مقاله بررسی مفهوم هنر عمومی و کنش متقابل آن با مردم در فضاهای عمومی وشهری

بخشی از مقاله

بررسی مفهوم هنر عمومی و کنش متقابل آن با مردم در فضاهای عمومی وشهری

چکیده

در سه دهه اخیر، هنر عمومی و ظهور آن در قلمرو همگانی توجه بسیاری از هنرمنـدان و متخصصـان از قبیـل طراحان و برنامه ریزان شهری، معماران، روانشناسان، جامعه شناسـان وسیاسـتمداران را بـه خـود جلـب کـرده است.اگرچه هنر عمومی به عنوان هنر تلفیق شده بـا فضـای عمـومی شـهرها کـه در پـارک هـای شـهری،خیابان ها،ساختمان های عمومی،مجموعه های مسکونی و هر فضایی که مردم در آنها کارکرده،زندگی می کنند و اوقـات فراغت خود را می گذرانند، اتفاق می افتد،مفهوم جدیدی نیست،اما توجه به رویکرد تعاملی بودن و کنش متقابـل این نوع هنر با مردم استفاده کننده از فضاها در فضاهای شهری و خصوصاً فضاهای شـهری کشـورمان، بـه طـور ویژه ای مد نظر قرار نگرفته است. این مقاله ازنوع توصیفی-تحلیلی مبتنی برداده های کتابخانه ای مـی باشـد کـه

ضمن بررسی انواع هنر عمومی، به گونه ی هنر عمومی تعاملی و متقابل در فضاهای شهری غنی جهـان پرداختـه و پس از آن به چگونگی ایجاد تعامل و کنش متقابل بین هنرهای عمومی و مردم اشاره می کند. در نهایت ضمن مقایسه ی هنر عمومی در فضاهای شهری موفق با فضاهای ایرانی، به این نتیجه مـی رسـد کـه فضـاهای شـهری ایرانی فاقد رویکرد تعاملی هنر عمومی بوده و به ارائه ی راهکارها و پیشنهاداتی موثر برای مدیران شهری جهـت اســتفاده ی هرچــه بیشــتر از گونــه هــای هنــر عمــومی در فضــاهای عمــومی و شــهری، کــه موجبــات افــزایش طراوت،شادابی و نیز افزایش سرزندگی فضاها را فراهم می کند، می پردازد .

کلمات کلیدی : هنر عمومی، فضای عمومی، فضای شهری، برهم کنش متقابل، سرزندگی

*مسئول مکاتبات e-mail : r_rahimian69@yahoo.com Tell : 09187991093

نامز رذگرد یرامعم و یزاسرهشیلمشیامه نیلوا

Studying the Concept of Public Art and Its Interaction with People in Public and Urban Spaces

Masood VahdatTalab, Mohammad Ramin Rahimian

Assistant Professor of Architectural and Urbanism Faculty, Islamic Art University of Tabriz Urban designing M.A Student, Architectural and Urbanism Faculty, Islamic Art University of Tabriz

Abstract

In the last three decades, public art and its appearance in public realms, has drawn the attention of most artists and experts such as urban designers and planners, architects, psychologists, sociologists and politicians. Although the public art as an art has been synthesized with urban Spaces; appeared in urban parks, streets, public buildings, residential complexes and any space in which people have been living and spending their own spare time; is not a new concept, but a Interactive approach and mutual action of this kind of art with people who have used these places in urban Spaces and particularly those of our country, have not been considered significantly. This descriptive-analytic paper based on library data besides studying various kinds of public arts, aims to study on the

Interactive public art in urban Spaces of the world, thereafter it concerns on establishing Interactive mutual action between publics arts and people. Finally, due to comparing the public arts in succesful urban Spaces with Iranian area, comes to this conclusion that Iranian urban Spaces lack the Interactive public art approach and deals with presenting some effective suggestions for urban managers to use these types of public arts in urban Spaces as much as possible since this leads to liveliness and vividness of these places.

