دانلود مقاله ارزیابی کارایی شرکتهای فرعی موسسه جهاد نصر به روش تحلیل پوششی داده ها ( DEA )

بخشی از مقاله

ارزیابی کارایی شرکتهای فرعی موسسه جهاد نصر به روش تحلیل پوششی داده ها(DEA)

چكيده: 1
مقدمه: 2
فصل اول: كليات تحقیق
1-1 مقدمه 4
2-1 بيان مسئله 4
3-1 چهار چوب نظری 4

4-1 سوالات اساسي تحقيق 6
5-1 فرضیه های تحقیق 6
6-1 اهداف تحقیق 6
7- 1 اهميت و ضرورت تحقیق 7
8-1تعریف واژگان کلیدی 9
فصل دوم: مروری بر ادبيات تحقيق
1-2 مقدمه 11
2-2بخش اول مروری بر مبانی نظری 11
1-2-2مفهوم اندازه‌گیری و ارزیابی عملکرد 11
2-2-2انواع ارزيابي 17
3-2-2مبناي ارزيابي عملکرد 20
4-2-2تکنيک‌هاي ارزيابي عملکرد 20
5-2-2 الگوهاي متداول ارزيابي عملكرد سازمانها 22
6-2-2مباني نظري ارزيابي عملکرد موسسات انتفاعي 33
7-2-2استقرار سيستم ارزيابي عملكرد 35
8-2-2 ساختار و تركيب سيستم ارزيابي عملكرد 37

9-2-2 دامهاي سيستم‏هاي سنجش عملكرد 39
10-2-2 بهترین روشها در ارزیابی عمکرد 41
11-2-2 راهنمای ارزیابی عملکرد 43
3-2بخش دوم - تحقیقات کاربردی 44
1-3-2تحقیقات انجام شده در خارج از کشور 44
2-3-2تحقیقات انجام شده در داخل کشور 48

فصل سوم: روش‌ اجرای تحقیق
1-3 مقدمه 57
2-3 نوع و روش تحقيق 57
3-3 ابزار گردآوری دادهها 58
4-3 روش تجزیه و تحلیل دادهها 58
5-3روش های آماری 58
6-3مدل تحقیق 58
7-3 سوالات تحقيق 61
8-3 فرضیه های تحقیق 62
9-3 جامعه آماري و برآورد حجم نمونه 62
فصل چهارم: تجزيه و تحليل داده‌ها
1-4 مقدمه‏ 65
2-4توصیف نتایج مربوط به داده ها و ستاده ها 66
1-2-4 توزیع داده ها و ستاده ها 66
2-2-4 توصیف پارامترهای آماری دادهها و ستادهها 69
3- 4بخش دوم توصیف نتایج ارزیابی 71
1-3-4توصیف نتایج کارایی 71
2-3-4 رتبه بندی شرکتهای کارا 73

3-3-4 تعیین عوامل موثر برکارایی 74
فصل پنجم: نتيجه‌گيري و پيشنهادات
1-5 مقدمه 90
2-5 تلخیص 90
3-5 نتیجه گیری 92
4-5 پیشنهادهای مبتنی بر تحقیق 93
1-4-5 پيشنهاد براي بهبود عملكرد در قلمرو تحقيق 93
2-4-5 پيشنهاد براي تحقيقات آتي 94
5-5 محدوديت ها و موانع 94
پیوست ها
منابع و ماخذ
منابع فارسي: 107

منابع لاتین: 109
چکیده لاتین 114

جدول 1-2 اجزا دو روش ارزيابي عملکرد 34
جدول 1-3 جامعه آماري و برآورد حجم نمونه 63
جدول 1- 4توزیع پراکندگی دادهها و ستاده‌ها 66
جدول 2-4 توصیف دادهها و ستادههای تحقیق- ارقام به میلیون ریال 69
جدول 3-4میزان کارآیی محاسبه شده شرکتهاتی جهاد نصر 71
جدول 4-4 توصیف پارامتر‌های آماری کارآیی شرکتهای جهاد نصر 72
جدول 5-4محاسبه کارایی رتبه ای و رتبه بندی شرکتهای جهاد نصر 74
جدول 6-4 توزیع پراکندگی گروه های مرجع 75
جدول 7-4 فراوانی گروه های مرجع و محاسبه ضریب لاندا- CCR 77
جدول 8-4 میزان همبستگی کارایی و متغیرهای ورودی و خروجی 78
جدول 9-4 متغییرهای کمبود – ارقام به میلیون ریال 84
جدول 10-4 داده ها و ستاده های مورد انتظار- ارقام به میلیون ریا

ل 85
جدول 11-4 مقدار مورد انتظار و واقعی داده ها وستاده ها 86
جدول 1-5 جامعه آماری مورد آزمون 91

