بخشی از مقاله
چکیده
سیاست های کنترل جمعیت از سال های بعد از جنگ تحمیلی به صورت جدی دنبال شد و نتایج خود را به سرعت به نمایش گذاشت. به طوری که از نرخ رشد 3 ,91 درصد در سال 1365، به 1,3 درصد در سال 1390 رسید. در واقع در اوایل دهه ی هفتاد، تمام آن چیزی که قرار بود در این برنامه ی بلندمدت به دست آید، محقق شده بود! در این شرایط زنگ خطری جدی در راستای تأمین نیروی انسانی، ایجاد تهدیدات امنیتی و اجتماعی و بروز مشکلات اقتصادی، با ادامهی سیاستهای جمعیتی سابق به صدا درآمد.
این مقاله با پاسخ به این سوال که آیا افزایش جمعیت در ایران اسلامی ممکن و مقدور است، در صدد است با نگاهی به نظرات مقام معظم رهبری پیشنهادهایی را برای سیاستگذاری مطلوب جمعیتی در راستای تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه دهد. طبق یافتههای این تحقیق با توجه به این که رشد جمعیت از بسیاری جوانب به رشد اقتصادی و اجتماعی کمک میکند، میتوان سیاستهای حامی رشد جمعیت را گامی برای تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دانست.
مقدمه، بیان مفاهیم، تعاریف
یکی از نکات مهم در نظریه الگوی بومی پیشرفت مقام معظم رهبری، سازگاری اسلام با پیشرفت و معرفی اسلام به عنوان مبنای پیشرفت و تفاوت مفهوم پیشرفت با توسعه است - یاوری 1389، . - 42-41 بر این اساس بر اهمیت و لزوم بازشناسی و طراحی مدل بومی پیشرفت تاکید مینمایند. بنابراین بازشناسی مفهومی و طراحی مدل بومی و تحقق اهداف پیشرفت و عدالت، مستلزم توجه به جزئیات و اقتضائات زمانی و مکانی این مفاهیم است.
بدین جهت و در راستای اهداف فوق، تدوین الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت در دستور کار مدیریت ارشد نظام با محوریت قوه اجرایی قرار گرفته است. بی شک از محورهای مهم این الگو، توجه به ابعاد اجتماعی پیشرفت و بحرانهای جمعیتی پیشروی کشور است. - عبدالملکی،حجت االله بهار و تابستان - 1391 در این راستا، سه سوال در حوزههای نظری و کاربردی مطرح است: سوال اول این که آیا ظرفیت افزایش جمعیت بیشتر در ایران اسلامی وجود دارد، دوم این که آیا افزایش جمعیت می تواند در راستای تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت کمک کند یا خیر و سوال سوم این که برای تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت باید چه سیاستهای جمعیتی را پیاده کنیم.
پیشینهی تحقیق
عنوانی - 1392 - با نگاهی به مسائل مربوط به زیرساختهای فرهنگی به سراغ مسألهی جمعیت رفته است. در این مقاله با این فرضیه که رشد باورهای سکولار از طریق تناور شدن باورهای غربی در جامعه باعث عدم علاقه به فرزندآوری و کاهش جمعیت شده، پیشنهادهایی برای فرهنگسازی در جهت رشد جمعیت ارائه شده است. محمودی و احراری - 1392 - ضمن بررسی نظریات اقتصادی پیرامون جمعیت و تحلیل رویکردها و یافتههای دانشمندان در زمینه ی افزایش جمعیت، به این نتیجه رسیده است که می توان افزایش جمعیت را به عنوان عاملی برای رشد اقتصادی در نظر گرفت.