Key words: Public art, Public Spaces, urban Spaces, Interaction, vividness

اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان

مقدمه

هنر از بدو پیدایش،همواره به دنبال بستر شایسته ای برای ابراز وجود خود بوده است؛مکانی برای عرضه . این مکان در واقع همان محیط زندگی مردم که به عنوان اصلی ترین مخاطبان هنر به شمار می روند، بوده است. هدف هنر آفرینش فضایی عینی یا ذهنی است که می تواند متاثر از انواع هنر از یک تابلوی نقاشی یا یک نوای موسیقی تا یک اثر معماری باشد.استفاده از این قابلیت هنر در فضاهای عمومی می تواند تاثیرات بسزایی در ماهیت و حس فضایی-مکانی فضاهای عمومی شهر داشته باشد.هنر عمومی با این تعریف که هنری است که توسط هنرمندان و در بسیاری موارد با مشارکت مردم در فضاهای عمومی و شهری به وقوع می پیوندد ، به شهر ها زیبایی، سرزندگی،بعد تعاملی و نوعی مشارکت مثبت برای بازدید کننده ها و ساکنین می دهد و نقش مهمی در ایجاد حس راهیابی و ارتقای نشانه های شهری دارد. هنرهای عمومی به گونه ای هستند که هویت زمینه ی خویش را برجسته نموده و موجب افزایش حضور و مشارکت مردم در فضا و ایجاد حس تعلق در آنها می شود.دسترسی بلا مانع به هنر های عمومی و تعامل با آن توسط مردم،همچنین مناسب بودن این آثار با فضاها از نظر اندازه و مقیاس و حتی از نظر جنس مواد و مصالح سازنده ی آنها،سبب تبدیل شدن این آثار به عناصری نمادین و به یاد ماندنی شده که در ایجاد خاطره در ذهن مردم و افزایش سرزندگی فضا و نیز ایجاد حس تعلق به فضا، نقش موثری ایفا خواهند کرد. متاسفانه با علم به فوائد و سودمندی های ناشی از حضور هنر های عمومی در فضاهای عمومی و شهری، شاهد کمبود این آثار و یا عدم تعامل آنها با استفاده کنندگان از فضاهای عمومی کشورمان هستیم.اجرای پروژه های هنر عمومی در ایران از سابقه ی چندان طولانی برخوردار نمی باشد و از همین رو تحقیقات پیرامون این موضوع اندک و با تمرکز بر روی گونه ی خاصی از هنر همگانی(به عنوان مثال نقاشی دیواری، مجسمه سازی و یا اجراهای خیابانی) صورت گرفته است.از این رو تدوین اصول و ضوابط اجرای هنر عمومی در فضاهای شهری از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

روش تحقیق

روش تحقیق در مقاله ی حاضر مبتنی برروش توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای می باشد که در مرحله ی اول، یافته های تحقیق بر پایه ی مرور مطالعات موجود در حوزه ی هنرهای عمومی تعاملی مطرح شده از سوی محققین مختلف و مولفه های آن تبیین گردیده و سپس نتایج در قالب ارائه ی اصول، راهبردها و راهکارهای مدیریتی و طراحی آمده است.

اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان

مبانی نظری تحقیق

تعاریف

واژه ی عمومی((1

واژه ی عمومی در زبان فرانسه صفتی است معطوف به عموم افراد و اجتماعات مربوط به آن . در انگلیسی(لغت نامه آکسفورد) در قالب صفت به معنی ((توجه به مردم به عنوان کلیت)) و در قالب اسم به معنی ((افراد جامعه)) می باشد.

عموم در معنای لغوی به کل زندگی،بازارها،ساختمان ها،مغازه ها،کارگاه ها و ادارات اشاره می کند؛ تمام مکان هایی که مردم در آن رفت و آمد می کنند.

فضای عمومی((2

تمام فضاها به جز آن دسته از فضاهایی که به صورت قاطع فضای خصوصی به حساب می آیند را می توان جزو فضاهای عمومی دانست.از شروط لازم برای عمومی بودن یک فضا ، می توان به حمایتی بودن،دموکراتیک بودن و با معنا بودن اشاره نمود(.(Casanovas,2001,pp20-23

با این تفسیر می توان پارک های شهری، کتابخانه ها،بیمارستان ها،خیابان ها، مناطق مسکونی، ساختمان های عمومی، مراکز خرید و فضاهایی که مردم در آن زندگی کرده،کار می کنند و فراغت خود را می گذرانند، جزو فضاهای عمومی به شمار آورد.

