بخشی از مقاله
چکیده
تغییر کاربری بدون برنامه ، عدم سهولت دسترسی به حمل ونقل عمومی از لبه بافت ،عدم توجه به سرانه فضای سبز ، عدم توجه به فرسودگی زیرساختهای ابتدایی،عدم استفاده بهینه از محل های متروکه و عدم استفاده از انها جهت ایجاد فضاهای عمومی مانند پارکهاو کاربری های فرهنگی در بافت های قدیمی شهرهای بزرگ و متوسط کشور در چند دهه گذشته باعث ایجاد بافتهای ناموزون در برخی از محلات شهرها شده است و این موضوع باعث ایجاد مشکلاتی مانند کاهش حضور گردشگران و از بین رفتن برخی از فرصتهای گردشگری و پتانسیل های نهفته در این بافتها می شود.از جمله مولفه های مورد نظر در ساماندهی بافتهای فرسوده ای مانند محله ارگ و بازار گنجعلیخان که باید به انها توجه کرد مولفه اجتماعی، مولفه کالبدی،مولفه ادراکی،مولفه بصری،مولفه زیست محیطی و مولفه کارکردی میباشد.
محدوده مورد مطالعه تحقیق در برگیرنده فضاهای کالبدی و ادراکی مانند مساجد ، کاروانسراها،بازار، میادین می باشد و همچنین وجود مولفه های اجتماعی مانند کوچه و خانه هایی که محل سکونت افراد این محله میباشد که در این تحقیق سعی شده با بررسی نقاط قوت و نقاط ضعف این مولفه ها به نتایجی جهت بهبود و ساماندهی فضای کالبدی این محله با رویکرد احیای هویت ساکنان دست یابیم.
در این پژوهش با استفاده از مدل swot به تحقیق و بررسی بافت فرسوده محله ارگ و بازار گنجعلیی خان شهر کرمان به عنوان یکی از مناطق مرکزی و مهم این شهر پرداخته شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که این محدوده با توجه به دارا بودن طراحی منحصر به فرد که الهام گرفته از مکتب معماری اصفهان می باشد ،داشتن مکان های تجاری و همچنین کاروانسراها و حمام ها بازار ، وجود مراکز فعالیتی شهری قوی در محدوده محله،وجود ساختمان های کم تراکم در اکثر بناهای بافت - تعداد کم طبقات - و احاطه شدن محله توسط شبکه ارتباطی اصلی که از جمله نقاط قوت طراحی این محله محسوب می شوند
مقدمه
در ابتدا بهتر است تعریفی از بافت فرسوده ، ساماندهی بافت فرسوده و دیدگاهی مناسب جهت بررسی آن داشته باشیم. بافت فرسوده شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق میشود که به دلیل فرسودگی کالبدی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی حمل و نقل و همچنین نداشتن خدمات و زیر ساختهای شهری آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی ، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند. - حبیبی و همکاران، 1386 ، - 66
ساماندهی فضایی برای بافتهای فرسوده و ناکارآمد یعنی آرایش دادن و منظم کردن این بافتها به منظور تأمین محیطی مساعد و قابل زیست برای افراد ساکن در بافت به نحوی که این سکونتگاه ها و فضاهای شهری نیازها و فعالیتهای امروزی جامعه را برآورده سازند - شماعی و پوراحمد،1390 ،. - 78 آنچه بافتهای فرسوده را از بافت های دیگر شهری متمایز می کند سه شاخص ناپایداری ، نفوذ ناپذیری و ریزدانگی است تغییر بافت شهری در شهرهای کوچک نسبت به شهر های بزرگ از سرعت کمتری برخوردار است که این سرعت بیشتر از هر چیزی ناشی از ارزش زمین و اهمیت اقتصادی هر شهر است که معمولا نسبت مستقیم با میزان گسترش و رشد شهر دارد.
از جمله مشکلات بافتهای فرسوده میتوان به وجود مشکل در دفع آبهای سطحی در هنگام بارش ، فرسودگی زیر ساخت های ابتدایی و عدم امکان ترمیم آنها ،عدم دسترسی مناسب به داخل بافت در شرایط اضطراری مانند اتش سوزی ، فرسودگی بسیاری از شبکه های برق و اب و امکان بروز آتش سوزی و... اشاره کرد . بافت مورد مطالعه که از جمله بافت های فرسوده شهر کرمان میباشد که در دل بافت قدیمی شهر کرمان جا دارد این بافت در زمان گنجعلیخان که فرمانروای کرمان در زمان شاه عباس بوده ساخته شده است.
این مجموعه دارای بناهایی مانند حمام ،بازار ، موزه ، کاروانسرا و.. میباشد معمار مجموعه استاد سلطان محمد معمار یزدی بوده در این مجموعه نیز مانند تمامی بافتهای فرسوده مشکلاتی وجود دارد که با توجه به پژو هش های میدانی میتوان به مشکلاتی مانند باریک بودن کوچه های این محله و عدم دسترسی به این مناطق در زمان وقوع حوادث مانند اتش سوزی اشاره کرد محدوده ی وسیعی از این بافت قدیمی در دل بازار قرار گرفته که فاصله ی آنها با خیابان های اصلی که در مجاور بافت قرار دارند زیاد است.
از دیگر مشکلات این بافت قدیمی وجود بافتهای بسیار فرسوده در دل بافت و در محل عبور و مرور مردم میباشد که به دلیل عدم بازسازی امکان فروریختن انها وجود دارد. هدف از این تحقیق ساماندهی محدوده با رویکرد احیا هویت ساکنان می باشد لذا سعی شده با بررسی و تحقیقات میدانی محله مورد مطالعه و شناخت نقاط قوت و ضعف ان به راهکارهایی جهت بهبود اوضاع این محله با توجه به 6 مولفه اصلی :اجتماعی ،ادراکی، بصری،کالبدی،زیست محیطی، و کارکردی دست یافت که هدف از استفاده از این مولفه ها احیا هویت ساکنان می باشد.
