بخشی از مقاله
چکیده
حاشیه نشینی صرفاً مسأله ای کالبدی-فیزیکی نبوده و از عوامل ساختاری در سطح ملی و منطقه ای ناشی می شود. تأمین حق سکونت یک اصل اساسی و لازم برای بهبود شرایط زندگی فقرای ساکن در سکونتگاههای فقیرنشین شهری به شمار میرود. نکته اساسی این است که به رسمیت شناخته شدن حق سکونت، آغازی بر مجموعه امتیازاتی میباشد، که زندگی فقرا را دگرگون کرده و تضمینگر خدمات پایه و عمومی میباشد. از این رو می توان نتیجه گرفت که فقدان امنیت تصرف، تلاش برای بهبود محیط مسکونی را با مانع روبهرو میکندو نیز بر سرمایهگذاری در سکونتگاهها و در نتیجه تشدید فقر و محرومیت اجتماعی تأثیر میگذارد. از این رو، ضرورت پرداخت به موضوع امنیت تصرف و نیز یافتن شاخصهای ارزیابی آن، امری مهم و شایسته توجه و تحقیق است. در این پژوهش به دنبال آن هستیم که تا با استفاده از مدلهای آماری مختلف به بررسی این موضوع بپردازیم که شاخصهای امنیت تصرف تا چه اندازهای بر کیفیت زندگی ساکنین محله وکیل آباد و اسلامآباد2 که نمونه موردی ماست تأثیرگذار است؟ روش تحقیق در این پژوهش از نوع نحلیلی- توصیفی بوده و اطلاعات مورد نیاز تحقیق از طریق منابع کتابخانهای و پرسشنامه کسب شدهاند. در نهایت با استفاده از مدلهای آماری مختلف از قبیل ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی به تجزیه و تحلیل اطلاعات میپردازیم. نتایج حاکی از آن است که شاخصهای امنیت تصرف رابطه مستقیم و قوی با ارتقای کیفیت زندگی در محلات اسلامآباد و وکیلآباد 2 دارد. -1این مقاله مستخرج از پایان نامهای با عنوان » بررسی نقش امنیت تصرف در ارتقای کیفیت کالبدی مساکن در سکونتگاههای غیررسمی - نمونه موردی محله وکیل آباد و اسلام آباد شهر ارومیه« است که در دانشگاه پردیس بین الملل دانشگاه تهران دفاع شده است.
مقدمه
بنا بر برآورد برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد، بیش از نیمی از ساکنان شهرهای کشورهای کمدرآمد و 20 درصد کشورهای با درآمد متوسط، در سکونتگاههای غیررسمی زندگی میکنند که سنجههای سواد، تندرستی، درآمد و پیشرفت اجتماعی، از میانگین شهری در آن کشورها پایینتر است - حبیبی، . - 29 -30 :1381 کشور ما نیز از جمله کشورهایی است که با این مسأله شهری درگیر است. بر اساس تأکیدات موجود در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تأمین سرپناه مناسب و در خور شان انسان، یکی از وظایف بسیار مهم دولت در قبال شهروندان ایرانی به شمار میآید. عدم توان مقابله با مشکلات شهرنشینی و نیز هزینه های سنگین زمین، ساخت و ساز و خدمات شهرنشینی، باعث شد تا مهاجرینی که از روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ آمده بودند، حاشیه شهرها را برای اسکان انتخاب نمایند. در مورد چگونگی ایجاد مناطق حاشیهای و پیدایش پدیده حاشیهنشینی دلایل زیادی گفته شده، اما به طور کلی می توان گفت، که تا حدود زیادی این پدیده ریشه در مهاجرت دارد. مهاجرت به شهرها می تواند به دو دلیل اتفاق بیفتد، مهاجرت به شهرها ممکن است، نشانه ای از تحولات اقتصادی در کشورهایی باشد، که تولیدات صنعتی آنها به سرعت رو به افزایش است و به سوی صنعتی شدن پیش میروند و یا اینکه مهاجرت ممکن است، نشانهای از وخامت اوضاع اقتصادی و عدم وجود تعادلهای اجتماعی، اقتصادی در کشورها باشد - لاکویان، . - 33:1364 ساختوساز مسکن در مناطق حاشیهنشین و غیررسمی، بسیار شتابزده، بدون پروانه ساختمان و خارج از برنامهریزی