بخشی از مقاله
چکیده
افزایش آمار بی رویه جرم وجنایت در سطح جهان،جامعه بشری را از لحاظ اقتصادی،اجتماعی ،فرهنگی ،امنیتی ، ایمنی و..... به شدت تهدید می کند. این امر در کشور ما نیز به موازات شهرنشینی ورشد شهرها ، مارا با مشکلات مختلفی درگیر ساخته است. این در حالی است که افت شاخصهای اساسی یک بافت شهری از جمله امنیت باعث تحت الشعاع قرار گرفتن امنیت مناطق مجاور نیز می گردد. در تشکیل اجتماعات بشری در محیطی چون شهر مساله امنیت و ابعاد ایمنی در پیدایش شهر موثر می باشد . در نتیجه رشد گسترده کالبدی و جمعیتی شهرها درگیر مسائل جدیدی در چارچوب انواع مختلف ایجاد زندگی شهروندان هستند که در این بین امنیت فضای شهری بعنوان یکی از مسائل مهم در مباحث اصلاحات و ساماندهی شهری می باشد .
به این سبب مهمترین هدف این پژوهش برخورد علمی وعملی از منظر طراحی شهری وخصوصیات کالبدی مناسب برای حل معضل امنیت در محدوده قلعه وکیل آباد مشهد می باشد. تبیین سطح امنیت و محیط کالبدی قلعه وکیل آباد با توجه به شاخص های کالبدی و طراحی آن فضا که شامل شاخص های کیفیت معابر ، پوشش گیاهی ، روشنایی ، مبلمان شهری و در نهایت باز و بسته بودن فضای قلعه وکیل آبادمورد تحلیل و ارزیابی قرار خواهد گرفت.
واژههای کلیدی : ایمنی ، فضای شهری ، شاخصهای کالبدی ، قلعه وکیل آباد
مقدمه
جمعیت شهرهای جهان با متوسط رشد سالیانه 2درصد در حل افزایش است. در ابتدای سال 2000 میلادی حدود نصف جمعیت جهان در شهرها زندگی می کردند که انتظار میرود در سال 2030 نسبت شهرنشینی در سیاره زمین به 61 درصد افزایش یابد .این رشد فزاینده وافسار گسیخته ساکنین شهرها را با مشکلات فراوانی درگیر ساخته است.جرم وناامنی فزاینده شهری از نتایج رشد بی رویه شهرها وبی هویتی آنها نشات می گیرد. در سطح بین المللی مطالعات بسیار گسترده ای از چند دهه اخیر در رابطه با مبارزه با عوامل جرم وساماندهی وطراحی متعادل وتوزیع عادلانه کاربری ها صورت گرفته است. [1]
در کشور ما نیز رقم جرایمی که در محدوده شهرها بوقوع می پیوندند بسیاربالا است.آنچه مسلم است مکان،زمان وانگیزه مجرم عوامل اصلی پیدایش رفتار مجرمانه است. توجه به این عوامل می تواند تاثیر بسزایی در اتخاذ سیاستهای پیشگیری از وقوع جرم ایفا نماید وبه نظر می رسد در این میان نقش عامل مکان - محیط - بسیار تعیین کننده باشد. [2]در اینجاست که علم طراحی وبرنامه ریزی شهری به عنوان هدایت نحوه رشد شهرها وساماندهی محیط های فیزیکی اجتماعی واقتصادی و....... برای بهبود شرایط زندگی وکاهش ناهنجاریها ودر نهایت سعادت جامعه مطرح می گردد.
به این جهت پژوهش حاضر با برداشت شاخص های کالبدی موثر در ایجاد امنیت از طریق مطالعات میدانی ومقایسه سهم این شاخص ها با سایر شاخص های کالبدی در نمونه های مشابه و با استفاده از روش تحقیق توصیفی B تحلیلی به ارزیابی رابطه میان ارتقاء شاخص های کالبدی در ارتقاءکیفیت فضاهای شهری واحساس امنیت برای شهروندان ساکن در آن منطقه پرداخته است و در این راستا نتیجه حاصله نشان گر این مهم بوده است که بهبود عناصرکالبدی باعث ارتقای کیفی فضا وافزایش کیفیت باعث استفاده بیشتر از فضا ، در نتیجه بهبود شاخص احساس امنیت درفضاهای شهری خواهد بود.[3] و [4]
-2 شناخت محدوده مورد مطالعه
1-2 شناخت موقعیت و وضعیت کالبدی
محل قلعه وکیل آباد در جنوب غربی شهر مشهد در یکی از مناطق بسیار قدیمی این کلانشهر با قدمتی بیش از نیم قرن است. به استناد مطالعات میدانی و بازدیدهای صورت گرفته از منطقه، اکثریت قریب به اتفاق خانه های ساخته شده در این محدوده براساس ضوابط شهرسازی و طرح جامع نبوده و در حقیقت خیابان و میدانی به معنای واقعی وجود نداشته و بافت این منطقه پیچیده وبدون ضابطه ساخته شده است .
: 2- 2 شناخت وضعیت اجتماعی
درباره گسترش و توسعه این منطقه میتوان گفت که ساکنین اصلی منطقه در ابتدا شاید بیش از 50 خانوار نبوده اند که اکنون دربافت اصلی و مرکزی قلعه ساکن هستند و همان زارعان قدیمی می باشند . اما به تدریج عده ای سودجو زمینهای اطراف یعنی زمین های مشرف به مسیل چهل بازه را تصرف کردند و به مردم فروختند .مردم محدوده قلعه به دو دسته جدا از هم تقسیم شده اند: ساکنان قدیمی منطقه و رعیت حاج حسین ملک که مدعی هستند زمینها را ارباب برای آنها به ارث گذاشته است و ساکنانی که در منتهی الیه قلعه در نهایت فقر و محروم از امکانات زندگی هستند.
