بخشی از مقاله
مقدمه و مبانی نظری
با گسترش شهرنشینی و مشکلات ناشی از آن مفاهیمی چون شهروندی و حقوق شهروندی تولد یافتند و صاحب نظران و اندیشمندان حوزههای مختلف علوم به مطالعه و گسترش این مفاهیم شهری پرداختند. شهروندی از مهم ترین مفاهیم اجتماعی است که به منظور کمک به شناخت بهتر جامعه، روابط درونی آن و هدایت کنشها و رفتارها خلق شده است.
تحقق شهروندی با تاکید بر دو شاخص مهم در نظامهای حقوقی جهان، یعنی اصل حاکمیت قانون و حق مشارکت سیاسی به خوبی قابل درک است. شهروندی را میتوان به اشکال مختلف تعریف کرد. شهروندی به معنای مجموعهای از حقوق و وظایف است که دستیابی هر فرد به منابع اجتماعی و اقتصادی را تعیین میکند. از لحاظ تاریخی، شهروندی بستر اجتماعی است که تعیین کنندهی موقعیت فرد در شهروندی به مثابه فرآیند اجتماعی و سیاسی قرن نوزدهم در جوامع سنتی مدنی به صورت تعامل جدی بین دولت و ملت مطرح و به طور همزمان با مسئله عضویت در دولت - ملت ها از مباحث مهم اجتماعی و سیاسی شده است.
شهروندی به عنوان یک پدیده اجتماعی مدرن از مولفه های محوری نظام های سیاسی دموکراتیک و شاخص کلیدی برای نشان دادن تحقق دموکراسی در یک جامعهی مدرن است که برخوردار از حوزهی عمومی و جامعهی مدنی کارآمد و پویاست. اهمیت حقوق شهروندی تا بدان حد است که رابطهی نزدیکی با حاکمیت پیدا می کند. چنانکه برخی از کارشناسان بر این نظرند، جامعهای که در آن حقوق شهروندان نهادینه نشده باشد، رابطه مردم و حاکمیت دچار تزلزل است . - 1 - آگاهی شهروندی، به معنای شناخت شهروندان از وظایف حکومت و شهرداری در قبال شهروندان، و تلاش برای تحقق حقوق و اجرای تعهداتشان است.
این امر موجب می شود که مشارکت شهروندان در امور شهری از مراتب پایداری، استمرار، و مسئولیت پذیری بیش تری برخوردار گشته و مثمرثمرتر گردد. آگاهی از حقوق و تعهدات شهروندی، زمینهی انجام وظایف دوجانبه را فراهم می کند و باعث پاسخ خواهی و حساب کشی شهروندان از مدیریت شهری خواهد شد
این موضوع در جامعه ایران نیز به ویژه درمیان قشر تحصیلکرده از اهمیت زیادی برخوردار است. از آنجا که دانشگاه به عنوان نهادی مدرن است که در بیان روشنگرانه روند اجتماعی، در شئون مختلف احساس مسئولیت می کند، در آگاه سازی دانشجویان نیز از حقوق خود نقش موثری دارد. از دید ترنر شهروندی مجموعه حقوق و وظایفی است که به افراد هویت قانونی و رسمی اعطا می کند.
این حقوق و تعهدات به لحاظ تاریخی در قالب مجموعه ای از نهادهای اجتماعی مثل نظام قضایی، پارلمان و دولت های رفاه قوام یافته است.مبنای شهروندی ایده ی اجتماع سیاسی نظیر دولت - ملت است. یعنی افراد با شهروند شدن در مجموعه نهادها، صاحب حقوق و وظایف شده، هویتی کسب کرده و دارای فضیلت مدنی می شوند. به بیان دیگر، تعلقات و وابستگی به اجتماع سیاسی که بدان تعلق دارند، پدید می آید.
همچنین مارکس تئوری خود را با نقد میراث هگلی و میراث فکری جان استوارت میل4 و به طور عمده ایده های لیبرالیسم فرد گرایانه5، آغاز می کند. تصریح اصلی این تئوری، ناکافی تلقی کردن تئوری های لیبرالی و بورژوایی شهروندی است. اما خطوط اصلی و شالوده ای تئوری مارکس یعنی تئوری "جامعه مدنی انقلابی و شهروندی" آشکارا مبتنی بر دو جهت گیری نظری است:
اول: شهروندی با عضویت اجتماعی و مشارکت سیاسی در جامعه مدنی به هم گره خورده است.
دوم: بدون تحول و دگرگونی های انقلابی در قالب های حقوقی و سیاسی جامعه ی مدنی امکان تحقق شهروندی فراهم نیست.
بنابراین با توجه به این جهت گیری های نظری می توان استنباط کرد که سرآغاز نظری تئوری شهروندی انقلابی مارکس و جامعه مدنی و شهروندی مارکس، فارغ از تنوعات نظری احتمالی در آن، مقوله کلیدی شهروندی انقلابی است که به دلایل مارکسیستی، شهروندی بورژوایی و لیبرال محسوب می شود
.2روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع پیمایشی است . جامعهی آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاه یزد در مقاطع مختلف کارشناسی، ارشد و دکتری هستند. حجم نمونه 383 نفر برآورد شده است. شیوه ی نمونه گیری نیز طبقه ای چند مرحله ای است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه می باشد در این تحقیق، از اعتبار محتوایی استفاده شده است.به همین منظور، اولاً سعی شد گویههایی که متغیرهای تحقیق را میسنجند را یا از گویههای تحقیقات پیشین که زیر نظر اساتید مجرب، استفاده و اجرا شدهاند، استفاده شود و یا برای انتخاب بهترین گویهها برای متغیرهای جدید از نظرات محققین و اساتید دیگر استفاده گردد. سپس در نهایت، یک بار دیگر پرسشنامه تدوین شده را به اساتید و متخصصان نشان داده و از نظرات آنها برای تصحیح پرسشنامه کمک گرفته شد.پایایی پژوهش حاضر نیز به کمک آلفای کرونباخ سنجیده شد. در نهایت با استفاده از نرم افزار spssنسخه 20 به تجزیه و تحلیل داده های آماری پرداخته شد.
.3 یافته های پژوهش
یافته های توصیفی حاکی از آن است که 64/2 درصد پاسخگویان دختر و 35/8 درصد آنان پسر هستند. همچنین اکثر پاسخگویان - - 76,8 مجرد و مابقی متاهل هستند.. همچنین اگثر پاسخگویان در مقطع کارشناسی تحصیل می کنند - 47/ . - 52,2 درصد از پاسخگویان در رشته های علوم انسانی، 33/2 درصد در رشته های علوم پایه و 19/8
درصد در رشته های فنی و مهندسی تحصیل می کنند. 68/5 درصد پاسخگویان میزان تحصیلات مادر خود را دیپلم و زیر دیپلم اعلام کرده اند و 28/6 درصد دارای تحصیلات دانشگاهی اعلام کرده اند.
جدول .1 نتایج آزمون t بین وضعیت تاهل و تحصیلات مادر و میزان آگاهی از وظایف شهروندی
میانگین نمرهی آگاهی از وظایف شهروندی دانشجویان متأهل بالاتر از دانشجویان مجرد است و این تفاوت میانگین به لحاظ آماری معنادار است.بر اساس جدول فوق، میانگین آگاهی از وظایف شهروندی در میان پاسخگویانی که مادر آنها دارای تحصیلات دانشگاهی است، بالاتر از سایر دانشجویان است . اما این تفاوت به لحاظ آماری معنادار نیست
جدول -3 نتایج آزمون f بین شغل پدر و میزان آگاهی از وظایف شهروندی
میانگین آگاهی از وظایف شهروندی پاسخگویانی که گزینه ی سایر را انتخاب کرده اند، بیش از دیگر پاسخگویان است. یافته های مندرج در این جدول، بیانگر آنند که تفاوت ها هم در زمینه وظایف شهروندی، معنادار هستند.
جدول .4 ضریب همبستگی پیرسون بین میزان استفاده از رسانه ها و میزان آگاهی از وظایف شهروندی
بین میزان استفاده از رسانهها و آگاهی از وظایف شهروندی رابطهی مثبت و متوسطی وجود دارد؛ یعنی هرچه میزان استفاده از رسانهها بیشتر شود، میزان آگاهی از وظایف شهروندی نیز بیشتر میشود و بالعکس.
جدول .5 رگرسیون چندگانه برای سنجش اثر متغیرهای مستقل بر آگاهی از وظایف شهروندی