مشفق، محمودی و مطیع حق شناس - 1391 - با بررسی تحولات جمعیتی جمهوری اسلامی به این نتیجه رسیده است که تهدیدی جدی از نظر جمعیت، ایران را در معرض خطر قرار می دهد و برای رهایی از آن باید در سیاستهای جمعیتی اعمال شده بازنگریهای جدی صورت گیرد. حیدری، اصغری یالقوزآغاچی و محسنی زنوری - 1391 - با تاکید بر مخارج دولتی در رده های سنی مختلف جمعیت، رابطه ی رشد جمعیت و رشد اقتصادی را بررسی کرده است. از یافتههای این مقاله میتوان به این نکته اشاره کرد که افزایش جمعیت در بلندمدت اثری مثبت بر رشد اقتصادی بر جای خواهد گذاشت و در مقابل، ادامه ی روند فعلی در کنترل جمعیت، با افزایش هزینه های مربوط به مراقبت از سالمندان باعث ایجاد فشارهای اقتصادی بر دولت و کاهش رشد اقتصادی میشود.
دلالی اصفهانی، مویدی و حسینی - 1391 - نیز با تحلیل نظریات مربوط به تاثیر جمعیت بر سرریزهای فناوری و رشد اقتصاد دانش بنیان، به این نتیجه رسیده است که رشد جمعیت یکی از الزامات رشد اقتصادی، خصوصا در جوامع دارای اقتصاد دانش بنیان است. سمیعی نسب و ترابی - 1389 - مقاله ای با هدف بررسی شاخص های اقتصادی و اجتماعی مربوط به جمعیت نوشته اند. در این مقاله با بررسی شاخصهای موجود در این زمینه، رشد جمعیت و اعمال سیاستهای حمایتی از زاد و ولد به عنوان یکی از اهرمهای پیشرفت اقتصادی مطرح شده است.
عبدالملکی - 1389 - در پژوهشی تحت عنوان »تحلیل فرایند و معیارهای تعیین حد بهینه جمعیت کشور« به بررسی میزان مطلوب جمعیت کشور پرداخته است. وجود ظرفیت های طبیعی افزایش جمعیت و لزوم برنامه ریزی در جهت رشد آن، از جمله یافتههای این مقاله است. سیدمیرزایی - 1374 - نیز نظر اسلام را در مورد گزینه های موجود در مورد کنترل یا افزایش جمعیت بررسی کرده است. در این مقاله این نتیجه حاصل شده است که نظر اجمالی اسلام به افزایش جمعیت مساعد است، با این حال فراهم کردن زیرساختهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی لازم، بر آن مقدم است.
سیاستهای جمعیتی در جمهوری اسلامی
کلیه اصول و قوانینی که از سوی دولت در جهت هماهنگ سازی شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه در راستای دستیابی به توسعه پایدار تدوین میشود، سیاست جمعیتی اطلاق میگردد. نوع برنامهها و سیاستها برای تاثیرگذاری بر مسأله جمعیت در دورههای مختلف تاریخی متفاوت است. برنامههایی که دولتها برای کاهش جمعیت مطرح میکردند، از طریق تشویق مردان و زنان به ازدواج در سنین بالاتر، تشویق مراکز پزشکی به بهداشت باروری، تولید و تنوع بخشی به وسایل تحدید بارداری، اولویت دهی به فعالیتهای اجتماعی و مشارکت در برنامههای توسعه برای زنان و اموری از این دست دنبال شد. - سمیعی نسب، - 1389
یک بررسی آماری
در ایران قبل از انقلاب، سیاست تنظیم جمعیت به عنوان پایهی توسعه مدنظر برنامهریزان بود. سیاستهای تنظیم خانواده در زمان پهلوی دوم و از سال 1337 به صورت غیرمتمرکز در شکلهایی در حال اجرا بود. در سال 1346 در وزارت بهداری »معاونت جمعیت و تنظیم خانواده« زیر نظر هویدا تاسیس شد. در آن دوره نرخ رشد به طور سالانه 3/1 درصد بود که با اجرای سیاستهای »فرزند کمتر، زندگی بهتر« در دههی 45 تا 55 فقط با اندکی کاهش به 2/7 درصد رسید. - سوختانلو, رحمتآبادی - 1392