نمودار 1-2 کارایی 25
نمودار 2-2 معيارهاي سنجش عملكرد مؤسسات 34
نمودار 1-3 مدل مفهومی تحقیق 60

نمودار 1-4توزیع پراکندگی هزینه مواد 67
نمودار 2-4 توزیع پراکندگی هزینه های تبدیل 67
نمودار 3-4 توزیع پراکندگی هزینه های عمومی و اداری 68
نمودار 4-4 توزیع پراکندگی درآمد حاصل از ارائه خدمات 68
نمودار 5-4 توزیع پراکندگی حاشیه سود 69
نمودار6-4 کارایی محاسبه شده توسط مدل DEA 72
نمودار 7-4 توزیع فراوانی کارایی محاسبه شده 72
نمودار 8-4رتبه بندی شرکتها بر اساس آزمون اندرسون پیترسون 74
نمودار 9-4 واحدها ی مرجع شرکتهای مورد بررسی 76
نمودار 10-4 همبستگی بین کارایی محاسبه شده و هزینه مواد 79
نمودار 11-4 همبستگی بین کارایی محاسبه شده و هزینه های تبدیل 80
نمودار 12-4 همبستگی بین کارایی محاسبه شده و هزینه های عمومی و اداری 81
نمودار 13-4 همبستگی بین کارایی محاسبه شده و درآمد حاصل از ارائه خدمات 82
نمودار 14-4 همبستگی بین کارایی محاسبه شده و حاشیه سود عملیاتی 83
نمودار 15-4 مقایسه مقدار مورد انتظار و واقعی جهاد نصرسمنان 87
نمودار 16-4 مقایسه مقدار مورد انتظار و واقعی جهاد نصرشیراز 88

چكيده:
ارزیابی عملکرد سازمانها در جهت گیری تصمیمات آتی آنها نقش اساسی دارد. در این راستا می‌بایست میزان کارایی و بهره‌وری سازمان‌ها مورد محاسبه قرار گیرد تا از این طریق بتوان در تصمیم گیری‌ های آتی، روند رشد اقتصادی را زیر نظر داشت. در عصر حاضر دستیابی به رشد اقتصادی از طریق ارتقای بهره‌وری از مهمترین اهداف اقتصادی کشورها به شمار می‌رود. ارتقای بهره‌وری با استفاده بهینه از عوامل تولید حاصل می‌گردد و در نیل به رشد اقتصادی مستمر و تولید پایدار نقش مهمی را ایفا می‌کند.

تحلیل پوششی داده ها (DEA) تکنیکی است مبتنی بر برنامه ریزی خطی به منظور ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تولیدی با چندین ورودی و خروجی که ورودی های مشابهی را برای تولید خروجی های مشابه به کار می برند. در این تحقیق مدل خروجی محور تحلیل پوششی داده ها با بازده ثابت نسبت به مقیاس(CCR) برای تحلیل داده ها و ستاده ها مورد استفاده قرار گرفته است.
جامعه مورد استفاده در این پژوهش شرکتهای فرعی موسسه جهاد نصر مي باشد كه عملکرد سال مالی 1389 آنها مورد بررسی قرار گرفته است.
در این تحقیق هزینه هاي مواد اوليه، هزینه های تبديل(دستمزد و سربار) و هزينه هاي عمومي و اداري به عنوان داده های ورودی و درآمد حاصل از ارائه خدمات و حاشیه سود عملیاتی به عنوان ستاده های مدل انتخاب شده اند.
نتایج تحقیقات به عمل آمده حاکی از آن است که اندازه گیری کارایی و رتبه بندی شرکت های مورد بررسی با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها امکانپذیر بوده و میزان همبستگی کارایی محاسبه شده با داده ها و ستاده ها قابل اندازه گیری می باشد که در این خصوص پیشنهاداتی جهت بهبود کارایی هر یک از شرکت های ناکارا ارائه گردیده است.
تعاريف عملياتي: بهره وري، ارزیابی عملکرد، کارایی، اثر بخشی، تحلیل پوششی داده ها و واحد تصمیم گیری

 
مقدمه:
قبل از جنگ جهاني اول، به دليل عدم توسعه بازارهاي مالي و جدا نبودن مديريت از مالكيت،

بيشترين توجه مديريت به كارايي عملياتي و ارزيابي عملكرد و سرمايه گذاري هاي فيزيكي شركتها معطوف مي شد. پس از جنگ جهاني اول و به تبع رشد و توسعه مستمر، مديريت از مالكيت جدا شد. كه اين امر سبب به وجود آمدن مباحث متعددي از جمله تئوري نمايندگي، فرضيه

اطلاعات، بازار كارا و.... شد. اما آنچه در اقتصاد مهم است، تنها رخدادهای واقعی و یا پیش بینی های مورد انتظار نیست، بلکه از نظر محققان تطابق واقعیت با پیش بینی های مورد انتظار در درجه اول اهمیت قرار دارد.‌ فرضيه اطلاعات و بازار كارا از جمله مباحثي هستند كه در صد

د تعين ساختار يا مكانيزمي جهت تطبيق پیش بینی های مورد انتظار و واقعيت موجود در اقتصاد به خصوص در بازارهاي سرمايه هستند و رتبه بندي شرکتها، تلاش در اين مسير است.

