بخشی از مقاله
چکیده:
زعفران مهمترین گیاه دارویی صادراتی ایران بوده و ایران رتبه نخست جهانی را در صادرات زعفران به خود اختصاص داده است. عدم وجود راهبرد مناسب برای صادرات زعفران بستهبندی شده و آماده برای خردهفروشی ایران سبب شده تا بازرگانان کشورهایی نظیر امارات متحده عربی و اسپانیا با استفاده از خلاء موجود در شناخت بازارهای هدف مناسب از سوی تجار ایرانی، همه ساله سود قابل توجهی را از صادرات مجدد زعفران بستهبندی شده عاید خود نمایند. پژوهش حاضر با بهرهگیری از فرآیند آماری تصمیمگیری جبرانی سازشی چندمعیاره تاکسونومی عددی در پی تعیین اولویتهای بازارهای هدف صادراتی سه کد تعرفه زعفران بستهبندی شده و آماده برای خردهفروشی ایران است. نتایج اولویتبندی بازارهای هدف صادرات نشان داد که در خصوص انواع پودر زعفران در بستهبندی 10 تا 30 گرم - کد تعرفه - 09102014 کشورهای آلمان و آمریکا میتوانند به عنوان بازارهایی با اولویت بالا علاوه بر امارات متحده عربی و اسپانیا مدنظر قرار گیرند.
واژه های کلیدی: زعفران، بستهبندی، اولویت بازار، تاکسونومی عددی، ایران.
مقدمه بستهبندی مطلوب و عرضه مناسب کالا، یکی از حوزههای اصلی مورد توجه بسیار از مدیران تولیدی و بازاریابی طی دهههای اخیر بر شمرده میشود.اگرچه وظیفه اصلی بسته بندی، حفظ محصول درون خود بوده اما اهمیت بستهبندی به سبب شناسایی کالا، متمایز نمودن کالا، افزایش توان رقابت و سهم بازار، ابزار ارزیابی، ارتباط با مصرفکننده، مدیریت بهتر فروش و توزیع، رعایت حق گزینش برای مصرفکننده، ایجاد ارزش افزوده، کاهش قیمت تمام شده، پاسخگویی به سلیقه پویای مشتری و گروهبندی مصرفکنندگان بر تمامی فعالان بازار آشکار است. از این رو، بستهبندی همواره به عنوان یکی از ارکان اصلی و جزء برجسته پنج P بازاریابی - محصولٍ، قیمتَ، توسعه فروشُ، مکانیابیِ و بستهبندیّ - شناخته میشود.
در بخش کشاورزی، بستهبندی با توجه به ویژگیهای محصولات تولید شده نظیر فسادپذیری و حجیم بودن، اهمیت بسزائی را دارا میباشد. تکنیکها و طراحیهای بستهبندی مورد نیاز در خصوص این محصولات و روشهای توزیع فراوردههای کشاورزی، همگی عمق راهبردی بستهبندی در بخش کشاورزی را خاطر نشان میکند. با وجود ضرورتها و نیازهای اجتنابناپذیر هنوز بستهبندی جایگاه شایسته و مناسب خود را در بخش کشاورزی پیدا ننموده است. نبود نیروی انسانی متخصص، بومی نشدن تجهیزات و فناوریهای مورد نیاز و عدم وجود نقشه راه جامع به منظور عملیاتی نمودن بسته-بندی با کیفیت و کمیت مناسب در بخش کشاورزی از جمله مهمترین چالشهای پیشرو بر شمرده میشود. عدم توان صادرات محصولات کشاورزی راهبردی ایران با بستهبندی مناسب طی سالهای اخیر، سبب از دست رفتن مقادیر قابل توجهی ارزش افزوده، ارزآوری، اشتغال و سهم بازار شده است. بخش عمده صادرات یک هزار میلیارد ریالی گیاهان دارویی ایران به زعفران اختصاص داشته و این گیاه مهمترین و با ارزشترین گیاه دارویی صادراتی ایران میباشد - کمرگ ج. ا. ایران، . - 1390
