بخشی از مقاله
چکیده
در پیشرفت یک کشور تنها یک شاخص، مهم نیست، بلکه چندین شاخص باهم اهمیت دارند. یکی از این شاخصهای پیشرفت فرهنگی، میزان اشتغال و فعالیت زنان است. امروزه در غرب، نظریههای توسعه، با مشکلات جدی نظری مواجه شدهاند. یکی از این اشکالها، که به نظریات توسعه وارد میشود، کمیتگرایی توسعه، بدون توجه به ماهیت و جهت افزایش کمیت است. اگر برنامهای که در جامعهای پیشرفته اجرا شده است، بخواهد در جامعهای که هنوز بستر آن برنامه آماده نیست، عملی شود، با هزینههای بسیار و آسیبهای اجتماعی ناگواری روبه رو میشود. لذا مسئله بومیکردن شاخص اشتغال زنان و الگوی برنامهریزی و تطابق هنجارهای اجتماعی بنیادین با فرهنگ، ارزشها، آموزهها و سنتهای الهی حاکم بر جوامع؛ تلازم حیات دنیوی و اخروی با هدف رسیدن به حیات طیبه از اهمیت بالایی برخوردار است.
با توجه به جواز اشتغال زنان از نظر اسلام و قوانین موضوعه و اینکه اشتغال مستلزم خروج از منزل بوده، این مقاله ضمن آسیبشناسی اشتغال زنان از لحاظ جامعهشناسی و روانشناسی در صدد تبیین آینده مطلوب اشتغال زنان بر اساس محور اجتماعی- فرهنگی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت منطبق با عرف و ارزشهای دینی جامعه میباشد تا در این راستا بتوانیم تعارض موجود میان اشتغال زنان و وظایف مادری و همسری ایشان را مورد بررسی و پژوهش قرار دهیم. یافتههای پژوهش نشان میدهد که در شرایط کنونی، اشتغال زنان درخارج از منزل اولویت یافته است که معضلاتی را به همراه دارد و نظر به ظرفیتهای خلقت اولیه ایشان، وظایف مادری و همسری تحتالشعاع قرار میگیرند. لذا با توجه به پیشرفت فرهنگی منطبق با فرهنگ ایرانی-اسلامی وضعیت مطلوب آن است که اشتغال زنان از اولویت مطلق خارج گردد.
کلیدواژهها: اشتغال زنان، پیشرفت فرهنگی، تحکیم خانواده، حیات طیبه، آسیبشناسی، وضعیت مطلوب، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
-1 مقدّمه :
خانواده محفلی است روحانی که اگر همهی اعضا موظف به وظایف خود و متعهد بر رعایت حقوق دیگران باشند، به تجلیگاه ارادهی حق، مظهر یگانگی و توحید عملی تبدیل خواهد شد. زن در این محیط است که میتواند در سایهی جهاد اکبر - جهاد المرأه، حسن التبعل - ، زمینه تعالی خود ، تربیت فرزندان و نسلهای توحیدی را فراهم آورد. آشنایی و پایبندی به تعهدات حقوقی و اخلاقی خانه با هر محیط دیگر متفاوت است و خانواده متمایز از هر جمع دیگری است. در زمان های گذشته رسم چنین بوده که زن در منزل به خانه داری و شوهر نیز در بیرون از منزل به کسب و کار مشغول بوده است و این نمونه بارز یک خانواده آرمانی بود.
اما با پیشرفت تمدن از سال 1970، نقش زنان در نیروی کار افزایش یافته است و تقریباً در همه جا زنان بیشتر در خارج از خانه کار می کنند که حرکتی در خلاف جهت رسوم قدیم داشته، گوئی که کمر همت بر امحاء سنن بسته اند بدین ترتیب موضوع اشتغال زنان به طور جدی مطرح شد و قانونگذاران را ناگزیر از وضع قاعده در این مورد نمود. در حال حاضر با توسعه فرهنگی جوامع مختلف، تناقضی بین ضرورت گسترش اشتغال زنان بر حسب نیاز جامعه و تداخل آن با امور خانه داری، وجود دارد که تاثیر دیدگاهی در بحث پیشرفت فرهنگی جامعه اسلامی دارد زیرا از سویی پیشرفتی واقعی، موزون و پایدار در کشور بدون سهم زنان در عرصه های اجتماعی ممکن نیست و از سوی دیگر اشتغال زنان به دلیل تاثیراتی که بر جسم و روان زنان،بنیان خانواده، روابط زناشویی، مادری، آسیب های اجتماعی، اقتصاد خانواده وجامعه و جمعیت و برخی امور دیگر دارد، موضوعی نیست که بتوان به سادگی از کنار آن گذشت.