فصل اول
كليات تحقیق

1-1 مقدمه
در این فصل پس از بیان مسئله تحقیق ,تاریخچه موضوع تحقیق را مورد بررسی قرارمی دهیم. همچنین اهداف تحقیق را در قالب اهداف علمی و کاربردی بیان می کنیم .چارچوب نظری تحقیق که بنیان اصلی طرح سوال در موضوع تحقیق بوده است در این فصل آورده شده و در ادامه به فرضیه های تحقیق و تعاریف واژه ها اصطلاحات نیز اشاره شده است

2-1 بيان مسئله
هر نظام يا سازماني داراي اهداف مشخص و از پیش تعيين شده اي مي باشد، مديريت نظام يا سازمان با استفاده از منابع و امكانات درصدد دستيابي به این اهداف مي باشد سنجش ميزان دستيابي به اهداف و نحوه استفاده از منابع و امكانات نقش بسيار مهمي را در اين راستا ايفا مي كند در واقع ارزيابي عملكرد به عنوان هسته اصلي فعاليتها و گام هاي مديريت مطرح مي باشد چرا كه مديريت براي هدايت مجموعه تحت امر خود نياز به آگاهي از عملكرد مجموعه خود دارد كه بتواند براساس اين اطلاعات به اتخاذ راهبرد بپردازد هرچند كه امروزه بهبود عملكرد بطور وسيعي در سازمانها مورد توجه است ولي بدون وجود يك نظام ارزيابي كارآمد و موثر هر گونه اقدامی براي بهبود عملكرد بي فايده خواهد بود با توجه به نقش و اهميت نظام ارزيابي عملكرد و عدم وجود چنين نظامي در شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران استفاده از يك روش كارآمد و موثر آن هم از نوع رياضي مي تواند بسيار مفيد باشد. اين پژوهش در صدد يافتن الگوي مناسب از ميان الگوهاي تحليل پوشش داده ها كه به منظور ارزيابي عملكرد (كارايي ) بكار مي روند، مي باشد.

3-1 چهار چوب نظری
بيش از ربع قرن است كه توجه استادان دانشگاه ها در رشته هاي مالي و اقتصاد متوجه كارايي بازار سرمايه در كشورهاي مختلف شده است. چرا كه در صورت كارا بودن بازار سرمايه، هم قيمت اوراق بهادار به درستي و عادلانه تعيين مي شود و هم تخصيص سرمايه كه مهمترين عامل توليد و توسعه اقتصادي است، به صورت مطلوب و بهينه انجام مي گيرد (جهانخاني ،1372،7). اساسا دو نوع مفهوم كارايي بازار داريم:

كارايي بازار در تخصيص منابع و سرمايه كه اين نوع كارايي، منابع و سرمايه محدود جامعه را به بهترين مصارف تخصيص مي‌دهد و بازار سرمايه را به سمت طرح هاي سرمايه گذاري سوق مي دهد كه بيشترين بازدهي را دارد.
كارايي عملياتي به اين مطلب اشاره دارد كه اگر نقل وانتقال سرمايه كمتر و سرعت آن بيشتر باشد، "كارايي عملياتي"بازار بيشتر است. اما زماني بازار از نظر اطلاعاتي داراي كارايي است، كه در آن قيمت اوراق بهادار منعكس كننده اطلاعات توزيع شده در مورد آن اوراق باشد، پس وجود اطلاعات كافي در بازار و انعكاس به موقع و سريع اطلاعات، در قيمت اوراق بهادار، ارتباط تنگاتنگي با كارايي بازار دارد.
پژوهش حاضر در واقع كمكي به هر چه كاراتر شدن بازار سرمایه است. طبق پژوهش انجام شده به وسيله آقايان حسنعلي سينايي و دكتر اسماعيل فدايي نژاد و ديگران مشخص شد كه بازار اوراق بهادار تهران داراي كارايي حتي در شكل ضعيف نمي باشد. طراحي مدل و به كارگيري آن در بازار اوراق بهادار اين امكان را مي دهد تا سرمايه گذاران حقيقي و حقوقي به سهولت بتوانند شركتهاي كاراتر را نسبت به ساير شركتها تميز دهند. لذا سرمايه گذاري معقول تري انجام مي دهند و از طرف ديگر شركتهاي كارا با سهولت بيشتر و ارزان تر به منابع مالي مورد نياز خود دسترسي پيدا مي كنند و اين امكان به معني حركت بازار سرمايه به سمت كارايي است و اين نقش در بازارهاي كشورهاي توسعه يافته به وسيله موسسات رتبه بندي ايفاء مي شود. موسساتي كه در ايران و بازار مالي ما يافت نمي شوند و اميد است كه به وسيله اين مدل تا حدودي بتوان خلاء ناشي از نبود چنين موسساتي را در بازار سرمايه ايران پر كرد. روش تحليل پوششي داده ها، چندين ويژگي دارد كه قابليت مدلسازي را به ما در بازار سرمايه ايران مي دهد. از جمله اين ويژگيها عبارتند از (زارعي،1379،105):
الف) يك روش غير پارامتريك است .
ب) از اعداد و ارقام حقيقي مربوط به عمليات انجام شده استفاده مي نمايد .
ج) در اندازه گيري عملكرد عوامل محيطي، اقتصادي در نظر گرفته مي شود .
ه) بر خلاف روشهاي پارامتريك بر روي هر يك از مشاهدات به جاي تمام مشاهدات بهينه‌سازي مي كند.
1- کارایی هر يك از شرکتهاي تحت بررسي در صورت استفاده از معيار DEA به چه میزان است؟
2- آیا شرکت های تحت بررسی نسبت به یکدیگر قابل رتبه بندی می باشند؟
3- آیا گروههاي مرجع در تعيين اندازه كارايي واحد هاي تحت بررسي موثر می باشد؟
4- آیا میزان همبستگی بین کارایی اندازه گیری شده با داده ها و ستانده های شرکت های تحت بررسی قابل اندازه گیری است؟
5- آیا مي توان عملكرد شرکت های تحت بررسي (كارايي آنها)را بهبود بخشيد؟