2. پیشینه تحقیق
در سال 1388 ، جمیله توکلی نیا و علیرضا محمدی در مقاله ای با عنوان فرسایش کالبدی کالبدی در –بافت مرکزی شهرها، اهداف و اصول راهبردی بهسازی، نوسازی و بازسازی مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر زنجان، این مقاله کوشیده تا با کاربری مدل SWOT مهمترین ویژگی فرسودگی بافت و راهکارهای مناسب برای بهسازی و نوسازی بافت مرکزی شهر زنجان را به بحث بگذارد. در سال 1389 ، سپیده هوشمندفر در مقاله ای تحت عنوان برنامه ریزی استراتژیک جهت ساماندهی قسمتی از بافت فرسوده شهر ارومیه، به مطالعه بافت فرسوده شهر ارومیه با استفاده از تکنیک SWOT و به این نتیجه رسیده که محدوده از نظر نقاط ضعف از آسیب پذیری بالای برخوردار بوده و در عین حال فرصتهای بهینه جهت بهره گیری و رسیدن به کمال مطلوب را داراست.
در سال 1389 ، احمد پور احمد و همکاران در مقاله ای با عنوان استفاده از راهبردهای مناسب تکنیک SWOT در بهسازی و نوسازی بافت فرسوده مطالعه موردی محله سیروس تهران به این نتیجه رسیدند که راهبردهای تولید شده بهسازی و نوسازی شهری است بنابراین بین این راهبردها، ابزار عمل برنامه ریزی - سرمایه گذاری دولتی، مقررات و ... - وسیستم تصمیم گیری، هماهنگی و همسویی لازم به منظور تاثیر گذاری بر بافت فرسوده محله لازم است.
در سال 1390، رحیم سرور در مقاله ای با عنوان بررسی ظرفیت های بافت فرسوده و توانمدسازی آن مطالعه موردی: شهر بافق پرداخته، که بررسی ها بر اسسا تحلیل SWOT در ارتباط با شاخص ها و عوامل تاثیرگذار روشن می سازد که در زمینه مطالعات طبیعی- محیطی، کاربری اراضی، شبکه معابر، اقتصاد، مشارکت ساکنین می سازد که در زمینه مطالعات طبیعی- محیطی، کاربری اراضی، شبکه معابر، اقتصاد، مشارکت ساکنین و مدیریتی- سازمانی، سازمان های متولی مدیریت بافت فرسوده در شهر بافق موفق نبوده اند.
در سال 1390، علی زندگی آبادی و همکاران در مقاله ای تحت عنوان بررسی رویکرد بازآفرینی شهری با استفاده از مدل SWOT نمونه موردی: بافت مرکزی شهر مشهد پرداخت و به این نتیجه رسید که بایددر نحوه اجرای طرح های احیای شهری بازنگری و مشارکت به عنوان عاملی مهم در پایداری طرح ها در نظر گرفته شود. در سال 1390 ، فریده اسدیان و همکاران در مقاله ای تحت عنوان نقش الگوی مشارکت مردمی در بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهر با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مطالعه موردی: محله عامری اهواز، نتایج این پژوهش نشان میدهد که در بافت موجود پایین بودن کیفیت ابنیه، مصالح ساختمانی، کم عرض بودن معابر، ناهنجاریهای اجتماعی، پایین بودن درآمد ساکنین و عدم توانایی در نوسازی و بهسازی بافت باعث شده است که این بافتها روز به روز به مشکلاتش افزوده گشت و به مکانهای آشفته و تخریبی تبدیل شوند لذا چاره اندیشی برای رفع این مشکلات ضروری است.
در سال 1392، محمد سلیمانی و همکاران در مقاله ای با عنوان ساماندهی بافت های مساله دار شهری با رویکرد توسعه محله ای با استفاده از مدل SWOT و ماتریس - SQPM - نمونه - محله صابون پزخانه منطقه 12 تهران - به این نتیجه رسیدند که در ابتدا باید زمینه های لازم برای توسعه درونی و چالش های موجود در محله مطرح شود. سپس برای ساماندهی این محله از استراتژی های ضربتی - کوتاه مدت - ، استراتژی میان مدت و بلند مدت بهره جسته است.
3. اهداف تحقیق
اصلی ترین هدف تحقیق بررسی مولفه های موثر در ساماندهی بافت محله ارگ و بازار گنجعلیخان میباشد .همچنین بررسی علل ساماندهی در بافتهای فرسوده و مکان هایی با قدمت تاریخی بالا در شهرهای بزرگ و متوسط است تا بتواند یک زندگی در حد معمولی و همسطح با بافتهای دیگر پیدا کند. از آنجاهایی که یک بافت شهری تنها کالبد فیزیکی نیست، و عوامل مختلفی در آن جریان دارد ، بنابراین برای ساماندهی یک بافت همه عوامل باید در نظر گرفته شود در نتیجه اهداف این پژوهش برای ساماندهی بافت محله ارگ و بازار در زمینه های مختلف به شرح ذیل مطرح می شود:
-1بررسی مولفه های موثر در ساماندهی بافت فرسوده محله ارگ کدامند
2 -ارزیابی بافت فرسوده محله ارگ شهر کرمان و دلیل تغییراتی که در کاربری آن ایجاد شده است.
-3 بررسی نقاط قوت و ضعف بافت و استفاده از انها در زمینه ساماندهی بافت فرسوده
