بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله بنا بر اصل دست یابی به توسعه پایدار تدوین گشته است.رویکرد اینجانب، این بوده ا ست که با برر سی یکی از سیا ست های استفاده از زمین، یعنی سیاست توسعه درونی، به چگونگی اثر گذاری این روش بر تو سعه کالبدی شهر و بدنبال آن تو سعه پایدار شهری دست یابم. وقتی صحبت از توسعه درونی به میان میاید، بی شک بافتهای فاقد ارزش و فر سوده در ذهن نقش میبندد، آن هم بدلیل این است که این نوع از بافت، در درون شهر ما را دچار مشکل و ناپایداری میکند، که بدنبال آن ما اراضی با ارزش محدوده های اطراف شهر را نیز از دست می دهیم و آن اراضی دچار ناپایداری و گ س ست خواهند شد. در نتیجه ر سیدگی و ا ستفاده از سیا ست مناسب - توسعه درونی - در اینگونه از بافتهای شهری ما را در دستیابی به توسعه کالبدی و توسعه پایدار شهری یاری خواهد کرد.
واژه های کلیدی:توسعه درونی ، توسعه کالبدی ، توسعه پایدار
مقدمه
رشد شهر، شهرنشینی و جمعیت غیر قابل انکار و جلوگیری است.حال این ر شد، تخریب کننده ی ارا ضی خواهد بود، زیرا ارا ضی از کره ی ماه بر زمین فرود نیامده اند و نخواهند آمد. چاره چیست؟ تا کی باید اراضی پر ارزش کشاورزی، باغات و غیره را در اطراف و محدوده ی شهرها ویران کنیم، آن هم بدون دارا بودن کمترین استاندارد و تناسب با توسعه پایدار شهری! تمام این اتفاقات در حال رخ دادن برای اکثر شهرهای ما ه ستند، شهرهایی که در دل خود بافتهای فاقد استاندارد، نا ایمن و فرسوده را جای داده اند.این بافتها نه تنها چهره ی شهر را نازیبا بلکه تمام جوانب توسعه پایدار و زنذگی سالم شهروندان را در معرض خطر قرار می دهد. این کار که ب سیار ساده بنظر می آید، اگر قرار ا ست ساختی صورت بگیرد و زمینی زیر تیغ مردمان برود، چه خوب است این اراضی از همان بافتهای ناکارآمد در دل شهر تامین شود، تا هم از تخریب محیط زی ست جلوگیری کنیم و هم ا ستاندارهای موجود در بافت و بدنبال آن شهر را بالا ببریم. تمام مطالب ذکر شده در دستیابی به توسعه کالبدی مناسب و توسعه پایدار شهری صدق می کند.
مفهوم توسعه
هدف توسعه بهبود کیفیت زندگی است. هر چندمعمولاً بهبودکیفیت زندگی بویژه در کشورهای فقیر یعنی درآمد بیشتر لیکن بمراتب فراتر از آن است. این - کیفیت - بایستی در بر گیرنده آموزشبهتر، استانداردهای بالاتر بهداشتی و غذایی، فقر کمتر، محیط تمیزتر، فرصت های برابر، آزادی های فردی بیشتر و زندگی فرهنگی غنی تر با شد. - بانک جهانی آیا در تو سعه ی شهرهای امروز ما این ملاکها رعایت میشود؟!مفهوم رشد و توسعه شهری تو سعه شهری ب سیج امکانات بالقوه اجتمایی، اقت صادی و کالبدی برای بالابردن کیفیت محیط زیست شهری و برقراری توازن در کمیت و کیفیت زندگی شهرنشینی است که در این نوع گسترش، آموزش، خدمات، بهداشت و در مجموع فرهنگ بشری به همراه کیفیت سکونت افزایش می یابد - وزارت مسکن و شهرسازی، برنامه ریزی شهری در پروژه آماده سازی. 15:1367 ،زمین.
سیاستهای توسعه شهری سیاست توسعه از درون در کنار دو سیاست توسعه شهری متصل یاپیوسته - ایجاد شهرکهای متصل به شهر و در محدوده رسمی شهر - و دو سیا ست تو سعه شهری منف صل یا ناپیو سته - ایجاد شهرهای جدید با فا صله از شهر مادر - سه سیا ست تو سعه شهری مطرح میشود.سیاست توسعه از درون برخی این سیاست را دارای مزیتهای نسبی متعددی نسبت به دوسیا ست دیگر میدانند و معتقدند شهرهای موجود ک شور از طریق توسعه درونی، تا سالیان زیادی میتوانند پاسخگویی بسیاری از نیازهای شهری با شند. تو سعه درونی شهری یا تو سعه از درون، بر خلاف سایر سیاستهای توسعه شهری، با توجه به اینکه در بستر شهر موجود و با حضور ساکنان و شهروندان و واحدهای همسایگی صورت میپذیرد موضوعی پیچیده، چند وجهی، میان بخشی و حتی فرابخ شی ا ست که نه فقط یک کار فیزیکی، کالبدی و شهر سازی است بل که دارای اب عاد قوی اجت ماعی، فرهنگی، اقتصادی و زی ستمحیطی ا ست.