5-1 فرضیه های تحقیق
1- با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها (DEA) کارایی شرکت های فرعی موسسه جهاد نصر قابل اندازه گیری می باشد.
2- با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها(DEA) -روش اندرسون پیترسون کارایی بدست آمده از شرکت های تحت بررسی قابل رتبه بندی می باشد.
3- میزان همبستگی بین کارایی اندازه گیری شده با داده ها و ستانده های شرکت های تحت بررسی قابل اندازه گیری است.
4- با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها (DEA) راهکارهایی جهت افزایش کارایی واحدهای ناکارا وجود دارد.

6-1 اهداف تحقیق
در سالهای اخیر با توجه به رقابت شدید در عرصه اقتصادی، به دلیل افزایش بنگاههای اقتصادی و نیز محدودیت وگران بودن منابع تامین مالی، استفاده بهینه از منابع و نهاده ها برای تبدیل آنها به کالاها و خدمات، بیشتر از گذشته احساس می شود بطوری که عدم توجه جدی به این مهم بقا و ادامه حیات سازمان را دچار تردید خواهد نمود، بطور خلاصه پژوهش حاضر اهداف زیر را به دنبال دارد:
1 - تعيين اندازه كارايي شركتهاي تحت بررسي
2- رتبه بندي شركتها نسبت به يكديگر
3- شناسايي گروهاي مرجع در ارزيابي عملكرد شركت ها
4- تعیین میزان همبستگی بین کارایی اندازه گیری شده و داده ها و ستاده ها
5- ارايه رهنمود لازم جهت بهبود كارايي شركت ها

7- 1 اهميت و ضرورت تحقیق

از جمله مسايلي كه امروزه سرمايه گذاران با آن روبرو هستند، عدم كسب بازده مورد توقع خود از سرمايه گذاري هايي است كه ريسك آن را پذيرفته اند. اين موضوع نوعي عدم تخصيص بهينه سرمايه محسوب مي شود و سرمايه را متحمل ريسكي مي كند كه بازده متناسب با آن حاصل نمي شود. بر اين اساس لازم است كه سرمايه گذاران منابع خود راصرف دارايي هايي كنند كه بازده آن متناسب با ريسك آن، دارايي ها باشد. موضوع اين تحقيق به سرمايه گذاران كمك مي‌كند كه سهام شركت هايي را كه قيمت آنها متناسب با ريسك آنها است را شناسايي نمايند و منابع خود را در دارايي هايي به كار گيرند كه بازده مناسبي برايشان ايجاد كند. تخص