بر همین اساس مساحت خانه های این منطقه در محدوده اصلی قلعه و نزدیک به بلوار تا بیش از 500 مترمربع بوده اما در مناطق حاشیه ای وسعت منازل از 40 تا 50 مترمربع کاهش می یابد.این محدوده در بخش غربی شهر مشهد و در یک نقطه بسیار حساس و استثنایی واقع شده و دارای یک بافت تاریخی است که درطول زمان دستخوش رشد و گسترش سکونتگاه های غیر رسمی گردیده و به صورت یک بافت با ساخت و سازهای نامناسب و غیرفنی درآمده است .
3-2 شناخت وضعیت دسترسی
قلعه وکیل آباد قابلیت های دسترسی به شرح زیر را داراست:
·قرارگیری در محدوده توسعه آتی شهر
·قرار گیری در مبدأ ورودی شهر از سمت غرب
·قرارگیری در نقطه اتصال شهر به محورهای توریستی تفریحی شاندیز و طرقبه
·عبور خط یک قطار شهری مشهد از ضلع جنوبی سایت و ایستگاه اول قطار شهری در غرب مشهد
·عبور شریان درجه یک وکیل آباد از ضلع جنوبی سایت و اتصال آن به بزرگراه جنوبی مشهد - بزرگراه کلانتری -
·عبور بلوار نمایشگاه از ضلع شرقی محدوده و عبور پل هوایی از این بلوار که بخش های جنوبی وکیل آباد را به بخش های شمالی این بلوار متصل می کند.
·شبکه معابر داخل محدوده قلعه ، شبکه نامنظم شطرنجی وعرض معابر در قسمت های شمالی بافت بسیار کم می باشد.
: 4- 2 شناخت وضعیت کاربری
در خصوص بافت فرسوده قلعه وکیل آباد در این پژوهش حوزه اقدام را به سه بخش تقسیم کرده ایم که عبارتند از:
بافت مسکونی قلعه که حدود21هکتارمساحت دارد وبررسی واحدهای مسکونی در این بافت نشان میدهد که تراکم واحدهای مسکونی در آن متفاوت بوده و در بخش های حاشیه جاده قطعه بندی واحدها از تراکم کمتری برخوردار می باشد .هر چه به سمت داخل پیش می رویم بر تراکم واحدها افزوده شده تا جایی که در حاشیه مسیل اندازه قطعه بسیار کم شده و حتی به 100 مترمربع نیز می رسد .این در حالی است که در بخش های حاشیه جاده قطعات با متراژ بیشتر را نیز شاهد هستیم . که در این بافت به لحاظ نوع واحدها و قطعات، دارای تقسیم بندی زیرمطابق جدول شماره یک می باشد:
براساس آمار ذکر شده %73 از واحدهای ساختمانی در این منطقه به صورت یک طبقه بوده و تنها %27 از آن به صورت آپارتمانی می باشد .در این منطقه تراکم ساختمانی کم بوده و اکثر بناها حداکثر 3 طبقه ارتفاع دارند.
- 3 شاخص های و کیفیت هریک در محدوده مورد مطالعه
شاخص های مورد مطالعه و نیز شیوه وزن دهی و ارزش گذاری هر یک از آنها در جدول - 2 - ارایه شده است . بر اساس آنچه در طیف صفر و یک مطرح است مقدار یک به عنوان ایده آل ترین نوع طراحی شهری است که در آن میزان تمایل به ارتکاب جرم به حداقل می رسد. به عبارت دیگر در این شرایط زمینه های فیزیکی محیط زندگی جهت تشویق به ارتکاب جرم به حداقل ممکن و یا به عبارت دیگر به صفر می رسد. هر یک از شاخص های مورد مطالعه در این تحقیق دارای طیف اهمیتی خاصی در محدوده مورد مطالعه می باشند که بر اساس مطالعات میدانی صورت گرفته و در جدول - 2 - مشخص گردیده اند[5]
-5 بررسی تاثیرات شاخص های مطرح شده درکیفیت ایده آل
در این پژوهش بر اساس بررسی نتایج پژوهش هفتاد مورد برنامه طراحی شهری مرتبط با چهل شهر در ایالات متحده که توسط " مایکل ساوت ورث " انجام گرفته، و همچنین پژوهش کیفیتهای طراحی شهری که از از روش" تحلیل محتوا " ، در مقیاس های گوناگون درهفتاد وسه مورد از برنامه های توسعه شهری انگلستان1 توسط " جان پانتر"و" متیو کارمونا" انجام گرفته. به بررسی میزان تاثیرات شاخص های مطرح شده در کیفیت ایده آل پرداخته شده و به هر یک از شاخصهای مطرح شده موثر در مبحث امنیت شهری اعتبار معینی داده شده ، به این معنی که هر کدام از این شاخصها تا حد معینی امنیت ایده آل محدوده را تامین می کنند. و برای استفاده از نتایج پژوهش های فوق در مطالعه موردی قلعه وکیل آباد مشهد متوسط نتایج بدست آمده از آن تحقیقات مورد استفاده قرار گرفته و فرض می شود در محدوده مطالعاتی مورد نظر نیز همان نتایج قابلیت تعمیم دارند . که میانگین این نتایج نیز در جدول - - 4 و - 5 - مطرح شده است.[6],[7]