هنرعمومی((3

کاسانواز می گوید هنر عمومی در مفهوم عام اش هنری است که در فضای عمومی واقع شده باشد. اما تعریفی جامع از این هنر توسط ژاویر مادرولو بیان شده است :((گونه ای مشخص از هنر که نصیب گروه خاصی از شهروندان در هنر معاصر نبوده و مکانش در فضای باز شهری می باشد.هنر عمومی یک سبک خاص نبوده و ایجاد آن در گرو اشکال، مصالح و مقیاس نیست)). او معتقد است که هنر عمومی موجب ایجاد تعامل و مشارکت مثبت ساکنان و افراد بازدیدکننده شده و زیبایی، فرهنگ و نشانه های شهری و منطقه ای را در شهرها ارتقا می دهد. این هنر همچنین نقش مهمی در ایجاد حس راهیابی و ایجاد غرور شهری دارد(همان).

اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان

در بیانی کامل، هنعمومی به کلیه ی اثرها و رفتارهای خلاقانه ای که در فضاهای شهری اتفاق می افتد اطلاق می گردد. البته هنر عمومی با آثار هنری ای که در یک مکان عمومی مانند موزه،گالری یا هر مکان عمومی دیگر تحت شرایط و ضوابط خاص نگهداری می شود، متفاوت است.بایستی توجه نمود که عنوان»هنر عمومی« دال بر فاقد ارزش بودن اثر نیست، بلکه علاوه بر ویژگی های زیبایی شناسانه و هنری، به دلیل قرارگیری در مکان هایی که با توده ی مردم مواجه هستند،باید سعی در افزایش سواد بصری و حس زیبایی شناسانه ی مخاطبان خود داشته باشند. مشخصه ی یک اثر عمومی در داشتن خصوصیاتی از جمله ارتقای حس تعلق،نمادین بودن،خاطره انگیزی،برانگیزانندگی حواس و تهییج افراد است. تداوم وجودی یک کار به عنوان هنرعمومی،ارتباط مستقیمی با محافظت از آن خصوصا در فضای طبیعی دارد.

آثار هنر عمومی برای عموم مردم و از طریق نظر خواهی یا روشهای دیگری که نظر مردم را مورد توجه قرار دهد،انتخاب و ساخته می شوند. در این میان انتخاب هنرمند، محل قرارگیری اثر و نوع آن بر عهده ی گروهی از افراد با تخصص های مربوط می باشد.هزینه ی ساخت اثر نیز از محل بودجه ی عمومی تامین می گردد تا بدین وسیله احساس مسئولیت و مشارکت مردم در قبال نگهداری از اثر افزایش یابد.

تاریخچه ی پیدایش و تحول هنر عمومی

استفاده از هنر عمومی قدمتی دیرینه دارد.در یونان باستان، استفاده از تندیس های مختلف در میادین، اجرای تئاتر ها و حتی مناظره ها و سقراط خوانی ها مصادیق هنر عمومی به شمار می روند. اما هنر عمومی به طور خاص در دهه ی 1960 در آمریکا پس از به کارگیری سیاست درصدی((4 برای هنر، مورد توجه قرار گرفت که هدف آن دسترسی آسان عموم مردم به اثر هنری و در معرض بودن این آثار در شهر ها و نواحی مسکونی بوداین دهه را می توان بازگشت هنر به فضای شهری، بعد از دوران تجدد که هنر در انحصار موزه ها و گالری های شخصی و خاص بود،نامید.

در 1967 فعالیت هنر عمومی به طور رسمی آغاز به کار کرده و در دهه ی 1980 به عنوان فرایندی اجتماعی،برای بیانی آزادانه در درگیری های اجتماعی و آماده سازی بستری برای گفتگو در میان اقشار مختلف اجتماعات به کار گرفته شد.در 1985 و بعد از مناقشه ی (5)Titled Arc انتقادات به هنر مدرن شکل گرفته و امکان ظهور هنر عمومی در قالب فعالیت های مردمی به وجود آمد.از سال 1990 تا کنون با تغییر پارادایم و شکل گیری نوع تازه ی هنر عمومی، این هنر به طور همه جانبه با فضای شهری درآمیخته و نقش مهمی در نیل به اهداف وجودی هنر عمومی ایفا می کند(علی الحسابی،مهران و سلمان مرادی، .(1388

اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان

دسته بندی انواع هنر عمومی

گونه ها ی هنر عمومی مصادیق کاربردی هنر عمومی
- یادمانهای تاریخی : هرگونه ساختمان،اثر نقاشی و اشیایی که جهت تاریخ شهر
مورد استفاده قرار می گیرند.
- ساختمان های ویژه از نظر مقیاس مانند آسمانخراشها که منحصر به فرد بوده و در
مقایسه با سایر ساختمان ها ارزش زیبایی شناختی داشته باشند
- عناصر مبلمان شهری از قبیل کیوسک ها،نیمکت ها، ساعتها، سنگفرش ها،علامت
ها،حصارها، لامپ های خیابانی ، درختان و...
- فضاهای عمومی و عناصر پر کننده ی فضای خالی میان ساختمان ها
- عناصر معماری منظر((Remesar,a,2005,132
- مجسمه ها و تندیس ها، نقوش برجسته، تندیس های متحرک و الکترونیکی و
تندیس های تصویری
ایستا - دیوارنگاری ها(گرافیتی)
- معرق کاری ها، حکاکی ها و کنده کاری ها
- استفاده از آب در قالب آبنما، فواره و...
- هنر های دست ساز به صورت سفالی،پارچه ای،چوبی،فلزی، پلاستیکی و...
- تابلو های دیجیتالی و هنر های تصویری
- آثار هنری که با کندن یا خاکریزی یا کاشت گیاه ایجاد می شوند
- عناصر زینتی و آذینی
- آثار اینستالیشن (6)و آثار مورال
- عناصر فضای سبز
- فضاها و المان های خدماتی از قبیل آبخوری ها
- تئاتر و اجراهای خیابانی
پویا - رقص
- موسیقی های خیابانی
- راهپیمایی ها و رژه های آئینی
جدول : نگارنده

اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان

آثار هنر عمومی برای عموم مردم و از طریق نظر خواهی یا روشهای دیگری که نظر مردم را مورد توجه قرار دهد،انتخاب و ساخته می شوند. در این میان انتخاب هنرمند، محل قرارگیری اثر و نوع آن بر عهده ی گروهی از افراد با تخصص های مربوط می باشد.هزینه ی ساخت اثر نیز از محل بودجه ی عمومی تامین می گردد تا بدین وسیله احساس مسئولیت و مشارکت مردم در قبال نگهداری از اثر افزایش یابد.

کنش متقابل و نظریه ی رفتارهای تعاملی انسانها در اثر تعامل با محیط طبیعی و خارجی، برنامه هایی را در ذهن خود درونی می کنند. ایـن برنامـه هـا بـر

حسب تشابهات موجود بین انواع تعاملات، در ذهن تعریف می شوند که پس از تثبیت، توانایی تعمیم بـه مـوارد مشابه را دارند، به طوری که انواع شناخت،تفکّر و رفتار را رقم می زنند. شناخت ها،تفکّـرات و رفتارهـایی کـه به شکل اجتماعی ظاهر می شوند، چون از فردی به فرد دیگر متفاوت نیستند، بلکه به سبب تعاملات مشابه انجام شده در نزد افراد مشترک اند، افراد نسبت به کم و کیف برنامه های ذهن، شیوه های استفاده از آن ها، منطق هـای متناقض موجودد در آنها واصلاً موجودیت برنامه ها در ذهن و بروزشان در قالب شناخت،تفکّـر و رفتـار هـیچ گونه آگاهی ندارند. هر گونه شناخت،تفکّر و رفتار نوینی مستلزم تعاملی نوین است کهکاملاً ناآگاهانـه صـورت می گیرد، و اگر با دخالت آگاهی و اراده صورت پذیرد، هیچ تعامل نوینی حاصل نمی شود؛ زیرا در مغز، هر نوع طرح انعکاسی جدیدی با برنامه های پیشین این همانی شده و موجب فهم، شناسایی وتفکّر به زعم گذشته مـی شود. بنابراین، تجربه و مشاهده، نه به مفهوم آگاهانه آن، بلکـه بـه مثابـه تعـاملاتی ناآگاهانـه بـر معنـی سـازی و شناخت مقدم است؛ و بر خلاف تصور تجربه گرایان، افراد با مشاهده، تجربه و آزمـون آگاهانـه، شـناختی نـوین حاصل نمی کنند، بلکه با تعاملاتی ناآگاهانه برنامه هایی را در مغز تثبیت می سازند که این برنامه ها، شـیوه هـای گوناگون شناخت وتفکّر را تعیین می کنند(احمدی علی آبادی،کاوه،1380،ص .(12