يص كارآمد منابع و حركت دادن بازار به سمت قيمتهاي كارا از جمله مفاهيمي است كه به موضوع اين تحقيق اهميت مي دهد.
در دوران معاصر کمتر کسی یافت می شودکه درباره لزوم و ضرورت وجود نظام ارزیابی عملکرد در سازمان تردید داشته باشد این ضرورت به گونه ای خود را نمایان ساخته که عدم وجود نظام ارزیابی بعنوان یکی از عوامل بیماری سازمان شناخته شده است. بنابراین نیاز به پژوهش حاضر را می توان در چارچوب ضروریات زیر بیان نمود:
الف) شناخت عملکرد بخش صنعت راهسازي كشور: (شايان ذكر است كه شركت هاي فرعی موسسه جهاد نصر عمدتا در صنعت ساخت راه و ابنيه فعاليت دارد) در برنامه ریزی راهبردی، شناخت وضع موجود یکی از فرآیندهای سه گانه برنامه ریزی را تشکیل می دهد. لازم به ذکر است در مرحله دوم تحلیل وضع موجود و در مرحله سوم، آینده نگری و برنامه ریزی مورد توجه قرار می گیرد.
ب) با شناسایی عواملی که به بهره وری صنعت راهسازي تاثیر می گذارند برنامه ریزی حساب شده تری می توان انجام داد.
دلایل زیر را می توان به عنوان علل و انگیزه پژوهش درباره ارزیابی عملکرد شرکتها عنوان نمود :
الف) هر مدیر و مسئول سازمان و یا ذینفعی می خواهد اطلاعاتی را در پیوند با نحوه عملکرد واحد ها و سازمان متبوع خود در مقایسه با سایر واحد های مشابه و یا سایر رقبا داشته باشد و با استفاده از اطلاعات بدست آمده جایگاه خود را در مقایسه با سایر واحدها و با سایر رقبا درآن صنعت شناسایی نماید استفاده از این اطلاعات می تواند به شناسایی نقاط قوت و ضعف سازمان یا واحد کمک کند.
ب) فقدان یک نظام ارزیایی عملکرد جامع که بتواند کارایی نسبی سازمان تحت بررسی را با دیگر سازمان هاي مشابه مقایسه نماید.
در این راستا پرسش های زیر را می توان مطرح کرد:
- آیا اندازه گیری بهره وری و ارزیابی عملکرد بعنوان یکی از عناصر فرآیند بهبود بهره وری مطرح بوده و عملا نقش اساسی را در این زمینه ایفا می کند؟ با توجه به اینکه بدون اندازه گیری امکان داوری وجود نداشته و بنابراین امکان کنترل سازمان نیز فراهم نمی شود.
- آیا الگوها و روشهای اندازه گیری بهره وری در سازمان از دیدگاه مهندسین، مدیران، اقتصاددانان، حسابداران و ریاضی دانان قابل طرح و بررسی می باشد؟ از جمله الگوهای ارائه ش

ده، درباره اندازه گیری بهره وری و میزان کارایی الگوهاي ریاضی تحلیل پوششی داده ها (DEA) می باشد که ویژگی ها و قابلیت های اغلب الگوها و روش های اندازه گیری در روش یاد شده خلاصه و تکمیل می گردد.
- آیا مدیران بنگاهها، نیازمند ارزیابی واحد تحت نظارت خود بطور مستمر در طول زمان بوده، بطوری که قادر به کنترل و هدایت سازمان تحت نظارت شان برای برنامه های از پیش تعییاني پی درپی کنترل می کند به همین ترتیب عملکرد یک سازمان نیز باید بطور مرتب اندازه‌گیری شود بنابراین این پرسشها به ذهن می رسد که آیا الگویی مناسب و جامع برای ارزیابی عملکرد سازمان وجود دارد؟ آیا می توان در شرایط متغیر محیطی، الگویی مشخص برای سنجش کارایی نسبی و رتبه بندی شرکت ها ارایه نمود؟
- آیا ارزیابی عملکرد با استفاده از روش تحليل پوششي داده ها کار آمد تر از دیگر روش های عملکرد می باشد؟
- کدامیک از الگوهای پایه ای رویکرد تحلیل پوششی داده ها برای تعیین ارزیابی عملکرد شرکت های هلدينگ موسسه جهاد نصر مناسب می باشد؟
- آیا شرکت های هلدينگ موسسه جهاد نصر نسبت به سال های گذشته کاراتر شده اند و کدامیک از آنها عملکرد بهتری نسبت به بقیه داشته است؟
- آیا الگوهای پایه ای رویکرد تحلیل پوششی داده ها می توانند راه حلی برای بهبود عملکرد واحد های ناکارا ارایه دهند؟
برای پاسخ به این سوالات می توان از روش ناپارامتریکی بنام تحليل پوششي داده ها که تمام ارقام و اطلاعات را تحت پوشش قرار می دهد برای ارزیابی عملکرد سازمان استفاده کرد.

8-1تعریف واژگان کلیدی
بهره وري
آژانس بهره وري اروپا، بهره وري را چنين تعريف مي كند: بهره وري بيانگر استفاده موثر از هر يك از عوامل توليد به روشهاي علمي به نحوي كه بهبود بهره وري به كاهش هزينه هاي توليد، گسترش بازار، افزايش اشتغال و بالا رفتن سطح زندگي آحاد مردم منجر شود.
ارزيابي عملكرد
سنجش عملكرد سازمان در فواصل معين و به عبارتي مشخص كردن نقاط قوت و ضعف نسبت به وظايف تدوين شده براي آن است .

