بخشی از مقاله
چکیده:
طراحی شهری دانش، حرفه و هنری است که توسعه و ساماندهی و ارتقا کیفیات محیطی عرصه های - مکانهای - همگانی و بیرونی موضوع آن است . بنابراین طراحی شهری به خلق و ساماندهی مکان می پردازد. این امر از طریق فرآیندی صورت می پذیرد که شناخت و سنجش کیفیت های مستتر در فضاهای شهری به مثابه نخستین گام آن محسوب میشود. در شهرسازی
جامعه گرا طراحان در صدد کار با جامعه و کار در متن جامعه بوده و طرحهای پیشنهادی را از پایینترین سطح جامعه پیگیری مینمایند. در این گونه از طراحی شهری فعالیتها شامل استفاده از روشها و تکنیکهای گوناگون برای مشارکت دادن و درگیر ساختن استفادهکنندگان نهایی محیط شهری در تصمیمسازیها است. در این پژوهش سعی بر این شده تا با تکیه بر مدل مکان پایدار - یکی از آخرین مدلهای ارائه شده در سالهای اخیر- به بررسی مرحله سنجش وضعیت و تحلیل محیط از دیدگاه ساکنین محله فخرآباد از طریق دادههای گردآوری شده توسط پرسشنامه به روش سوات پرداخته شود. با این پیش فرض، در ابتدا مولفهها و شاخصها کیفی مدل مکان پایدار استخراج شده و وضعیت این شاخصها از دیدگاه ساکنین مورد سنجش و بررسی قرار میگیرد و در ادامه سعی میشود با مدل تحلیلی سوآت و چگونگی همسانسازی آن با طراحی شهری براساس مدل مکان پایدار یک چارچوب نظری طراحی شهری برای تبیین مولفههای کیفیت محیط دارای هویت بیان و پیشنهادات برای ارتقاء کیفیت مکانی محله فخرآباد ارائه گردد.
مقدمه
طراحی شهری یک فرایند مسئله گشایی گروهی است که در آن با استفاده از تکنیک های تحلیلی، تصمیم سازی آگاهانه و شفاف صورت می پذیرد. فرایند مزبور به طور خلاصه شامل سه مرحله سنجش وضعیت،تدوین چشم انداز و تدوین راهبرد - راهحل - است و انجام هر یک از مراحل به کاربرد تکنیک های معینی نیازدارد. در سالهای اخیر مدلها و تکنیکهای متنوعی جهت استفاده در مراحل گوناگون فرایند طراحی شهری ابداع گردیده است - گلکار، کوروش، . - 1384 یکی از تکنیکهایی که توان کاربرد در بخش قابل توجهی از فرایند طراحی را دارد، تکنیک یا ماتریس "سوآت" است. این تکنیک را می توان نه تنها در مرحله سنجش وضعیت بلکه همچنین در مرحله تدوین راهبرد نیز مورد استفاده قرار داد. این تکنیک توسط همه قابل اجراست و برای اجرای آن نیاز به هیچ فرد متخصصی نداریم برای تحقق این هدف در این تکنیک با به کارگیری الفاظ و اصطلاحات بسیار ساده و بدون پرداختن به مباحث پیچیده امکان استفاده توسط تمامی اقشار جامعه را فراهم نموده است . از طرفی مدل مکان پایدار نیز یکی از مدلهای نوظهور است که بر مبنای رویکرد مشارکت مردم در طول مسیر یک فرآیند طراحی شهری می باشد. از آن جایی که یکی از مراحل فرآیند طراحی شهری مرحله آسیب شناسی و شناخت کیفیت محیطی است ما نیاز به شیوه ای داریم که مشارکت شهروندان را در این مرحله نیز محقق سازیم و آن نیز سنجش وضعیت مولفه های این مدل از طریق پرسش دیدگاه مردم است که در طول پژوهش به آن خواهیم پرداخت.
