بخشی از مقاله
خلاصه
در محیط های رقابتی ومتلاطم امروزی هرسازمانی به انسجام درونی،تفاهم و اعتماد متقابل بین کارکنانش نیاز دارد تا به موفقیت برسد.یکی ازعوامل کلیدی موفقیت سازمان فرهنگ سازمانی،ارزشهاو باورهای کارکنان است.این ارزشها هستند که همچون مغناطیسی قوی افراد را به سوی اهدف مشترک جذب کرده وموفقیت سازمان را تضمین می کند
با توجه به اینکه جامعه ما یک جامعه اسلامی است ضروری است فرهنگ سازمانی بر اساس ارزشهای اسلامی تدوین شود تا به عنوان اهرمی قدرتمند در راستای تحقق هدف،رضایتمندی افراد و بازده سرمایه متجلی گردد دراین مقاله مهم ترین مولفه های فرهنگ سازمانی مبتنی بر ارزشهای اسلامی ارائه می شود.
1. مقدمه
فرهنگ سازمانی ارزشها و هنجارهای رفتاری مشترک بین افراد است که می تواند موجب انسجام و یکپارچگی در تلاش های صورت پذیرفته و تعهد درونی آنها به سازمان و در نتیجه موفقیت سازمان شود.هرچه قدر که رضایت و توافق در مورد ارزشهای کلیدی بیشتر باشد همان قدر تعهد کارکنان به کارشان بیشتر شده و با انگیزه بالاتری جهت سودآوری و کارآمدی سازمان تلاش خواهند کرد .در واقع این ارزشها هستند که افراد را همسو میکنند و باعث می شوند آنها وفادار بمانند و هر روز بهترین تلاشهایشان را در اختیار سازمان قرار دهند.
می توان گفت فرهنگ روح سازمان و انرژی اجتماع است که می تواند در موفقیت یا شکست سازمان نقش تعیین کننده ای داشته باشد و این به دلیل تاثیری است که فرهنگ بر رفتار افراد دارد - . - 1فرهنگ آنچه را که انسان یاد می گیرد و نیز نحوه رفتار او را تعیین میکند .در واقع افراد با ارزش ها و الگوهای رفتار فرهنگی که در آن بزرگ شده اند فکر و عمل می کنند.
در مورد اینکه فرهنگ چگونه به وجود می آید باید گفت که فرهنگ پدیده ای است که با توجه به خواسته های طبیعی و نیروهای اجنماعی سرچشمه می گیرد جغرافیای منطقه ،تاریخ ،زبان و ادبیات رایج مردم،دین و مذهب ،اقتصاد و شیوه معیشت مردم در پیدایش فرهنگ اثر گذاشته و در ترکیبی سازگار با یکدیگر،مجموعه ای از ارزشها و باورهای چیره را پدید می آورند که بر رفتار انسانی تاثیر می گذارد و ارتباط میان مردم را آسان می سازد.
متاسفانه در ایران علیرغم فرهنگ غنی اسلامی میزان کارایی در سازمان ها ضعیف است وکم کاری به نوعی عادت در بین افراد تبدیل شده است.جهت رفع این مشکل فرهنگ مطلوب سازمانی مبتنی با احکام دینی مورد نیاز است تا با افزایش تعهد نیروی انسانی به کار موجب افزایش کارایی در سازمان ها و همچنین افزایش درآمد و رفاه کارکنان سازمان ها و خانواده هایشان شود.
در این مقاله سعی بر این است تا با استفاده از منابع معتبر موجود در مدیریت و آیات و روایات نورانی معصومین مهمترین ارزشهای اسلامی که ارتباط بیشتری با فرهنگ سازمانی دارند با رویکرد تطبیقی مورد ارزیابی قرارگیرد.
.2 فرهنگ چیست؟
برای فرهنگ در معانی اصطلاحی و علمی آن تعاریف بسیاری توسط دانشمندان ارائه شده است .که بهتر است به جند دسته تقسیم شود و برای هر قسمت تعریفی ارائه شود.
یک دسته،تعاریف تاریخی هستند که فرهنگ را میراث اجتماعی میدانند.یعنی هر آن چیزی که بتواند از نسلی به نسلی دیگر رسانده شود مانند:دانش،دین،هنر،اخلاقیات،قانون و...
دسته دوم ،تعریفهای هنجاری هستند که فرهنگ را قاعده ، راه و روش یا همه رویه های اجتماعی یکسان میدانند.یعنی شیوه زندگانی که یک اجتماع یا قبیله از آن پیروی می کنند.
دسته سوم،تعاریف روانشناختی است مانند تعریفی که یانگ ارائه کرده است:
"فرهنگ متشکل است از تصورات،نگرشها،عادت های مشترک و کما بیش یکسان شده که در جهت نیازهای آدمی پرورانده شده است." دسته چهارم از تعاریف،تعاریفهای ساختی یا ساختاری است که تاکید آنها بر الگوسازی یا سازمان فرهنگ است.مثلا ویلی می گوید: "فرهنگ،سیستمی است از الگوهای عادتی پاسخگویی که با یکدیگرهمبسته و هم پشت هستند."