كارايي
نسبت بازده واقعي به دست آمده با بازده مورد انتظار مي باشد به عبارت ديگر مقدار كار انجام شده به مقدار كاري كه مي بايست انجام شود .
اثر بخشي
اثر بخشي ميزان نيل به اهداف تعيين شده مي باشد. به عبارت ديگر اثر بخشي نشان مي دهد كه تا چه ميزان با تلاش هاي انجام شده، نتايج مورد انتظار حاصل مي شود.
تحليل پوششي داده ها (DEA)
تحليل پوششي داده ها يك فن مبتني بر برنامه ريزي خطي مي باشد كه براي

ارزيابي كارايي نسبي واحدهاي تصميم گيري مشابه كه داراي داده ها و ستاده هاي چند گانه هستند، به كار مي رود .

واحد تصميم گيري
يك واحد تصميم گيري (DMU) نهادي است كه مسئول استفاده از منابع (داده ها ) به منظور توليد ستاده ها مي باشد .

فصل دوم
مروری بر ادبيات تحقيق
 

1-2 مقدمه
در فصل دوم تحقیق به مروری بر ادبیات موضوع عملکرد و سنجش کارایی پرداخته شده است. این فصل سه قسمت دارد که در قسمت اول تعاریف و مبانی نظری مطرح شده، و در قسمت دوم تحقیقات کاربردی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است .

2-2بخش اول مروری بر مبانی نظری

1-2-2مفهوم اندازه‌گیری و ارزیابی عملکرد
کنترل و ارزیابی یکی از مفاهیم مهم مدیریت است. از سال 1916 میلادی که هنری فایول در کتاب معروفش بنام «مدیریت صنعتی و عمومی» برای اولین بار «کنترل» و چهار مفهوم « برنامه‌ریزی، سازماندهی، فرماندهی، و هماهنگی » را رسما به عنوان کارکرد‌های مدیریت معرفی کرد و از کنترل به عنوان آخرین عنصر مدیریت و تضمین کننده عناصر دیگر یاد کرد، سالها ی‌گذرد . (کمالی و کبیری،1380)، لیکن گذشت زمان نه تنها باعث کهنگی وکم‌رنگی این مفهوم نشد ، بلکه امروز شاهد بسط و گسترش این کار‌کرد و اهمیت روز افزون آن به ویژه در حوزه مدیریت عملکرد می‌باشیم. به عبارت مشخص‌تر، از اواخر دهه 1980 میلادی اندازه‌گیری عملکرد همراه با علاقه همواره زیاد به این موضوع بحث روز شد .(آدام و بایلی ، 2002،972)
ارزیابی و کنترل اساس مدیریت عملکرد را تشکیل می‌دهد. زیرا که فرآیند ارزیابی و کنترل تضمین می‌کند که شرکت در حال بدست آوردن چیزی است که برای تحقق آن تاسیس شده است. این فرآیند، عملکرد را با نتایج مطلوب مقایسه می‌کند و بازخورد لازم مبتنی بر داده‌های عملکرد و گزارش‌های فعالیت را برای مدیریت فراهم می‌کند تا نتایج را ارزیابی و تصمیم لازم را در خصوص اقدام اصلاحی اتخاذ نماید.(ویلن ،1995،280) بنابراین اندازه‌گیری عملکرد و بهبود عملکرد ارتباط خیلی نزدیکی دارند و به هم وابسته‌اند. به این دلیل است که صاحب نظران معتقدند چگونگی توسعه سیستمهای اندازه‌گیری عملکرد برای پشتیبانی تلاش‌های بهبود، مهم‌ترین چالش در این زمینه است . (کوپنکو و پنیدا/وزارت صنایع،1380) زیرا برای کسب و حفظ موفقیت، سازمانها و شرکتها راهی ندارند جز اینکه به اندازه‌گیری عملکرد اهتمام‌ورزند و به ابعاد مختلف آن توجه نمایند.
* تعاريف
همانگونه که پیش از این ذکر شد ، کنترل و ارزیابی یکی از مفاهیم مهم مدیریت و تضمین کننده سایر عناصر ( برنامه ریزی ، سازماندهی ، فرماندهی و هماهنگی ) می باشد . با توجه به اهمیت این مفاهیم در ادامه پژوهش به تعریف هر یک می پردازیم .
• عملکرد :
به نظر کهلر "عملکرد" اصطلاح عمومي است که در مورد هدايت فعاليت‌هاي يک سازمان در طي يک زمان يا دوره بکار برده مي‌شود و اغلب با توجه به هزينه‌هاي گذشته و يا پيش¬بيني شده، کارايي، مسئوليت¬پذيري يا حساب‌دهي مديريت يا شبيه آن مي‌باشد(کوهلر . به گفته روبرت آلبانس کلمه "عملکرد" در مورد تلاش در جهت دستيابي به اهداف به نحو کارا به کار برده مي‌شود. دستيابي به اهداف متضمن استفاده از منابع انساني، مالي و طبيعي مي‌باشد.
• ارزيابي:
کلمه "ارزيابي" به معني رويدادي سيستماتيک جهت ترسيم "نتايج" تعريف مي‌شود.