مطالعات متعددی راجع به تحلیل موقعیت زنان و میزان اشتغال آنان و نقش زنان در توسعه کشور انجام شده است که هدف اصلی آنان دستیابی بیشتر زنان به اشتغال می باشد و با نگاه یکجانبه ودید توسعه اقتصادی و اجتماعی به این موضوع نگریسته می شد و وظایف مادری و همسری او باشاخص های بومی پیشرفت فرهنگی و برقراری حیات طیبه نادیده گرفته و یا خیلی کم رنگ بود.3 در حالی که در مقاله حاضر با روش تحلیلی و توصیفی و با تکیه بر الگوی اسلامی ایرانی در راستای دستیابی به حیات طیبه چالش های اشتغال زنان مورد واکاوری قرار گرفته است و ضمن تبیین وضع موجود و آسیب شناسی آن با استفاده از علوم روانشناسی و جامعه شناسی، وضع مطلوب اشتغال زنان را به تصویر می کشد و با نگاهی دوباره به جایگاه خانهداری و ارزش همسری و مادری، اشتغال و مفید بودن بانوان جامعه بازتعریفی ارائه می نماید که این امر از جنبه های نوآوری و وجه تمایز این مقاله می باشد.
بیان مسئله:
یکی از شاخص های پیشرفت فرهنگی و مفاهیم بنیادین و کلیدی که در فرهنگهای مختلف معنای خاص خود را دارند، اشتغال زنان است که با الهام از فرهنگ ایرانی- اسلامی، کارهای خانگی زنان را نیز دربرگیرد. تفاوتهای جسمانی و روانشناختی زنان و مردان و تفاوت بین بافت دینی - فرهنگی جامعه اسلامی ما با جوامع غربی از مواردی است که اشتغال بانوان در جامعه ما را از جوامع اروپایی متمایز میسازد. اشتغال بانوان هرچند منع دینی یا اجتماعی ندارد، اما با آسیبهایی در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی همراه است. سبک زندگی اسلامی- ایرانی، خانهداری را یک شغل بسیار مهم میداند، برای نقشهای مادری و همسری زن ارزش زیادی قائل است و دیگر نقشهای وی را در سایه این دو وظیفه مهم تعریف میکند، زیرا این نقشها، بر خلاف دیگر وظایف تعریفشده در جامعه، هیچ جایگزینی ندارند و اشتغال زنان، آن نقش ها را تحتالشعاع قرار میدهد.
بحث اصلی این مقاله راجع به از اولویت افتادن اشتغال زنان و آسیب شناسی آن با رویکرد الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و محدودیت های ناشی از وظایف همسری و مادری می باشد که بایستی مطابق با پیشرفت فرهنگی، قوانین و مقررات، باورهای دینی و اخلاقی مربوط به آن در قالبی جدید نمایانگر شود. مبنای نقد و بررسی این موضوع ، لزوم هماهنگی خطوط الگوی پیشرفت و عدم تضاد آن با مسیر طبیعی عالم و قوانین خدای متعال در آفرینش و معیار سازگاری با اقتضای زمانی و مکانی سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می باشد. در امر پیشرفت، بعد فرهنگی از اولویت بالایی برخوردار است و فهم و شناخت مفاهیمی چون پیشرفت، فرهنگ و پیشرفت فرهنگی ما را به تهیه الگوی مطلوب اشتغال کمک خواهد کرد.
