بخشی از مقاله
چکیده
ادیان الهی هر کدام برای تکامل بشر آمده اند و ادیان بعدی هر کدام کاملتر از ادیان قبلی می باشند. چون دین حق در هر زمانی، یکی بیش نیست، در این زمان، دین اسلام آخرین و کاملترین دین به حساب می آید. راهکارهای دینی نقش مهمی در اصلاح و هدایت تفکر و درنتیجه اصلاح رفتار شخص داشته و با تعریف سبک زندگی برای فرد، بهداشت روانی او را تامین می نمایند. با توجه به اینکه روش درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد - - ACT بنوعی یک نظریه انسان گرایی وجودی شناخته شده و اشتراکاتی با دین اسلام در آن مشاهد می شود، پژوهش حاضر با هدف بررسی مستندات قرآنی و روایی اصول بنیادین درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد - ACT - به روش توصیفی و تحلیلی با گردآوری اطلاعات از قرآن کریم، روایات و منابع روانشناسی پرداخته است. یکی از اصول بنیادین ACT پذیرفتن آگاهانه و فعال تجربیات نامطلوب درونی است. از نقطه نظر این روش درمانی اجتناب از پذیرش یا تلاش جهت خلاص شدن از رنج قبول آن، هم انرژی زیادی از ما می گیرد و هم موجب تحمل درد بیشتری می شود. در قرآن کریم دین مورد پذیرش خداوند، اسلام معرفی شده است، منظور تسلیم بودن در برابر مشیت خداوند است. پذیرش و گسلش شناختی در ACT پایان راه نیست؛ بلکه پذیرش روشی برای افزایش اقدامات مبتنی بر ارزش است. در قرآن و روایات، پذیرش رنج و سختی برای رسیدن به ارزشهای معنوی و والای انسانی مقدس شمرده می شود. در فرهنگ اسلامی شخصیت افراد یا همان "من خدایی" انسان بعد از توهین و تحقیر ، اسارت و حتی شکست ظاهری تغییر نمی کند، این همان منی است که در ACT به عنوان من مشاهده گر و متعالی نام برده می شود که آسیب نمی بیند.
کلید واژه ها: سبک زندگی، مستندات قرآنی-روایی، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد.
-1 مقدمه
هدف نهایی بعثت پیامبران و ایجاد دین را باید در فلسفه خلقت انسان جستجو کرد. از آنجایی که خداوند هدف خود را از آفرینش انسان رسیدن به کمال میداند، در نتیجه دین و موازین دینی نیز در راستای هدایت بشر به سمت خودشکوفایی و رشد معنوی و سعادت وی قرار خواهد گرفت - محدثی، - 1385 و بالطبع دین اسلام به عنوان آخرین و کاملترین دین - مائده، آیه - 3، لازم است حاوی بهترین و کاملترین دستورات و پیشنهادات جهت پرورش انسان و رساندن وی به حداکثر رشد و کمال انسانی باشد. از آنجایی که علم روانشناسی نیز با رشد و سلامتی روانی انسانها و درمان آسیبها در ارتباط است - - Seligman, Steen, Park, & Peterson, 2005 و هدف آن، ایجاد فضایی مملو از پذیرش و صداقت برای رشد و شکوفایی افراد می باشد - کوری، - 1937 برآن شدیم تا با توجه به نفوذ و اعتباری که دین برای انسان و اجتماع ما دارد، به بررسی مختصر مستندات قرآنی و روایی روش درمانی مبتنی بر تعهد و پذیرش - - ACT ، پرداخته و راهکارهای شناختی- رفتاری توصیه شده در دین اسلام و ACT را بعنوان سبک زندگی ارایه دهیم .
-2 دین اسلام
ادیان الهی هر کدام برای تکامل بشر آمده اند، بنابراین ادیان بعدی باید کاملتر از ادیان قبلی باشند. چون دین حق در هر زمانی، یکی بیش نیست، دین اسلام آخرین و کاملترین دین است. دین اسلام توسط حضرت محمد بن عبداالله - ص - آورده شد و با ولایت حضرت علی - ع - و فرزندانش تکمیل گشت - مائده، آیه . - 3 قرآن کتاب آسمانی مسلمانان می باشد که اصول اساسی دین اسلام در آن گنجانده شده و پیامبر اسلام و امامان بعد از او بوسیله روایات و احادیث به توضیح و تفسیر آن پرداخته اند.برخورداری از روان سالم و معتدل برای موفقیت در زندگی و رسیدن به آسایش و سعادت از اهداف بهداشت روانی است - صادقیان، . - 1387 در بررسی مقوله بهداشت روانی در اسلام، با دو مفهوم بهداشت و روان روبرو هستیم. مفهوم کلی بهداشت در اسلام با ویژگیهایی چون تقدم پیشگیری، وحدت حقیقی، جامعیت برنامه، اعتدال و استفاده از سرمایه های انسانی و سادگی تعریف می شود - حسینی، - 1364 اما در بررسی معادل مناسب مفهوم روان در قرآن چند اصطلاح مورد بررسی قرار گرفته است.
البته این به این معنا نیست که اصطلاحات قرآن در انحصار این چند اصطلاح است، ولی به نظر می رسد اصطلاحات روح، نفس و قلب مهمترین مفاهیمی است که می تواند مورد بررسی قرار گیرد. بعد از بررسی و تامل می توان نتیجه گرفت وجه غالب استعمال روح همان قوه مجردی است که منتسب به ذات اقدس الهی است. اما نفس اگرچه همان روح است ولی از آن جهت که با بدن تعلق و رابطه پیدا کرده است می توان معادل و نه مترادف با روان بکار برد. واژه قلب بیشتر به تجلیات روانی انسان مربوط می شود .قلب به معنای مرکز احساسات یا مرکز تعقل همه فعالیتهای نفس است، که یک وقت فعالیت نفس در مرکز تعقل و یک وقت در مرکز احساس - دل - است.لذا مباحث مربوط به رفتار انسان در وهله اول به نفس سپس قلب و در وهله آخر به روح منتسب خواهد شد - حسینی، . - 1378 بامرور مفاهیم قرآنی می توان فهمید مفهوم نفس عام است و می توان این واژه را بیانگر کلیت و عامل وحدت رفتار انسان در روانشناسی پیشنهاد نمود. از نظر قرآن انسان دارای یک حقیقت واحد است که از آن به نفس تعبیر می شود، اما این حقیقت واحد قابلیت این را دارد که تحت تاثیر قوا و توانایی های درون انسان مثل هوا، فطرت، عقل و اراده حالات مختلف به خود بگیرد انسان وقتی در پی لذت قرار بگیرد، آتش شهوت در او شعله ور می گردد که نفس در این حالت "اماره" نامیده می شود. اگر فرد در راستای برآوردن این نیازها با مانعی روبرو شود، نفس با تزیین عمل و سرپوش نهادن عقل، انسان را به برطرف کردن مانع سوق می دهد .
گاهی نفس به سیر در مسیر کمال تمایل دارد و با هر عاملی که این سیر را متوقف کند مبارزه می کند که در این حالت نفس مطمئنه نام دارد. اما چنانچه فرد در مسیر کمال حرکت نکند فطرت او را سرزنش کرده و هم ناراستی های عمل خویش را باز یافته و مجددا به مسیر کمال برمی گردد که در قرآن به عنوان نفس لوامه نام برده می شود. اگر فطرت در این مبارزه پیروز شود و عقل در راستای تحقق کمالات انسانی بر هواهای نفسانی پیروز شود، انسان به نهایت تکامل و رشد بشری رسیده و به تعادل و آرامش می رسد. - حاج اسماعیلی، . - 1389 قران به عنوان کتاب راهنما و دستورالعمل زندگی بشر راهکارهای شناختی و رفتاری را برای تامین بهداشت روانی ارائه داده است.
بدین صورت که آموزه های اسلامی با تغییر و اصلاح شناخت و نگرش انسان به مسائل زندگی و رفتار، عواطف و احساسات شخص تاثیر می گذارد که ایمان و توکل به خدا، رضا، مثبت اندیشی و ... از نتایج آن می باشد. از طرفی، اصلاح و هدایت تفکر به سمت جهان بینی الهی باعث اصلاح رفتار شخص می گردد که این رفتارهای صحیح در خانواده و روابط بین فردی می تواند بهداشت روانی افراد را تامین کند.در برخی آیات قرآن به دو مسئله رویکرد شناختی و رفتاری و تاثیر آنها بر سلامت و بهداشت روان اشاره شده است که از جمله آنها مسئله ایمان به خداوند است. - مائده 69 و انعام . - 48 در این آیات یکی از راهکارهای شناختی که باعث امنیت روانی انسان می شود ایمان به خدا معرفی شده است و از راهکار رفتاری به عمل صالح یا اصلح تعبیر شده است - صادقیان، - 1387
-3 درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش - ACT -
درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش در سال 1986 بوسیله Steven Heyes معرفی شد. این روش قسمتی از موج سوم درمانهای روانشناختی است. اصول زیربنایی آن شامل:
-1 پذیرش تجربیات درونی ناخواسته که قابلکنترل نیستند. -2 تعهد به زیستن یک زندگی ارزشمند و اقدام در جهت آن. ACT مبتنی بر نظریه جامعی در مورد زبان و شناخت انسان است که نظریه چهارچوب رابطه های ذهنی - Relational Frame Teory - نامیده می شود. RFTگویای آن است که یکی از ویژگی های انسان که او را از سایر حیوانات متمایز می سازد، توانایی ارادی او در ارتباط دادن رویدادها به یکدیگر بصورت کلامی می باشد این رویکرد تغییر کارکرد افکار و احساسات بجای تغییر شکل، محتوا یا فراوانی آن را می پذیرد - Hayes , Luoma, Bond, . - Masuda, & Lillis, 2006 هدف اصلی ACT ایجاد انعطاف پذیری روانی است . هیز و همکاران - - 2011 جهت رسیدن به هدف فوق سه عامل پذیرش، انتخاب و عمل را موثر میدانند.پذیرش یعنی فرد تجارب درونی ناخواسته و نیز رویدادهای بیرونی غیرقابل تغییر را همانطور که هست نه آنگونه که نشان می دهند، بپذیرد. مثلا پذیرش فکر من "جذاب نیستم" فقط به عنوان فکر نه چیزی که آن فکر می گوید - یعنی بی ارزشی - .منظور از انتخاب یعنی اینکه فرد بجای پرداختن به رویدادهای درونی منفی، جهت ها و اهداف مهم و ارزشمند را در زندگیش انتخاب کند