(ای گروویل ،1999)
• ارزيابي عملکرد :
تعاریف متعددی از اندازه‌گیری عملکرد توسط صاحب‌نظران مختلف ارائه شده است. "ای‌.‌نیلی،‌ام.‌گریگوی و کن‌پلاتز "در مقاله‌ای تحت عنوان «طراحی سیستم اندازه‌گیری ـ بررسی ادبیات و برنامه‌کار تحقیقات»، منتشر شده در مجله بین‌المللی مدیریت عملیات و تولی

د، شماره 4 سال1995 میلادی، اندازه‌گیری عملکرد را به عنوان فرآیند کمی کردن در نظر گرفتند و به طور مشخص آن را«فرآیندکمی کردن کارآیی واثربخشی»تعریف کردند. نیلی و همکاران ،1995،125).

"ام‌. ‌مارشال ‌، ‌ال‌. ‌ری‌،‌ پی.‌ ایستین ،‌ داس‌گریفل " در مقاله‌ای تحت عنوان «تمرک

ز اجتماعی قرن21: نتایج بهتر با مربوط‌سازی شهروندان، دولت، و مدیریت عملکرد» منتشر شده در مجله مدیریت عمومی، شماره10 سال 1999 میلادی، اندازه‌گیری عملکرد را «طراحی شاخص‌ها و جمع‌آوری اطلاعات به منظورتشریح،گزارش وتحلیل عملکرد»توصیف کردند.)مارشال و همکاران 1999،12)
ارزیابی عملکرد به فرايند سنجش جامع عملكرد و در قالب عباراتي نظير: كارايي، اثربخشي، معناداري، توانمندسازي، قابليت پاسخگويي در چارچوب اصول و مفاهيم براي تحقق اهداف و وظايف سازماني، ساختاري، برنامه‌اي و توسعه بلندمدت سازمان ، ارزيابي عملكرد سازمان اطلاق مي‌شود.
به گفته اريک هل فرت "اندازه‌گيري عملکرد يک موسسه بسيار پيچيده و مشکل مي‌باشد و پيچيدگي آن به اين دليل است که سر و کار آن با امور به کارگيري سرمايه به نحو اثر بخش، کارايي و سودآوري عمليات،ارج نهادن و اطمينان دادن نسبت به انواع ادعاهايي که نسبت به موسسه وجود دارد، می¬باشد".
• ستانده:
ستانده یاخروجی،حاصل عملیات سیستم تولیدی است که می¬تواند بصورت کالا یا خدمات عرضه شود.
• داده:
منظور از داده یا ورودی، کلیه منابع مورد نیاز به منظور تولید کالا یا خدمات مورد نظر می¬باشد.
* کارایی :
عبارت است از نسبت بازده واقعی بدست آمده با بازدهی مورد انتظار (استاندارد و یا تعیین شده) و به عبارت دیگر، کارایی نسبت مقدار کار انجام شده به مقدار کاری است که باید انجام

گیرد.

در قلمرو علم اقتصاد، مفهوم کارایی نشان دهنده تخصیص بهینه منابع است.
باتوجه به خدماتی بودن فعالیتهای اقتصادی بانکها و همچنین اهداف محاسباتی، کلمه کارایی به شرح ذیل تعریف گردیده است:
« نسبت حداقل هزینه ممکن به هزینه تحقق یافته، برای ارائه دادن میزان مشخصی