و بالاخره دسته پنجم از تعاریف،تعاریف تشریحی است که بر عناصر تشکیل دهنده فرهنگ تکیه دارد.مثلا تیلور می گوید:
"فرهنگ یا تمدن کلیت درهم تافته است،شامل دانش دین هنر قانون اخلاقیات آداب و رسوم و هر گونه توانایی و عادتی که آدمی همچون عضوی از جامعه بدست می آورد."
لذا،انسان با فرهنگ جامعه خود اجتماعی می شود و از مردم دیگر متمایز می گردد
.3 فرهنگ سازمانی
تعاریف گوناگونی از فرهنگ سازمانی ارائه شده است .برای مثال فرهنگ سازماانی به عنوان"ارزشهای غالب که به وسیله یک سازمان حمایت می شود،توصیف شده است"یا "فلسفه ای که خط مشی سازمان را به سمت کارکنان و مشتریان هدایت می کند"یا "ارزشهایی که به کمک آنها کارها و امور سازمان انجام می پذیرد" - - . از این تعاریف یک وجه مشترک می توان یافت و آن وجود یک سلسله از باورها و اعتقادات عجین شده در انسان است که از ضمیر ناخودآگاه او را هدایت می کند.زمانی که باورها و ارزشها در افراد یک جامعه و یا یک سازمان عمیق باشد،آن جامعه دارای فرهنگی پایدار است.درغیر این صورت،فرهنگ آن جامعه ناپایدار بوده و به راحتی قابلیت تغییر می یابد
به عنوان یک تعریف روشن و جامع می توان به تعریف استانلی دیویس اشاره کرد:
"فرهنگ سازمانی الگویی از ارزشها و باورهای مشترک است که به اعضای یک نهاد معنی و مفهوم می بخشد و برای رفتار آنان در سازمان دستور هایی فراهم می آورد."
فرهنگ سازمانی،مانند فرهنگ یک ملت،یک فرهنگ تک و یگانه نیست،بلکه آمیزه ای است از فرهنگ های گوناگون یا پاره فرهنگ هایی مثل فرهنگ کارکنان،کارگران یا حتی مشتریان که زیر چتر سازمان گرد آمده اند و محیط های درون سازمانی و برون سازمانی هر دو بر آن تاثیر دارند.
محیط درون سازمان شامل روشهای تصمیم گیری،گزینش افراد،برنامه ریزی،سازماندهی،کنترل و... در شکل دهی فرهنگ سازمانی موثر است.نظامهای خارج سازمان هم نظیر نظامهای اقتصادی اجتماعی سیاسی و فنی نیز بر فرهنگ سازمانی موثر است
.4 مهم ترین ویژگی های فرهنگ سازمانی
هر سازمان دارای فرهنگ خاصی می باشد که شامل قوانین و آیین نامه های نانوشته،معیارهای مشترک مربوطه در خصوص جنبه های خطیر کاری که بایدصورت پذیرد،معیارهایی برای ادب و اخلاق،آداب و رسوم ثابتی در مورد نحوه ارتباط اعضا با هم به طوری که بتواند به اعضا بگوید :چه رفتاری در درون سازمان و حتی خارج از آن به عنوان نماینده سازمان مناسب است و چه چیزی مناسب نیست.
پس این فرهنگ باید دارای ویژگی های منحصر به فرد باشد .استیفن رابینز برای فرهنگ سازمانی ویژگیهایی ذکر کرده است که معمولا تمامی سازمان ها دارای درجاتی از آنها در فرهنگ خود می باشند.این ویژگی ها عبارتند از:
نوآوری فردی:مزان مسئولیت،آزادی و استقلالی که افراد درون یک فرهنگ دارا هستند.
تحمل مخاطره:حد و حدودی که کارکنان پیشرفت و نوآوری را دوست داشته و مخاطره می پذیرند.
جهت دهی:میزانی که سازمان اهداف و انتظارات عملکرد را به صورت واضح و روشن بیان می دارد.
یکپارچگی و وحدت :واحدهای درونی سازمان چقدر تمایل دارند به شیوه یکسان و هماهنگ عمل کنند.
روابط مدیریت:مدیران تا چه حدی با زیردستان ارتباط برقرار کرده و از آنها حمایت می کنند.
سیستم پاداش :تا چه حدی،پرداخت - نظیر حقوق،ارتقاء - بر اساس معیار عملکرد کارکنان صورت می گیرد.
کنترل :سازمان تا چه حدی برای سرپرستی و کنترل رفتار کارکنان،به قوانین و مقررات و سرپرستی مستقیم متوسل می شود.
هویت:تا چه حدی اعضاء سازمان خود را با کل سازمان یکی دانسته و از آن کسب هویت می کنند.
الگو های ارتباطات:تا چه حدی ارتباطات سازمانی به سلسله مراتب رسمی فرماندهی سطح بالای سازمان،مرتبط می شود.
تحمل تعارض:میزانی که کارکنان تشویق می شوند که عینا تعارضات و انتقادات را بپذیرند
نتایج مطالعاتی که به منظور میزان تعهد کارکنان و تعیین ارزشهای آنان در برخی از سازمان های موفق صورت گرفته است،10ویژگی فرهنگ سازمانی را با توجه به درجه اهمیتشان به شرح ذیل اعلام گردیده است:
1. عملکرد
2. صداقت
3. رقابت
4. روحیه کار گروهی
5. روحیه سازمانی
6. نوآوری
7. حمایت مدیریت
8. موفقیت های فردی