صادرات زعفران بستهبندی شده و آماده برای خردهفروشی میباشد. در این راستا، شناخت صحیح بازارهای جهانی و آگاهی از سلیقههای متفاوت درخواستی در حیطه زمانی، کیفیت و ایمنی کالا، از جمله مواردی است که درتعیین سیاستها، طراحی و اجرای بستهبندی نقشی اساسی ایفا مینماید. امروزه به جهت وسعت بازارهای جهانی و وجود برخی تفاوتهای عمده اجتماعی- اقتصادی در بین جوامع و گروههای مختلف مصرفکننده، به کارگیری یک روش اصولی و مدرن در راستای شناسایی و یا اصطلاحاً تعیین و الویتبندی بازارهای هدف صادراتی از جمله الزامات دستیابی به هدف جهش صادراتی محسوب شده و همچنین فرصتی برای رشد و توسعه فراهم میآورد. چه بسا یک کشور در تولید و صدور کالایی از مزیت نسبی برخوردار باشد،
اما عدم شناخت از بازارهای صادراتی مناسب - بازارهای هدف - ، مانع از صدور کالا به بازارهای هدف گردد. لذا یکی از محوریترین مباحث در تجارت بین الملل، شناسایی بازارهای هدف کالاهای صادراتی است تا بدین ترتیب با آگاهی از شرایط عرضه و تقاضا، نیازهای وارداتی، کمیت و کیفیت تقاضای وارداتی و سرانجام مجموعه قوانین و مقررات حاکم بر این بازارها و ساختارهای متفاوت اجتماعی و فرهنگی آنها زمینههای بازاریابی برای صدور کالاهای صادراتی مورد نظر به این بازارها فراهم شود - فتحی، . - 1381مواد و روش ها تدوین راهبردهای نفوذ به بازارهای جهانی به سبب وسعت بازارها و وجود برخی تفاوتهای عمده اجتماعی- اقتصادی در بین کشورهای مختلف، بدونتوجه به ارزیابی توان صادراتی، تصمیمگیری درباره توسعه صادرات، تعیین راهبردهای بازاریابی و شناسایی بازارهای هدف صادراتی میسر نخواهد بود - چیذری و یاسوری، . - 1390 در این پژوهش به منظور انتخاب برترین بازارهای صادراتی، از رهیافت تجزیه و تحلیل تاکسونومی عددی استفاده شد. رهیافت تصمیمگیری چند معیاره تاکسونومی عددی شامل هفت مرحله مختلف بوده که در ادامه به تفسیر مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
مرحله اول: تعبین شاخصهای مختلف جهت اولویتبندی بازارهای صادراتی زعفران بستهبندی شده و آماده برای خردهفروشی ایران. مرحله دوم: تشکیل ماتریس دادهها، در ماتریس دادهها - X - اندیس i، برای نشان دادن کشور مورد نظر و اندیس j برای نشان دادن مقادیر شاخص مربوط به هر کشور مورد استفاده قرار میگیرد. از این رو، Xij مقدار شاخص jام مربوط به کشور iام را نشان میدهد. فرم عمومی ماتریس دادهها به شکل رابطه زیر است. مرحله سوم: نرمالسازی دادهها، در ماتریس دادهها، کشورها بر اساس شاخصهایی تعریف میشوند که واحدهای مختلفی دارند. لذا در این مرحله هدف همسان نمودن واحدهای اندازهگیری شاخصهای مختلف است. بدین منظور، میانگین - Xj - و انحراف معیار - Sj - هر شاخص - هر ستون از ماتریس داده-ها - به دست میآید:
در مرحله بعد، درایههای استاندارد شده ماتریس دادهها - Xij - در قالب ماتریس جدیدی به نام Z نشان داده میشود که شکل کلی این ماتریس در رابطه زیر ارائه شده است. در این مرحله، در انتهای ماتریس استاندارد بزرگترین عدد قابل مشاهده در هر ستون انتخاب شده و در مراحل بعدی به عنوان رقم ایده آل - Z0j - از آن استفاده میشود. میانگین و انحراف معیار ماتریس Z مطابق روابط به ترتیب برابر صفر و یک میباشد که بیانگر استاندارد بودن این ماتریس است.