این پژوهش گرچه پایانی بر مشکلات محیط محله فخرآباد نیست لیکن می تواند ابزاری برای تصمیم سازی مدیران و آغازی برای بهبود و مداخله در ارتقاء محیط آنجا قرار گیرد. هدف این پژوهش سنجش کیفیت محیطی از نظر ساکنان و تبیین راهکارها و پیشنهادات به منظور ارتقاء آن و به تبع حفظ هویت محله است؛ بنابراین با توجه به هدف تحقیق سوالات پژوهش اینگونه مطرح می گردد که شاخصهای مکان پایدار چیست و دیدگاه مردم از آن شاخصها در محیط محله به چه شکل است؟ سپس چگونه می توان شاخص ها را در محیط تحلیل و به ارائه پیشنهاد برای ارتقاء آن پرداخت؟
-1 مفاهیم پایه
• تکنیک سوآت
ماتریس "سوآت " یک چارچوب مفهومی برای شناسایی و تحلیل "تهدیدها"، "فرصت ها" در محیط خارجی و ارزیابی "ضعف ها" و " قوت ها"ی درونی یک سیستم است، که برای سهولت آنرا SWOT و یا TOWS نامیده اند. این تکنیک از رشته مدیریت بازرگانی، جایی که فاکتورهای "قوت" و "ضعف" به کارکرد داخلی سازمان و فاکتورهای "فرصت" و "تهدید" به محیط خارجی سازمان اطلاق می گردد، ریشه می گیرد. از آنجا که در مراحل تحلیل وضعیت و تدوین راهبرد، مباحث می توانند به راحتی تحت تاثیر سیاست های روز یا سلیقه و اقتدار شخصیتی افراد و گروههای ذیمدخل قرارگیرد،
تکنیک سوآت با ایجاد نظم، ساختاردهی، عینیت گرایی، شفاف سازی و تمرکز بخشی هدفمند به مباحث ، قادر است نقش موثری را در ارتقاء کیفیت تصمیم سازی های محیطی ایفا نماید - گلکار، کوروش، . - 1384 به طور اجمالی ، تکنیک سوات ابزاری برای تحلیل وضعیت و تدوین راهبرد است، به این ترتیب مفاهیمی همچون "راهبرد"، "محیط داخلی"، "محیط خارجی"، "قوت"، "ضعف"،"تهدید"، "فرصت" را می توان مفاهیم پایه این تکنیک محسوب نمود.
• مناسب سازی تکنیک سوآت برای طراحی شهری
مناسب سازی تکنیک سوآت برای کاربرد در طراحی شهری مستلزم تدقیق مفاهیم پایه آن است انجام چنین تفکیک و تمایز روشنی، هنگامی که هدف ما سنجش قابلیت های بخشی از جهان کالبدی، نظیر یک فضای شهری ، یک محله و یا یک شهر باشد، امر بسیار دشواری است. تحلیل سوآت که در قالب یک ماتریس صورت می پذیرد ابزار قدرتمندی را جهت کالبد شکافی "خصوصیات بالفعل" و "قابلیت های بالقوه " حوزه های شهری فراهم می سازد. به عبارت دیگر سازمان دهی منظم داده ها قادر است تا قوتها و ضعفهای شماری از مهم ترین جنبه های زندگی شهری در حوزه مورد مطالعه را آشکار ساخته و مورد تحلیل قرار دهد . خصوصیات و امکانات سایت و نواحی مورد مطالعه می تواند تحت سرفصل ها یا عوامل گوناگون مورد بررسی قرار گیرند - Moughtin، . - 1999
• مدل مکان پایدار
پس از گذشت بیش از نیم قرن از تولد رسمی دانش طراحی شهری و تکامل مفهوم طراحی شهری در ابعاد ماهوی و رویهای و شکل گیری الگوهای گوناگون در تعریف و تشخیص مولفههای در برگیرنده آن ، این رشته در اواخر قرن بیستم در بعد تکامل ماهوی خود از حالت بسیط و تک مولفهای - تکیه بر ابعاد زیبایی شناختی - ، به تدریج به حالت مرکب و چهار مولفهای در دوران بلوغ تطور مییابد. - گلکار،کوروش ، - 1390 مرور در ادبیات طراحی شهری ، مجموعهی گسترده ای از عناصر و مفاهیم وابسته به مفهوم کلیدی " کیفیت طراحی شهری " و اجزای آن را آشکار ساخت . برای انتظام بخشیدن به مجموعه ای چنین وسیع از عناصر و مفاهیم متکثر و متنوعی که اهل فن به آنها اشاره داشتهاند، تدوین یک چارچوب نظری ضرورت مییابد. از این رو مدلهای متنوعی برای تعریف مفاهیم فوق ارائه شد، که از آن جمله می توان به مدلهای ارائه شده توسط " دانلد اپلیارد" ، " جان لنگ " و " دیوید کانتر " اشاره کرد. با بهره گرفتن از نقاط قوت مدلهای مزبور ، "مدل مکان پایدار " بهعنوان برآیندی از این مدلها در جهت تبیین یک چارچوب نظری مناسب برای بازشناسی و تفسیر مولفههای سازندهی کیفیت طراحی شهری برگزیده شد. مدل " مکان پایدار " از ترکیب وجوه چهارگانهی محیط ، سه مولفه " کیفیت عملکردی" ، "کیفیت تجربی - زیباشناختی" و "کیفیت زیست محیطی " به مثابه نیروهای شکلدهندهی کیفیت کلی طراحی شهری یک مکان استنتاج می شوند. - گلکار.ک ، - 1390