با توجه به جواز اشتغال زنان و نیاز جامعه از یک طرف و وظایف مادری و همسری زنان و مولفه های حیات طیبه و پیشرفت فرهنگی از طرف دیگر با تناقضی روبرو هستیم که شایسته است پس از آسیب شناسی این موضوع در ساختار خانواده و جامعه با استفاده از علوم جامعه شناسی و روانشناسی و بررسی مولفه های پیشرفت فرهنگی و حیات طیبه و تبیین وضع موجود اشتغال زنان، با توجه به مقتضیات زمان و مکان و شرایط جامعه، الزاماتی برای اشتغال زنان در قالب مواد قانونی پیش بینی و بدون پیش داوری به بحث و بررسی مزایا و معایب اشتغال زنان و تأثیر آن بر پیشرفت فرهنگی نظام خانواده بپردازیم. این مقاله با اهتمام به موضوع شیوه زندگی اسلامی و ایرانی، اشتغال زنان را با توجه به انتظارات دینی و هنجاری جامعه ایران مورد واکاوی قرار می دهد و در رابطه با پیشرفت فرهنگی و اشتغال زنان همان حیات طیبه را دنبال می کند. .
البته نباید این نکته را از نظر دور داشت که با حضور زن در جامعه خطراتی نیز او را تهدید می کند که تضعیف بنیان خانواده ، اخلال در تربیت فرزند، ادا نشدن حقوق شوهر و صدمات روحی و جسمی فراوان، خستگی مضاعف و... از جمله این خطرات می باشند. در مقابل، برای این حضور فوایدی چون رشد شخصیت زن و کمک به اقتصاد خانواده و جامعه متصور است. بنابراین اگر زنی بتواند با وجود آسیب های فردی و خانوادگی و اجتماعی که او را تهدید می کنند، با برنامه ریزی دقیق، خود را از این آسیب ها مصون دارد و وظایف مادری و همسری خود را به خوبی انجام دهد، فرهنگ ایرانی- اسلامی با حضور او در اجتماع مخالفتی ندارد.پیش از تفصیل بحث اصلی مقاله، مختصری راجع به برخی مفاهیم پژوهش با رعایت ایجاز با هدف بسترسازی برای بحث های بعدی، تعریف عملیاتی ارائه می شود:
اشتغال زنان:
فعالیت اقتصادی زنان، قدمتی به اندازه عمر بشر دارد و مسئله جدیدی نیست. - خیری، 1385، ص - 165 قبل از شهرنشینی اکثر زنان وظایف گوناگونی را افزون بر مراقبت کودکان و کارهای خانه انجام میدادند، وظایف زنان اغلب هماهنگی نزدیکی با وظایف مردان داشت و خانه واحد تولیدی یگانهای را تشکیل میداد. با پیدایش و توسعه محلهای کار جدا از خانه، تولید نیز از مصرف جدا گردید و بانوی خانه یک مصرفکننده شد. یعنی کسی که کار نمیکند و فعالیت تولیدی او - کار خانگی - از نظر پنهان شد. - گیدنز، :1387 ص-546 علویون،1381، ص-19 باقری،1391، . - 285 با وقوع انقلاب صنعتی در اروپا و تبدیل کارهای خانگی به کارخانهها و تبدیل نیروی انسان به نیروی ماشین، تحولات اساسی در شکل و مفهوم کار به وجود آمد و فعالیت اقتصادی زنان در مقابل دریافت مزد از خانه به کارخانه کشیده شد.
از آن زمان به بعد زنان با تحصیل علم در سطوح بالاتر، علاوه بر فعالیتهای تولیدی و کارخانهها، در سایر زمینهها و در پستهای گوناگون مشغول به کار شدند. در قرن چهاردهم با توجه به امکان تحصیلات عمومی، اشتغال زنان در خارج از خانه رشد بیشتری پیدا کرد، در عینحال آخرین سرشماری در سال 1355، نشان میدهد: 13/7» درصد زنان، در مقابل 86/3 درصد مردان در کل کشور مشغول به کار بودند« - جاراللهی، 1372ش3-4، صص. - 266-258 اشتغال سه ویژگی دارد: انجام فعالیت در زمان مشخص و دریافت مزد و وجود فاصله میان محل کار و محل زندگی. بنابراین ارتباط تنگاتنگی بین اشتغال و خروج از محیط خانه وجود دارد. - ابوت، والاس،1380،ص116، به نقل از زیبایی نژاد،1388،ص-23 عظیم زاده اردبیلی،1391، ص-318 آذربایجانی،1388، ص . - 81