مرحله چهارم: تعیین فاصله مرکب بین کشورها، در این مرحله با داشتن ماتریس Z که در مرحله سوم نشان داده شد، میتوان اختلاف هر کشور را از دیگر کشورها به نسبت هرکدام از شاخصها به دست آورد و در نتیجه ماتریس فواصل مرکب - D - را تشکیل دادکه شکل کلی ماتریس مورد نظر مطابق رابطه زیر میباشد:
مطابق رابطه فوق، فاصله هر کشور از خودش برابر صفر است . - Daa = Dbb = 0 - از سوی دیگر، فاصله کشور a و b مساوی با فاصله کشور b از a است. با توجه به رابطه بالا میتوان ماتریس فواصل مرکب D بین کشورها را بدست آورد. ماتریس D فاصله ترکیبی - فاصله اولویت - هر کشور را از کشورهای دیگر نشان میدهند. قطر اصلی این ماتریس برابر با صفر بوده، و این ماتریس متقارن است. پس از محاسبه ماتریس فواصل مرکب، کمترین فاصله در هر سطر مشخص میشود که شاخصی برای نشان دادن شباهت کشور مورد نظر با کشورهای دیگر بوده و از سوی دیگر، میانگین - dr - و انحراف معیارdr هر ستون نیز بدست میآید. مرحله پنجم: رتبه بندی فعالیتهای همگن از لحاظ معیارهای مورد بررسی، برای همگنسازی همه کشورها لازم است حد بالا و حد پایین مربوط به هر شاخص را تشکیل داد.کشورهایی که مقادیر dr آنان بین حد بالا و پایین باشد در فرایند تاکسونومی باقی مانده و بقیه کشورها که خارج از این محدوده قرار داشته، حذف می-گردند. به عبارتی دیگر، کشورهایی که فواصل آنها بین دو حد بالا و پایین باشد همگن بوده و در یک گروه قرار میگیرند و کشورهایی که فاصله مرکب آنها بیش از حد بالا باشد از لحاظ جاذبههای بازار هیچ تشابهی نداشته، لذا از ماتریس استاندارد شده اولیه حذف میگردند. در حالتی که فاصله مرکب کشورها کمتر از حد پایین باشد، بدین مفهوم است که دو کشور آنقدر شبیه یکدیگر هستند که نمیتوانند به عنوان دو کشور متفاوت در نظر گرفته شوند در نتیجه از ماتریس استاندارد شده اولیه حذف میشوند پس از حذف کشورهای ناهمگن مجدداً ماتریس دادهها را تشکیل داده و مراحل کار تکرار میگردد. مرحله ششم: تعیین الگو یا سرمشق بازار، در این مرحله برخورداری مطلوب یا سرمشق جاذبه بازار - Ci0 - که عبارت از فاصله کشور iام از کشور ایده آل - 0 - در ماتریس شاخصهای استانداردشده بوده از رابطه زیر محاسبه میشود:
در رابطه فوق، Z0j حداکثر مقادیر ستونهای ماتریس استاندارد است. هر چقدر Ci0 کوچکتر باشد دلیل بر برخورداری مطلوب - اولویت - کشور iام بوده، یعنی فاصله بین کشور iام تا کشور ایده آل کمتر است. مرحله هفتم: تعیین پتانسیل بازار - اولویت بندی - ، اگر F به عنوان نماد اندازه برخورداری - اولویت - کشور iام در نظر گرفته شود، روابط زیر برقرار خواهد بود:
