بخشی از مقاله
بررسي جامعه شناختي تاثيرات شبکه هاي اجتماعي مجازي بر مناسبات خانوادگي
چکيده
نگارنده در اين نوشتار بر آن بوده است تا به وجوهي از زندگي اجتماعي يعني به تعاملات و مناسبات زندگي افراد خانواده - در چارچوب ارتباطي همسران و نيز در سطح والدين و فرزندان - بپردازد که مي توانسته از پديده ي گسترش شبکه هاي اجتماعي در فضاي مجازي و اينترنتي تاثير پذيرد. شـواهد، نظريـه هـا، و يافتـه هـايي در چارچوب امتيازات و فرصت ها، همچنانکه ، چالش ها و تهديدها از منظر جامعه شناسي خانواده مورد بررسي قرار گرفته است و ضمن مروري بر ادبيات موجود، به برخي پيشنهادات و راهکارها در جهت کاسـتن از آسـيب هـاي احتمالي، و افزايش سودمندي کاربرد شبکه هاي اجتماعي در جهت تقويت مناسبات خانوادگي اشاره شده است .
در جمع بندي، ملاحظه مي شود که تعاملات در فضاي شبکه هاي اجتماعي مجازي نيز که روي ديگر مناسبات در فضاي ارتباطي زندگي اجتماعي– هر چند داراي ويژگي ها و امکانات خاص خود در زمينه ي شدت و گسـتره ي ارتباطات و رفع موانعي چون بعد مکان و در نتيجه ، دسترس -پذيري تسهيل يافته تري است – ارتباطات انساني را به گونه ي مشابهي در معرض آسيب هاي شناخته شده ي زندگي مدرن قرار مي دهد و در نتيجه ، حضور فعال در صحنه ي تعاملات شبکه هاي اجتماعي مجازي نيز، مستلزم نظارت هاي اجتماعي متعارف و اعمال تمهيداتي در جهت حفظ سلامت روابط اجتماعي است همانگونه که کمابيش در شرايط مناسبات در شـبکه ي روابـط غيـر مجازي صادق است .
کلمات کليدي :
شبکه هاي اجتماعي، مناسبات خانوادگي، جامعه شناسي خانواده ، روابط بين نسلي
مقدمه
جامعه ايراني نيز همچون ساير جوامع جهان ، سالهاست کـه عصر گسترش ارتباطات انساني و اجتماعي با کاربرد وسـايل ارتباط جمعي مدرن را تجربه کرده است و در نتيجه ي اين مواجهه ، شئون زندگي اجتمـاعي و فرهنگـي آن ، از تبعـات مثبت و منفي حضور و فعاليت اعضـاي آن در سـپهر روابـط در دنياي مجازي اثر پذيرفته است . ابزار تکنولوژيک رسـانه اي که بعد مادي فرهنگ تلقي مي شود، در جريان ارتباطات و داد و ستدهاي بـين المللـي، در عصـر حاضـر بـا شـتاب فزاينده اي، در دسترس افراد به ويژه نسل جوان قـرار مـي گيرد، و دسترسي به و کاربرد روزافـزون ايـن ابـزار، خـود،
زمينه ساز انتشار و سرايت ارزش ها و هنجارهـا و الگوهـاي رفتاري پيوسته به آن ، که بعد غيرمادي فرهنـگ را تشـکيل مي دهد، نيز مي شود، کـه پيامـدها و نقـاط ضـعف و قـوت چنين مناسباتي، از جمله در قالب همـايش هـاي علمـي و تاملات سياسي اجتماعي نظير همايش جاري، موضوع بحث و نظر و تامل ورزي صاحب نظران خاسـتگاه هـاي مختلـف علمي به ويژه در حيطه ي علوم انسـاني و اجتمـاعي اسـت .
نظر به استقبال روزافزون افراد جامعه از امکاناتي که تحـت عنوان شـبکه هـاي اجتمـاعي و رسـانه هـاي جديـد بـراي برقراري تعاملات و مناسبات ارتباطي ميان افـراد انسـاني در اين جامعه نيز همچون بسياري جوامع ديگـر، فـراهم شـده ، نگارنده در اين نوشتار بر آن است تا بـه وجـوهي از زنـدگي اجتماعي يعني به تعاملات زندگي در دنيـاي واقعـي (غيـر مجازي)، در سطح روابط و مناسبات خانوادگي (در چارچوب ارتباطي همسران و در سطح مناسـبات والـدين و فرزنـدان ) بپردازد که گمان مي رود در جريان تاثيرپذيري از پديـده ي گسترش شبکه هاي اجتماعي در فضاي مجازي و اينترنتـي قرار داشته و به ايـن ترتيـب ، امتيـازات و فرصـت هـايي را همچنانکه ، چالش ها و تهديدهايي را آشکار مي کند.
١- مفهوم شبکه هاي اجتماعي
"شبک اجتماعي به شبکه اي اطلاق ميشود کـه از ارتباطـات اجتماعي افراد جامعه نشات ميگيرد. اين ارتباطات اجتمـاعي ميتواند دوستيهـا، روابـط اقتصـادي، روابـط شـغلي، روابـط فاميلي، ارتباطات تلفني، تاثيرگذاري و تاثيرپذيري فرهنگـي و
... را در برگيرد. همچنين اين ارتباطات ميتواند يکطرفه يـا دو طرفـه بـوده و داراي شـدت و حـدت گونـاگون باشـند" [١].
نمکدوست [٢]. در مقدمه اي که بر ترجمه ي کتـاب "تـاريخ اجتماعي رسانه ها، از گوتنبرگ تا اينترنت " نگاشـته اسـت بـا اشاره به اين نکتـه کـه انسـان را "موجـود ارتبـاط گـر" مـي شناسند، يادآور شده است که "انسان يگانه موجـودي اسـت که از رسانه ها براي برقراري ارتباط ، در مقياس هـاي محلـي، ملي و جهاني، بهره مي گيرد، چندان که تاريخ نوين جامعه ها و تمدن انساني را به هيچ وجه نمي توان بدون حضـور رسـانه ها درک و فهم کرد" و بر در-هم آميختگي رسانه ها بـا وجـوه گوناگون حيات اجتماعي تاکيد ورزيده است .
٢- طرح مساله :
نهادهاي مختلف زندگي اجتماعي نظير نهادهـاي اقتصـادي، سياسي، آموزشي، و حتي مذهبي در عصر ارتباطات مجازي از نفوذ اينترنت و شبکه هاي ارتباطي تاثير پذيرفته اند امـا شايد يکي از مهم ترين اين عرصه ها، نهاد خانواده باشد کـه موضوع يکي از پرسابقه ترين حوزه هاي مطالعاتي در رشـته ي جامعه شناسي يعني جامعه شناسي خانواده است .
امکانات ارتباطي وسيعي و پردامنه اي که اينترنت و شـبکه هاي ارتباطي در دنياي مجازي در اختيار افراد انساني فراتـر از مرزهاي مرسوم جغرافيايي فراهم مـي آورنـد، بـي ترديـد تاثير مستقيم خود را بر شکل گيري روابط انساني، و تسهيل و تقويـت و همچنـين در مـواردي تضـعيف برخـي اشـکال مالوف سنتي تر باقي گذاشـته اسـت ، و در واقـع ، مـي تـوان گفت پيشـرفت سـريع تکنولـوژي، حتـي منجـر بـه حـذف تدريجي برخي از ابزار متداول در زندگي روزمره نسـل هـاي قبلي شده که از منظر و دسـترس نسـل هـاي جديـدتر بـه تدريج کنار مي روند (نظير نامه نگـاري کاغـذي و بايگـاني دفتري، و استفاده از عکس هاي مقوايي و آلبوم هاي کاغذي سنتي) و امروزه شاهد جايگزيني آن ها، با اشکالي نـوين از شيوه هاي تبادل پيام تبريک همچون کـارت هـاي تبريـک اينترنتي شده ايم . به همين ترتيب هم ، در عرصه ي اشکال رابطه هاي صميمانه در صحنه ي روابط اجتماعي نيز شـاهد جايگزيني بسياري از ارتباطات و تعاملات چهره بـه چهـره و مستقيم با انواعي از ديدارها و تبـادل پيـام هـاي دوسـتي و معاشرت در دنياي مجازي هستيم که تا آنجا پيش رفته که حتــي بــراي جبــران ضــعف انعکــاس احساســات از پــس مونيتورهاي کامپيوتر يا موبايل ها، افراد متوسل به رد و بدل کردن نمادهاي ديداري و صورتک هاي تعبيـه شـده بـراي جايگزيني حرکات چهره و شکل هاي نويني از تبـادل پيـام هاي غيرکلامي مي شوند.
گفته مي شود که : "بيشـترين حـوزه اي کـه از شـبک هـاي اجتماعي تاثير پذيرفته ، حوزه ارتباطـات و تعـاملات انسـاني است ، شبکه هاي اجتماعي مرزهـاي قـراردادي و عرفـي را از ميــان برداشــته و افــراد را از وراي مرزهــاي جغرافيــايي، فرهنگي، سياسي، اقتصادي و عقيدتي کنار هم نشانده است .
همچنين شبکه هاي اجتمـاعي حـوزه اطـلاع رسـاني را نيـز دگرگون کرده است . شبکه هاي اجتماعي رجوع به رسانه هاي مکتوب و سنتي را به شدت کاهش داده اند" [ ٤]. در کنـار تاثير مثبتي که شبکه هاي اجتماعي بر کاهش دادن فاصله ها و رشد اطلاع رساني داشته اند، از سوي ديگر، مشاهده شده بررسي جامعه شناختي تأثيرات شبکه هاي اجتماعي مجازي بر مناسبات خانوادگي است که اما، موجب کاهش ارتباط رودرو و فيزيکي انسانها نيز شده انـد، و مشـاهدات نشـان داده اسـت کـه ، کـاربران شبکه هاي اجتماعي کمتر به ديدار دوستان و بستگان خـود ميروند و به جاي آن به صورت آنلاين و يا ارسال کامنـت و گذاشتن پيام با آنها ارتباط برقرار ميکنند، کمتر بـا اعضـاي خانواده خود صحبت ميکننـد و همچنـين هنگـامي کـه در کنار اعضاي خانواده خود هستند کارها و فعاليتهاي خـود را از طريق ابزارهاي ارتباطي پيگيري ميکنند (همـان منبـع ).