در تو سعه درونی شهرها، به جای گ سترش افقی، شهر به صورت عمودی گ سترش مییابد، بافتهای قدیمی، فرسوده و ناکارآمد شهری، احیاء، بهسازی و نوسازی میشود. اراضی بایر و رها شده شهری بکار گرفته میشود.کاربریهای نامناسب و نامتناسب با زندگی امروزی شهری نظیر زندانها، پادگانهای نظامی، کارخانهها و صنایع مزاحم درون شهر اصلاح میشود. سطح معابر و شبکههای دسترسی، سطح فضای سبز و در نهایت تمامی عناصری که در شهر وجود دارد به استانداردهایشهرسازی نزدیک میشود. کمیسیون جوامع اروپایی در سال 1990میگوید علاوه بر تعریف محدوده بافت شهر، توسعههای بعدی باید در داخل مرزهای موجود شهر صورت گیرد و راه حل شهر ف شرده را و سیله ای برای ر سیدن به تو سعه پایدار و آنتی تز حومههای گسترده و بیدروپیکر فعلی میداند - اینیاسی زاکس،.1994
ا سا سا سیا ست تو سعه شهری در دنیا به مفهوم ارتقای بهرهوری و بهینه سازی ا ستفاده از زمین و امکان تو سعه درون شهری - به ویژه در شهرهای بزرگ و کلانشهرها - و ارتقای سطح دسترسی ساکنان بافت قدیمی و فرسوده شهری به خدمات شهری و اجتماعی است. - سازمان عمران و بهسازی شهری، - 1384در مورد توسعه درونی، چندین تعریف ارائه شده است. از جمله این تعاریف میتوان به موارد زیر اشاره نمود:تو سعه قطعه زمینهای خالی و ساختمانهای غیر قابل ا ستفاده که غالباً در نواحی توسعه یافته قرار دارن د، توس عه درون ی ش ناخته میشود. [1] توسعه درونی، استفاده اقتصادی از زمینهای خالی درون نواحیتوسعه یافته شهری اس ت. ج ایی ک ه خ دمات و زیرس اختهایی همچون آب، شبکه فاضلاب، جاده دسترسی، خدمات حمل و نقل عمومی و یا تعدادی از این تسهیلات وجود دارد.]2]
مزایای توسعه
درونی از جمله مهمترین مزایای تو سعه درونی، به موارد زیر میتوان ا شاره نمود: استفاده بهینه از زمینهای شهری و کاهش فشار وارده بر زمینهای کشاورزی اطراف شهر، افزایش دسترسی مردم به شغل و شغلها به نیروی کار، کاهش زمان و هزینه سفرهای درون شهری و کاهش مصرف انرژی و آلودگی هوا، نوسازی محلههای قدیمی و بهبود منظر بافتهای شهری و نیز ر شد هماهنگ کالبد شهر با از بین بردن گسستگی بافتها، کسب درآمد برای دولت از طریق مالیات ستانی نا شی از افزایش سطوح کاربریهای شهریخ صو صاً کاربری تجاری، سرمایهگذاری روی خدمات و زیرساختهای موجود و صرفه جویی در هزینه ایجاد و توسعه زیرساختهای جدید، رونق اقتصادی محله های شهر با ایجاد کاربریهای مختلط، از بین بردن عدم تعادل کاربریها در نواحی مختلف شهر.
شاخصهای سنجش سیاست توسعه از درون
•شاخص بهرهوری زمین شهری
•شاخصهای مربوط به سرانههای استاندارد یا مصوب شهری
• شاخص روند تخریب باغات و ارا ضی ک شاورزی و غیرک شاورزی حاشیه شهر
•شاخص سازگاری و ناسازگاری کاربریها
•شاخص کیفیت و قدمت ابنیه
•شاخص نفوذپذیری
•شاخصهای اجتماعی - اقتصادی
کالبد شهر کالبد در لغت به معنای پیکره آورده شده و محتوای روابط اقتصادی
و اجتمائی در فضاست و چون سه بعدی می باشد تعریف کننده فضا به شمار می آید . - مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری،طرح ریزی کالبدی، - - 340:1370و فضا محل وقوع فعالیت است و منظور از ف عال یت ع بارت ند از ف عالیت های عمومی نظیر فعالیتهای اجتمائی، اقتصادی، سیاسی و...در مقیاس منطقهای و ملی است و بر اساس این فرم - کالبد - در مقیاس ملی معنا و مفهوم چندانی نداردو در مقیاس منطقهای تنها عوارض طبیعی و برجسته می نماید.. - .بحرینی، - - 134:1371 و و مق صود از کالبد شهری،مجموعه های فیزیکی هموژنی است که اساس موجودیت شهر با آن مشخص می شود و این عناصر فیزیکی متجانس نسبت به هم دارای رابطه خاصی هستند - ویلیام، - .1357: 115 - .