هنر عمومی تعاملی((7 شماری از آثار هنر عمومی به گونه ای طراحی می شوند که مشارکت بینندگان را افزایش داده و موجبات

تعاملات متقابل بین مردم و اثر هنری را فراهم می سازند. هنر تعاملی با وجود ارائه ی فردی اثر هنری، از مشارکت افراد دیگر بی بهره نمی ماند و آنچه که موجب پیوستن اینگونه از هنر به گونه های مشارکتی و جمعی شود ، تعاملی است که میان هنر و مخاطبان آن صورت می گیرد. از بین ویژگی های مهم اینگونه آثارمی توان به باز بودن و حق انتخاب مخاطب برای ورود و خروج از محدوده ی اثر هنری اشاره کرد . به بیان دیگر در این هنر ، هنرمند فضای باز را برای مخاطب ایجاد می کند که شکل و فرم نهایی نداشته و تعامل مخاطب با اثر است که به دلخواه او به اثر شکل نهایی می دهد. و این موضوع برای هر مخاطب می تواند شکلی متفاوت داشته باشد. در اینگونه هنر ، بیننده به وسیله ی همکاری و تعامل با اثر هنری به طریقی در فرآیند ساخت اثر هنری شرکت می نماید. برعکس شکل های سنتی هنر که در آن تعامل مخاطب تنها رویدادی ذهنی است ، درهنر

اولین همایشملیشهرسازی و معماری درگذر زمان

تعاملی تعامل گرایی ، امکان جستجو ، ایجاد ، همیاری و درگیرشدن با اثر هنری و کنش متقابل بین افراد و اثر هنری وجود دارد؛ عملی که بسیار فراتر از فعالیت روانی است. تعامل گرایی تولید معنا می کند. بسیاری از اثرات هنری تعاملی اغلب با تکیه بر مواردی نظیر جنس و مصالح اثر ، رنگ، طرز قرارگیری، موقعیت مکانی اثر و میزان باز بودن و ارتجاعی بودن آن جهت سهولت درگیری مخاطب با اثر، طراحی می شوند. در اثر هنری تعاملی، هم مشاهده گر و هم اثرهنری با یکدیگر در مکالمه کار می کنند تا یک اثرکامل و واحد برای مشاهده گر ایجاد شود. اگرچه همه ی بینندگان تصویری یکسان از اثر تجسم نمی کنند؛ اما چون تعاملی است ، هر بیننده ای تفسیر خود را از اثر هنری دارد که می تواند با تفسیر بیننده ی دیگر متفاوت باشد.

هنر و تکنولوژی معاصر به وسیله ی لمس کردن، بالا رفتن و بازی کردن با آثار هنر عمومی ،زمینه را برای تعاملات مطلوب سالخوردگان و کودکان مهیا ساخته است.حسگر های الکترونیکی می توانند حرکت کنندو نور و رنگ به وجود بیاورند.زمینه ی طراحی شده توسط طراح برای خلق آثار هنر عمومی،می تواند یک مکان کامل و تمام عیار برای استراحت و گفتگو باشد.

بالاترین سودمندی که برای وجود هنر عمومی در شهر پیش بینی می شود،میزان موفقیت آن در درگیرکردن و بوجودآوردن تعاملات با عموم افراد شهر می باشد.این پدیده می تواند :

(1 از طریق برانگیختگی حواس پنج گانه (2 از طریق درگیرکردن ذهنی و فکری آن با عموم و ایجاد خاطره،نشانه و بهانه ای برای گفتگوی افراد با هم

(3 ویا از طریق بوجود آوردن تعاملات اجتماعی،بسترساز همپیوندی اقشار و گروه های مختلف سنی و جنسی و بوجودآوردن مشارکت در فضاهای همگانی به خلق مکان بپردازد.

سودمندی حاصل از مطلوبیت های برآمده بواسطه ی نقش هنر عمومی تعاملی را می توان معادل واژه ی ((سرزندگی)) نامید که غایت طرح های شهری است.

اصول هنر عمومی تعاملی

1. زمینه ی مشترک : فضایی برای ملاقات های رودررو

2. رابط(واسط): بین پیش فرض های طراحی و روند تبادل اطلاعات

3. حدود و مرزها: .1 فضای شخصی و فضای اشتراکی .2 فضای ضمنی

4. فضا : .1 فضایی از زمینه ی محلی مشترک .2 فضای صمیمی جهانی