بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت روستایی ایران در طول تاریخ فراز و نشیبهاي متعددي داشته است. تا زمانی که دولت مرکزي در روستاها حضوري نداشت، اداره امور روستاها عمدتا توسط مالکان و نمایندگان آنها انجام میگرفت. اصلاحات ارضی، تغییرات بنیادي در مدیریت روستایی کشور ایجاد کرد و مالک با کلیه مشخصات مثبت و منفی، روستا را ترك کرد. دولت در اولین اقدام انجمن ده و سپس دهبانی را تشکیل داد. پس از پیروزي انقلاب اسلامی نیز، جهاد سازندگی، اقداماتی در زمینه مدیریت روستاهاي کشور ترتیب داد. از اواسط دهه 80 قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهاي اسلامی کشور و انتخاب دهیاران توسط آن، با الگوبرداري از مدیریت شهري، آخرین تغییرات در زمینه مدیریت روستایی کشور می باشد.
در این مقاله که به روش کتابخانهاي و با بررسی منابع علمی و حقوقی موجود، صورت گرفته است، ضمن بیان مسائل موجود، نتیجه گیري و پیشنهادهایی براي بهبود مدیریت روستایی ایران ارایه شده است که عبارتند از: تشکیل سازمان توسعه روستایی و انجام تمام امور مربوط به روستاها و روستاییان، زیر نظر این سازمان، ارتقاي واحد مدیریت روستایی از سطح روستا به سطح دهستان جهت بهره گیري بهتر از منابع مادي، طبیعی و انسانی، تجدید نظر در شرایط عضویت در شوراها، احراز پست دهدار و استفاده از نیروهاي جوان تحصیلکرده روستایی در این مناصب و توجه به نارساییهاي اقتصادي - بیکاري و کمبود یا نبود منابع درآمدي -
علاوه بر توسعه زیرساختهاي فیزیکی و طرحهاي کالبدي. با ارائه مدل پیشنهادي مذکور، میتوان انتظار داشت حاکمیت خوب محلی نیز در جوامع روستایی کشور، شکل گیرد.
.1 مقدمه
مدیریت روستایی ایران در طول تاریخ فراز و نشیبهاي متعددي داشته است. این فراز و نشیبها به ویژه در سالهاي اخیر سرعت بیشتري یافته و با تغییر و تحولات زیادي به لحاظ تشکیلات و زیربناهاي قانونی مواجه بوده است. تا زمانی که دولت مرکزي در روستاها حضوري نداشت، اداره امور روستاها توسط افرادي با مشروعیت سنتی انجام میگرفت که گاه به لحاظ موروثی بودن آن سالهاي سال در دست افرادي خاص در گردش بوده است.
این افراد عمدتاً مالکان و نمایندگان آنها یعنی کدخدا و مباشر بودند. با گسترش اقتدار حکومت، حوزه مداخله حکومت از شهرها فراتر و به روستاها نیز سرایت نمود. این گسترش باعث مداخله دولت در روستاها و دستکاري مدیریت سنتی روستاها شد.
اصلاحات ارضی، طی 3 مرحله از سال 1341 تا 1351، تغییر و تحولات بنیادي در مدیریت روستایی کشور ایجاد کرد. در مرحله اول، سیستم ارباب و رعیتی که سیستم غالب بود، لغو شد، در مرحله دوم و سوم، سیستم مزارعه - سهم بري - و اجاره داري لغو گردید و تصمیماتی در مورد زمینهاي وقفی غیرقابل فروش و باغات گرفته شد و نظام اجاره داري وقفی و غارس و مالکی از بین رفت. در چنین شرایطی مدیریت اقتصادي و اجتماعی ده، طی یک دهه، در هم ریخت. بنابراین اصلاحات ارضی، نظام مدیریت ده را از چند بعد تحت تاثیر قرار داد:
-1 مالک با کلیه مشخصات مثبت و منفی، روستا را ترك کرد. با خروج مالک از نظام مدیریت ده، کلیه پیوندهاي مربوط به او از هم گسیخت.
-2 مباشر، بدون نفع یا زیانی، از ده بیرون رفت.
-3 کدخدا، به عنوان حلقه اتصال کلیه پیوندهاي ده، به شدت تضعیف و حذف شد.
-4 خوش نشینان نیز که بیش از پنجاه نوع خدمت در محیط روستا انجام می دادند، اقدام به ترك ده کردند.
-5 زارعین صاحب نسق هم منزوي شدند و به طور وسیعی دست به مهاجرت زدند.
.1-1 مدیریت روستایی پس از اصلاحات ارضی - حذف مالک -
پس از اصلاحات ارضی و حذف مالک از روستا، دولت درصدد جایگزین کردن نظامات جدید برآمد و سیلی از بروکراتها - ماموران دولتی - به سوي ده سرازیر شدند. تشکیل و گسترش تعاونی هاي روستایی، خواست دولت بود تا جاي خالی پشتیبانی اقتصادي مالک در دهات را پر کند. ضمناً از طریق تشکیل انجمن ده، می خواست جاي خالی پشتیبان اجتماعی را پر کند. همچنین تعدادي سرباز وظیفه را تحت عنوان سپاهیان انقلاب - سپاه دانش، سپاه بهداشت و سپاه ترویج و آبادانی - به جانب ده گسیل داشت.
در سال 1342، قانون تشکیل انجمن هاي ده و اصلاح امور اجتماعی دهات، تصویب شد. این قانون به منظور راه اندازي مدیریت نو به جاي مدیریت سنتی - اربابی - بود که جایگزین قوانین قبلی گردید. این قانون انجمنها را که وابسته به اداره کل امور اجتماعی و عمران دهات وزارت کشور بود به وزارت کشاورزي وابسته نمود. هدف اساسی این لایحه تشکیل انجمن ده منتخب روستاییان بود. منابع مالی این انجمن ها از 2 درصد درآمد محصولات کشاورزي و سایر عواید تامین می شد. از وظایف انجمنها 17 وظیفه صرفاً عمرانی، 8 وظیفه سرپرستی، هماهنگی و نظارت، 4 وظیفه در زمره فرهنگی، آموزشی و 11 وظیفه صرفاً اقتصادي بود.
نبود یک عامل اجرایی، مشکلی بود که احساس می شد گرچه کدخدا مامور اجرایی تصمیمات انجمن ده بود و این قانون تا سال 1354 به قوت خود باقی بود.
در سال 1354، قانون انجمن ده و دهبانی به تصویب رسید. برابر این قانون انتخابات انجمنهاي ده همزمان با انتخابات شهر و شهرستان برگزار می گردد. دهبان، مسؤول اجرایی ده و مسؤلیت اداره دهستان نیز بر عهده فرد دیگري است که دهدار نام دارد. دهبان به وسیله انجمن ده و تایید بخشدار و حکم فرماندار منصوب می گردد. هر ده انجمنی خواهد داشت که اعضاي آن مستقیماً با راي مخفی و اکثریت نسبی از طرف ساکنان و اهالی ده انتخاب می شدند. مدت عضویت چهار سال ولی انتخاب مجدد بلامانع است و خدمت در انجمنها افتخاري بوده است. حداقل تعداد 5 و حداکثر 11 نفر میباشند.
پس از پیروزي انقلاب اسلامی و انحلال بسیاري از نهادهاي مدیریتی گذشته، خلاء مدیریت در روستاها احساس میشد. از جمله اولین کسانی که وارد روستا شدند، نیروهاي جهاد سازندگی بودند.