مفهوم توسعه کالبدی توسعه کالبدی عبارتند از تحول سیما، ریخت، پیکر فضایی شهر توامبا گسترش فیزیکی شهر و در نتیجه رشد جمعیت و توسعه ساخت و سازهای انسانی، اقتصادی، سیاسی یا کاربری اراضی - شبکه حمل و نقل و ارتباطات و فعالیتهای صنعتی و اقتصادی - و نیز تاسیسات و تجهیزات زیر بنایی شهری از قبیل خطوط آب و برق ،گاز و ...است - رهنمایی، . - .1370: - 1توسعه کالبدی شهرها به دو صورت ذیل مطرح می باشد:
•توسعه از پیش تدوین شده
•توسعه خود به خود و کنترل نشده زنگی آبادی ،41:1371
نظریه های توسعه کالبدی شهر مهمترین نظریه های رشد کالبدی شهر را نظریه های رفتار انسانی،تئوری اقتصادی، تئوری تاثیر وسایل نقلیه و خطوط ارتباطی، تئوری کوئین لینچ و لوید رودین، کنش متقابل، رشد پیوندی، نظریه شهری کاستل، مدل ساختار شهری جهان سومی، نظریه گسترش کالبدی شهر در خاورمیانه و نظریه مهاجرت و گسترش ناموزون شهر ت شکیل می دهند. این تئوریها در شرایط و زمانهای مختلفی تو سط افرادی مطرح شدند که هر کدام سعی در تبیین و تحلیل چگونگی توسعه کالبدی شهرها از زوایای مختلفی داشتند.
1.نظریه رفتار انسانی - ادیبی - 1356 : 120
2.نظریه اقتصادی - ادیبی، - 1356: 117
3.نظریه تاثیر وسایل نقلیه و خطوط ارتباطی در توسعه کالبدی شهرها - - - - Voorkees,125:196
4.نظریه کوین لینچ و لوید رودین - لینچ، - . . - 131:137
5.دیدگاه رشد پیوندی - فرید، - 159:136
6.مدل ساختار شهری جهان سومی - بهفروز، - 1374 : 38
7.نظریه گسترش کالبدی شهر در خاورمیانه - کاستللو،. - 168:137
پیامد های زیست محیطی توسعه کالبدی شهرها ف ضاهایی ه ستند که بی شترین تغییرات زی ست محیطی درآنها صورت می گیرد. در آنجا تقریبا همه اثرات تغییرات اکولوژیکی ناشی از توسعه، با همدیگر ایجاد می شوند. شهرها آب و هوا، پوشش گیاهی، پ ستی و بلندی، آلودگی و نیازهای خاص فیزیکی خود شان را دارند - ,Avidity . - 1998: 66-67اززمانی که شهرها تو سعه یافته اند و عوامل ان سان ساخت بر منظره های محلی چیره گردیده اند، در ب سیاری از موارد فراموش گردیده که فرایندهای طبیعی هنوز در حال فعالیت در هر نقطه از زمین هستند. دره ها و رودخانه ها هنوز در جایگاهشان قرار دارند و انکار وجود آنها باعث شده که مکانهای سیل گیر ر ا بنا کنیم و عواقب فاجعه آمیزی برای مردم ساکن آن به بار آوریم - . 31:1383،سیمین.
کاربری اراضی شهری و توسعه کالبدی کاربری ارا ضی شهری و به تبع آن ف ضاهای شهری یکی از مباحثمهم در توسعه کالبدی شهر محسوب می شود به خاطر اینکه کاربری اراضی شهری نحوه استفاده از زمین و کارکردی است که به آن تعلق داردکه این کارکرد ممکن است در مقیاس منطقه یا در مقیاس سکونتگاههای ان سانی و شهر با شد. - مهدی زاده ، : 1379 - 71 یا به عبارت دیگر کاربری زمین شناخت وضع موجود پراکندگی انواع فعالیتهای شهری مانند مسکونی، درمانی، معابر، آموزشی، تجاری، اداری، ورز شی و....تعیین ن سبت هر یک از کاربریها از کل مساحت شهر و اینکه هر یک از فعالیتها در چه مقیاس و اندازه و به چه صورت در سطح شهر پراکنده شده اند و رابطه آنها با یکدیگرچی ست و تا چه حد این ارتباطات منطقی ا ست. - ر ضویان ، - 33 : 1381بنابراین عنا صر سازنده کالبدی شهر که حالت سه بعدی و عینی دارند و به صورت طبیعی و ان سان ساخت می با شند، بهترین عنا صر جهت نشان دادن توسعه کالبدی شهر در بستر زمان هستند که این عنا صر و توزیع آنها به نوبه خود تحت تاثیر نحوه ا ستفاده از ارا ضی می باشد.
