زندگی شهری و شهروندان شدند . در این میان بحث امنیت بعنوان یکی از مهمترین مسایل شهری در سیاست گذاریها و برنامه ریزی ها مدنظر قرار گرفت . امروزه امنیت از شاخصه های کیفی زندگی در شهرها است و آسیب های اجتماعی از مهم ترین پیامدهای مختلف امنیت به شمار می روند.در تلقی های سنتی، وجود امنیت برابر با فقدان تهدید نظامی بوده، اما امروزه با ورود به دوره مدرن و پسامدرن، تلقی سنتی از مقوله امنیت دچار تحولات اساسی گردیده است. امنیت امروزه ابعادی همچون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و... به خود گرفته و از مفاهیم سنتی تا حد زیادی فاصله گرفته است.
امنیت، انتظار نخست انسانها از حکومتهاست که امروزه ابعاد گسترده و متنوعی یافته است. تأثیر پذیری امنیت از اقتصاد، فرهنگ، صنعت و جمعیت و تأثیر گذاری آن بر همه شاخص های توسعه و حیات انسانی، به آن نقش بنیادین داده است. - Watson , 2005:13 - از سوی دیگر ایجاد نظم و امنیت بدون شناسایی تهدیدات و پیچیدگی های آن در بخشهای مختلف سیاسی،اجتماعی، نظامی ،اقتصادی و فرهنگی مقدور نخواهد بود. در این نوشته تلاش گردیده تا ضمن بررسی و تبیین تعاریف و سطوح و ابعاد مختلف امنیت به مفهوم سنتی ، ضرورت حرکت به سوی امنیت اجتماعی شده بعنوان یک سازوکار موثر در مدیریت شهری ترسیم و تبیین گردد.
امنیت عمومی برای هر نظام سیاسی از جایگاه خاصی برخوردار بوده که می تواند از سوی بازیگران مختلف داخلی و خارجی مورد تهدید و تعرض قرار گیرد.تهدیدات خارجی اعم از سخت و نیمه سخت و یا نرم از جمله تهدیدی است که سطح امنیت ملی و سطوح دیگر مانند امنیت عمومی را تحت تاثیر قرار می دهد.بنابراین منابع تهدید امنیت عمومی میتواند همان منابع تهدید امنیت ملی باشد اما تهدید شونده - مرجع امنیت - در هر یک از سطوح متفاوت باشد که در نتیجه تأمین کننده امنیت نیز متفاوت خواهد بود.برای مثال تهدیدات اقتصادی می تواند از طریق پدیده های اقتصادی مانند تورم یا رکورد اقتصادی موجب ناامنی عمومی شود این امر ممکن است ناشی از تهدیدات خارجی مانند تحریم اقتصادی باشد و یا فرقه گرایی و اختلاف قومی و مذهبی نیز می تواند به عنوان تهدیدات اجتماعی ابعاد مختلف امنیت عمومی را مخدوش کند و نیز تهدیدات فرهنگی که در بی هویت کردن جامعه نقش به سزایی دارد می تواند ابعاد مختلف امنیت عمومی را تحت تاثیر قرار دهد ناشی از تهدیدات خارجی باشد. - خانلری، - 105 :1383
.1 تعاریف و مفاهیم امنیت
در دوران معاصر گفتمان هایمطالعات امنیتی عمدتاً در دو مقوله رایج مطرح گردیدند. یکی گفتمان امنیت سلبی و دیگری گفتمان امنیت ایجابی. در گفتمان امنیت سلبی که ریشه درمکتب واقع گرایی داشته و عقبه فکری آنها نیز بر اساس نگاه بدبینانه به ذات انسان می باشد به دیدگاه نظریه پردازانی مانند ماکیاول3 و هابز برمی گردد، امنیت با نبود تهدید تعریف می شود و تهدید یکی از مهم ترین مفاهیمی است که در تعریف امنیت به کار رفته است. به عبارت دیگر فهم امنیت بدون درک از تهدیدات امکان پذیرنیست. البته این موضوع از سوی نویسندگان این حوزه به کرات مورد تاکید قرار گرفته است - Nye, 2004: 14 -
پژوهشگران این حوزه ضمن تأکید برقدرت نظامی عمدتاً به بررسی و شناسایی ابعاد و مصادیق تهدید درحوزه نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... می پردازند تا شناختی فلسفی و دقیق از مفهوم فوق ارایه نمایند. گفتمان امنیت ایجابی در پی نقد مبانی و اصول گفتمان سلبی شکل گرفت . نگرش به امنیت به عنوان یک مفهوم دست دومی و بی توجهی به محتوای فلسفی امنیت دو انتقاد مهمی بود که برگفتمان امنیت سلبی وارد می شد. در این گفتمان، امنیت به نبود تهدید تعریف نمی شود، بلکه علاوه بر نبود تهدید، وجود شرایط مطلوب برای تحقق امنیت نیز مورد تأکید می باشد. این نگاه جدید به مفهوم امنیت که با ظهورمحققین مدرن و فرا مدرن شکل گرفت با تأکید بر اولویت امنیت و بررسی فلسفی تهدید در ذیل آن، معتقد است که ابعاد نرم افزاری آن کاملاً برتری دارد - افتخاری، . - 27 :1384
یکی از اختلافات مهم درمفهوم امنیت، میزان وسعت امنیت از جهت بخش ها و ابعاد آن است. در این زمینه حداقل دو طیف مختلف از نظریات قابل توجه می باشند. طیف اول، مفهوم امنیت را به حوزه های سخت مانند نظامی گری و نهایتاً بخش هایی از اقتصاد محدود می کنند. نظر این گروه به رهیافت مضیق 4 یا نظریه قدیمی و سنتی5 موسوم شده است. طیف دوم، مفهوم امنیت را در حوزه های مختلف سخت و نرم شامل سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و ... جستجو می کنند. این گروه نیز به فراخ نگران یا نظریه پردازان جدیدتر شهرت یافته اند. - ره پیک، - 46 :1387 .از طرف دیگر نوعی اختلاف نظر در مفهوم امنیت از جهت قیود امنیت وجود دارد. بدین معنا که برخی امنیت را فقدان تهدید یا خطر نسبت به ارزشها و اهداف یک سیستم می دانند، درحالی که برخی نظرات دیگری برای جدا کردن مفهوم امنیت و مسایل آن از سایر مفاهیم قیودی مانند »وجودی بودن تهدید« و همچنین »توجیه شاخص های اضطراری و فوق العاده« را به امنیت اضافه می کنند. از نظر گروه اخیر مفهوم امنیت تنها در جایی معنا و مصداق پیدا می کند که تهدید مربوط به بقا و وجود یک پدیده باشد و از سوی دیگر نتوان معضل و مشکل ایجاد شده را به
طرق معمولی و متعارف حل کرد. - همان: - 48