رسمی شهرسازی شکل میگیرد و فضای کالبدی، آشفته و مصالح به کار رفته در ساخت و سازها، ابتدایی است. مهمترین ویژگی سکونتگاههای غیر رسمی وجود بناهایی است، که استانداردهای آن از بافت موجود متعارف شهری پایینتر است. پایینبودن استانداردها، محرومیت حاشیهنشینان را نشان میدهد. شاخصهای اصلی سکونتگاه های غیررسمی معمولا با عواملی نظیر فقدان خدمات پایه و اساسی، فقدان امنیت تصرف زمین، سکونت خانوارهای کمدرآمد و وابستگی شدید به فرصتهای شغلی غیررسمی بیان میشود - هاروی، 72:1376 ؛ ایراندوست، . - 1388 در این میان، فقدان امنیت تصرف یکی از چالشهای اساسی در این سکونتگاهها میباشد؛ در سکونتگاههای غیررسمی در یک فرآیند کلی ابتدا زمین اشغال میشود و در مراحل بعدی در زمین مذکور مساکن موقتی و یا دائمی با زیرساختهای موقتی و بیدوام ساخته میشود و در مرحله آخر مسئله امنیت تصرف مطرح میشود؛ این در حالی است که در ساخت مسکن به صورت رسمی ابتدا به مسئله امنیت تصرف توجه میشود - رفیعیان، . - 265:1383
برررسی مفهوم کیفیت زندگی و نیز بحث فضاهای شهری پایدار، از جمله مهم ترین معیارهای سنجش میزان مطلوبیت بافتهای شهری به شمار می آیند. از برهم کنش معیارهای کیفیت زندگی و نیز کیفیت پایداری در شهر، می توان به این نتیجه دست یافت که مفهوم امنیت تصرف، نقش مهمی در ارتقاء کیفیت زندگی و پایداری اسکانهای غیر رسمی دارد. از این رو، بررسی شاخصهای مفهوم امنیت تصرف و نیز یافتن میزان اهمیت و نوع تاثیر هر یک از این شاخصها بر کیفیت زندگی، هدف نهایی این تحقیق می باشد.
فرضیه تحقیق
با توجه به هدف تحقیق، مقاله به دنبال اثبات این فرضیه است که » میان امنیت تصرف و کیفیت زندگی ساکنین محله وکیل آباد و اسلام آباد شهر ارومیه رابطه وجود دارد.«
مفهوم و مبانی نظری
اسکان غیررسمی
یکی از پیامدهای گسترش شهرنشینی سریع، ایجاد محلههای حاشیهنشین با بافت نابسامان و مسکن نابهنجار است، که ساکنان آن رامعمولاً مهاجران روستایی و اقشار کم درآمد شهری تشکیل میدهند که در محلههای خاصی اسکان یافتهاند. امروزه برای این محلات بیبرنامه، خودرو و غیرقانونی اصطلاح سکونتگاههای غیررسمی بکار میرود. این سکونتگاههای نابسامان به گسست کالبدی پارهای از نواحی مسکونی از پیکره کل شهر و کاهش میزان برخورداری از خدمات شهری-اجتماعی میشود. اسکان غیررسمی پدیدهای جغرافیایی است که در آن الگوی سکونت نتیجه نابرابریهای فضایی در مقیاسهای مختلف و ضعف برنامهریزی، در سطوح منطقهای و ملی میباشد که در شهر نمود یافته است - محمدی و همکاران، . - 66 :1393 به طور کلی بافتها و سکونتگاههای غیررسمی را میتوان محدودههایی فضایی دانست که از یک طرف جذب نظام اقتصادی-اجتماعی شهر مادر نگردیدهاند و از طرفی دیگر مسایل و مشکلات کالبدی و ساختاری خاصی دارند که آنها را از سایر بافتهای شهری متمایز مینماید. در فرایند تعیین و معرفی این سکونتگاههاصرفاً شاخصهای کالبدی مورد توجه نبوده و به شاخصهای اقتصادی-اجتماعی، زیست محیطی و زیربنایی نیز توجه می گردد - دهقان و فهیمی زاده،. - 1388:116
کیفیت زندگی شهری
کیفیت زندگی ایده ای است که در سالهای اخیر به منظور بهبود زندگی انسانها مطرح شده است. تعاریف متعددی در علوم مختلف از کیفیت زندگی وجود دارد. در یک دیدگاه کلی کیفیت زندگی رسیدن به یک زندگی برتر است که با داشتن سلامتی روحی، جسمی، امنیت و آسایش، ارتباطات شایسته با محیط اطراف، وضعیت مالی قابل قبول حاصل میشود - Farouh & et