توسعه پایدار نظریه توسعه پایدار شهری موضوعات جلوگیری از آلودگیهای محیطشهری و ناحیه ای کاهش ظرفیتهای تولید محیط محلی، ناحیه ای و ملی حمایت از بازیافتها، عدم حمایت از توسعه های زیان آور و از بین بردن شکاف میان فقیر و غنی را مطرح می کند. همچنین راه رسیدن به این اهداف را با برنامه ریزیهای شهری و روستایی، ناحیه ای که برابر با قانون، کنترل کاربریها و کنترل بیشتر در شهر و روستاست می داند. این نظریه به مثابه دیدگاهی راهبردی، به نقش دولت در این برنامهریزیها اهمیت بسیاری می دهد ومعتقد است دولتها باید از محیط زیست شهری حمایت همه جانبه ای کنند . این نظریه پایداری شکل شهر، الگوی پایداری سکونتگاهها، الگوی موثر حمل ونقل، هزینه م صرف سوخت و نیز شهر را، در سل سله مراتب ناحیه شهری برر سی می کند، زیرا ایجاد شهر را فقط برای لذت شهرن شینان می داند - زیاری، 18:1378 - در یک دیدگاه اجمالی، مبانی نظری مفهوم پایداری در شهر و ناحیه شامل این موارد می شود - بحرینی،. - 18:1378
1-کاهش آلودگی
-2نگهداری منابع طبیعی
-3کاهش حجم ضایعات شهری
-4افزایش بازیافتها
-5کاهش انرژی مصرفی
-6افزایش جانوران مفید در شهر و رو ستا با ایجاد جامعه جنگلی و درختان شهری و نواحی سبز
-7عدم تمرکز شهری وکاهش پراکندگیها
8-افزایش تراکم متوسط در حومه های شهری و شهرهای کوچک
-9کاهش فواصل ارتباطی
10-ایجاد اشتغال محلی
-11توسعه متنوع مساکن در مراکز اشتغال
-12توسعه شهرهای کوچک برای کاهش اتکا به شهرهای بزرگ
-13ساختار اجتماعی متعادل
-14حمل و نقل عمومی و کاهش ترافیک جاده ای
-15مدیریت ضایعات بازیافت نشدنی
-16توزیع منابع و تهیه غذای پایدار محلی به این طریقاولاً با جایگزینی منابع و نو سازی آنها، اتخاذ سیا ست
کاربری صحیح و محافظت از زمین بالا می رود وثانیاً با توجه به برنامه ریزی شهری و ناحیه ای و ساماندهی فضا، توسعه پایدار شهری حاصل می شود.
نتایج.
توسعه پایدار،ارتباط مستقیم با سیاست توسعه درونی نظریه توسعه پایدار شهری حاصل بحثهای طرفداران محیط زیستدرباره مسائل زیست محیطی، بخصوص محیط زیست شهری است که بدنبال نظریه توسعه پایدار برای حمایت از منابع طبیعی ارائه شد. در این نظریه موضوع نگهداری منابع برای حال و آینده از طریق استفاده بهینه از زمین و وارد کردن کمترین ضایعات به منابع تجدید ناپذیر مطرح است. - زیاری - نظریه توسعه پایدار شهری موضوعات جلوگیری از آلودگیهای محیط شهری و ناحیه ای کاهش ظرفیتهای تولید محیط محلی، ناحیه ای و ملی حمایت از بازیافتها، عدم حمایت از توسعه های زیان آور و از بین بردن شکاف میان فقیر و غنی را مطرح می کند. همچنین راه رسیدن به این اهداف را با برنامه ریزیهای شهری و روستایی، ناحیه ای که برابر با قانون، کنترل کاربریها و کنترل بیشتر در شهر و روستاست می داند. این نظریه به مثابه دیدگاهی راهبردی، به نقش دولت در این برنامهریزیها اهمیت ب سیاری می دهد ومعتقد ا ست دولتها باید از محیط زی ست شهری حمایت همه جانبه ای کنند. این نظریه پایداری شکل شهر، الگوی