ستاده در مقایسه با واحدهای مشابه در آن صنعت ».
از کارایی، تعاریف متنوعی از بعد افزایش ستاده و یا کاهش داده¬ها ارائه شده¬است. به طور کلی در
معنای عام ، کارایی عبارت است از نسبت ستاده¬ها به داده¬ها در مقایسه با یک استاندارد مشخص و از پیش تعیین شده.
واژه کارایی به معنای آگاهی از چگونگی انجام کار می¬باشد و انجام صحیح کار زمانی محقق
می¬شود که به ازای هر واحد ورودی (داده)، خروجی (ستاده) مفید بیشتری تولید گردد. این تعریف نسبتاً جامع در سال 1983 از جانب " توتل " عرضه شده است.
برابر با تعریف " کمپل " در سال 1977 کارایی، نسبتی است که برخی از جنبه¬های عملکرد واحد را با هزینه¬هایی که برای انجام آن متحمل شده، مقایسه می¬کند.
• انواع کارایی:
• کارایی داخلی (خصوصی):
آن نوع از کارایی است که بهینه بودن اقدامات بنگاه را با فرض محدودیتهای نهادی وارده بر آن بنگاه مطرح می‌کند. بدین معنی که بنگاه در شرایط موجود چگونه عمل می‌کند.
• کارایی خارجی (کارآیی اجتماعی):
آن نوع ازکارایی است که به بهینه بودن اثرات فعالیتهای اقتصادی بنگاه مربوط می¬شود. به عبارت دیگر در بنگاه اقتصادی منافع خصوصی درکارایی داخلی و منافع اجتماعی در کارایی خارجی باهم و توأماً مدنظر قرار می¬گیرد. این که چگونه و از چه راه هایی می¬توان کارایی خصوصی را در راستای کارایی خارجی قرار داد ، یکی از موضوعات اساسی علم اقتصاد قلمداد می¬شود.
• کارایی فنی:
اکثر مطالعاتی که قبل از دهه 50 میلادی انجام شده¬است، برمبنای این نوع از کارایی شکل گرفته است که عبارت است از حداکثر میزان تولید ممکن که می¬توان از مقدار مشخصی از عوامل تولید بدست آورد.کارایی فنی تنها به استفاده از تمامی ظرفیت منابع تاکید دارد و شرط کارابودن یک بنگاه را در عدم اتلاف منافع و استفاده از تمامی منابع می¬داند.
• کارآیی تخصیصی:
نشان دهنده ابعاد تخصیصی بهینه عوامل موجود می¬باشد . به طوری که بکار گرفتن حداقل هزینه را برای بنگاه به همراه داشته باشد . به تعبیر ساده¬تر می¬توان گفت که کارایی تخصیصی نتیجه بکارگرفتن نهاده¬ها به نسبت مناسب است که موجب می¬شود هزینه تول

ید به حداقل میزان ممکن برسد.

• کارآیی اقتصادی:
این نوع ازکارایی، حاصل ضرب کارایی فنی و کارایی تخصیصی است. طبق تعریف، کارایی اقتصادی را توانایی بنگاه در بدست آوردن حداکثر سود ممکن با توجه به قیمت وسطوح نهاده¬ها می-باشد . در حقیقت کارایی اقتصادی در صورتی تحقق می¬یابد که علاوه بر عدم اتلاف منابع، بهترین استفاده از آنها صورت گیرد . دست یابی به این مرتبه معمولاً مستلزم انتخا

ب ترکیبی ازنهاده¬هاست که این ترکیب ، کمترین هزینه¬ها را در بر داشته باشد.
• کارایی ظرفیت:
عبارت است از میزان استفاده از تجهیزات، فضا یا نیروی انسانی که با درصد بیان می¬شود و از برقراری رابطه زیر بدست می آید.

دو تعریف از حداکثر ظرفیت مطرح است: ظرفیت اسمی وظرفیت موثر.
• ظرفیت اسمی ( ظرفیت طراحی شده ):
حداکثر اندازه خروجی است که یک فرایند می‌تواند در شرایط آرمانی تولید کند.
• ظرفیت موثر:
حداکثرخروجی یک فرایند یا تسهیلات‌ تولیدی‌ است که به طور اقتصادی‌ درشرایط عادی حاصل می‌شود . این کارایی تقریباً هرگز به عدد 1 نمی رسد و همواره کوچکتر از 1 است.
* بهره وری :
شاید بطور رسمی و جدی نخستین بار لغت "بهره¬وری" در مقاله¬ای توسط فردی به نام "فرانسواکنه " در سال 1766 میلادی مطرح گردید. در سال 1883 فردی به نام "لیتر" بهره¬وری را این گونه تعریف کرد: « بهره¬وری، قدرت و توانایی تولید کردن است». مطابق این توصیف بهره وری میزان اشتیاق به تولید را بیان می¬کند. در ادامه به تعاریف و مفاهیم اساسی بهره¬وری و شرح تاریخی برخی از تعاریف مهم اشاره شده است .

• تعریف آژانس بهره‌وری اروپا (EPA)
الف: بهره¬وری؛ درجه استفاده موثر از هر یک عوامل تولید است.
ب: بهره¬وری دردرجه اول، یک دیدگاه فکری است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال
حاضر موجود است در تمامی ابعاد بهبود بخشد.
• انواع بهره‌وری:

• بهره¬وری جزئی: این نوع از بهره¬وری نسبت بین ستانده و داده یک سیستم تولیدی را بصورت کمی توصیف می¬کند. هرگاه صرفاً رابطه بین ستانده با یکی از منابع و عوامل تولید مورد بررسی قرار گیرد بهره¬وری جزئی گفته می شود .