ارزیابی کارایی شرکتهای فرعی موسسه جهاد نصر به روش تحلیل پوششی داده ها ( DEA )

بخشی از مقاله

ارزیابی کارایی شرکتهای فرعی موسسه جهاد نصر به روش تحلیل پوششی داده ها(DEA)

چكيده: 1
مقدمه: 2
فصل اول: كليات تحقیق
1-1 مقدمه 4

2-1 بيان مسئله 4
3-1 چهار چوب نظری 4
4-1 سوالات اساسي تحقيق 6
5-1 فرضیه های تحقیق 6
6-1 اهداف تحقیق 6
7- 1 اهميت و ضرورت تحقیق 7
8-1تعریف واژگان کلیدی 9

فصل دوم: مروری بر ادبيات تحقيق
1-2 مقدمه 11
2-2بخش اول مروری بر مبانی نظری 11
1-2-2مفهوم اندازه‌گیری و ارزیابی عملکرد 11
2-2-2انواع ارزيابي 17
3-2-2مبناي ارزيابي عملکرد 20
4-2-2تکنيک‌هاي ارزيابي عملکرد 20
5-2-2 الگوهاي متداول ارزيابي عملكرد سازمانها 22
6-2-2مباني نظري ارزيابي عملکرد موسسات انتفاعي 33
7-2-2استقرار سيستم ارزيابي عملكرد 35
8-2-2 ساختار و تركيب سيستم ارزيابي عملكرد 37
9-2-2 دامهاي سيستم‏هاي سنجش عملكرد 39
10-2-2 بهترین روشها در ارزیابی عمکرد 41
11-2-2 راهنمای ارزیابی عملکرد 43
3-2بخش دوم - تحقیقات کاربردی 44
1-3-2تحقیقات انجام شده در خارج از کشور 44
2-3-2تحقیقات انجام شده در داخل کشور 48
فصل سوم: روش‌ اجرای تحقیق

1-3 مقدمه 57
2-3 نوع و روش تحقيق 57
3-3 ابزار گردآوری دادهها 58

4-3 روش تجزیه و تحلیل دادهها 58
5-3روش های آماری 58
6-3مدل تحقیق 58
7-3 سوالات تحقيق 61
8-3 فرضیه های تحقیق 62
9-3 جامعه آماري و برآورد حجم نمونه 62

فصل چهارم: تجزيه و تحليل داده‌ها
1-4 مقدمه‏ 65
2-4توصیف نتایج مربوط به داده ها و ستاده ها 66
1-2-4 توزیع داده ها و ستاده ها 66
2-2-4 توصیف پارامترهای آماری دادهها و ستادهها 69
3- 4بخش دوم توصیف نتایج ارزیابی 71
1-3-4توصیف نتایج کارایی 71
2-3-4 رتبه بندی شرکتهای کارا 73
3-3-4 تعیین عوامل موثر برکارایی 74
فصل پنجم: نتيجه‌گيري و پيشنهادات
1-5 مقدمه 90

2-5 تلخیص 90
3-5 نتیجه گیری 92
4-5 پیشنهادهای مبتنی بر تحقیق 93
1-4-5 پيشنهاد براي بهبود عملكرد در قلمرو تحقيق 93
2-4-5 پيشنهاد براي تحقيقات آتي 94
5-5 محدوديت ها و موانع 94

پیوست ها

منابع و ماخذ
منابع فارسي: 108
منابع لاتین: 110
چکیده لاتین 112

جدول 1-2 اجزا دو روش ارزيابي عملکرد 34
جدول 1-3 جامعه آماري و برآورد حجم نمونه 63
جدول 1- 4توزیع پراکندگی دادهها و ستاده‌ها 66
جدول 2-4 توصیف دادهها و ستادههای تحقیق- ارقام به میلیون رال 69
جدول 3-4میزان کارآیی محاسبه شده شرکتهاتی جهاد نصر 71
جدول 4-4 توصیف پارامتر‌های آماری کارآیی شرکتهای جهاد نصر 72
جدول 5-4محاسبه کارایی رتبه ای و رتبه بندی شرکتهای جهاد نصر 74
جدول 6-4 توزیع پراکندگی گروه های مرجع 75
جدول 7-4 فراوانی گروه های مرجع و محاسبه ضریب لاندا- CCR 77
جدول 8-4 میزان همبستگی کارایی و متغیرهای ورودی و خروجی 78
جدول 9-4 متغییرهای کمبود – ارقام به میلیون رالد 84
جدول 10-4 داده ها و ستاده های مورد انتظار- ارقام به میلیون رالم 85
جدول 11-4 مقدار مورد انتظار و واقعی داده ها وستاده ها 86
جدول 1-5 جامعه آماری مورد آزمون 91

نمودار 1-2 کارایی 25
نمودار 2-2 معيارهاي سنجش عملكرد مؤسسات 34
نمودار 1-3 مدل مفهومی تحقیق 60
نمودار 1-4توزیع پراکندگی هزینه مواد 67
نمودار 2-4 توزیع پراکندگی هزینه های تبدیل 67
نمودار 3-4 توزیع پراکندگی هزینه های عمومی و اداری 68
نمودار 4-4 توزیع پراکندگی درآمد حاصل از ارائه خدمات 68
نمودار 5-4 توزیع پراکندگی حاشیه سود 69
نمودار6-4 کارایی محاسبه شده توسط مدل DEA 72
نمودار 7-4 توزیع فراوانی کارایی محاسبه شده 72
نمودار 8-4رتبه بندی شرکتها بر اساس آزمون اندرسون پیترسون 74
نمودار 9-4 واحدها ی مرجع شرکتهای مورد بررسی 76
نمودار 10-4 همبستگی بین کارایی محاسبه شده و هزینه مواد 79
نمودار 11-4 همبستگی بین کارایی محاسبه شده و هزینه های تبدیل 80
نمودار 12-4 همبستگی بین کارایی محاسبه شده و هزینه های عمومی و اداری 81
نمودار 13-4 همبستگی بین کارایی محاسبه شده و درآمد حاصل از ارائه خدمات 82
نمودار 14-4 همبستگی بین کارایی محاسبه شده و حاشیه سود عملیات

ی 83
نمودار 15-4 مقایسه مقدار مورد انتظار و واقعی جهاد نصرسمنان 87
نمودار 16-4 مقایسه مقدار مورد انتظار و واقعی جهاد نصرشیراز 88

چكيده:
ارزیابی عملکرد سازمانها در جهت گیری تصمیمات آتی آنها نقش اساسی دارد. در این راستا می‌بایست میزان کارایی و بهره‌وری سازمان‌ها مورد محاسبه قرار گیرد تا از این طریق بتوان در تصمیم گیری‌ های آتی، روند رشد اقتصادی را زیر نظر داشت. در عصر حاضر دستیابی به رشد اقتصادی از طریق ارتقای بهره‌وری از مهمترین اهداف اقتصادی کشورها به شمار می‌رود. ارتقای بهره‌وری با استفاده بهینه از عوامل تولید حاصل می‌گردد و در نیل به رشد اقتصادی مستمر و تولید پایدار نقش مهمی را ایفا می‌کند.
تحلیل پوششی داده ها (DEA) تکنیکی است مبتنی بر برنامه ریزی خطی به منظور ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تولیدی با چندین ورودی و خروجی که ورودی های مشابهی را برای تولید خروجی های مشابه به کار می برند. در این تحقیق مدل خروجی محور تحلیل پوششی داده ها با بازده ثابت نسبت به مقیاس(CCR) برای تحلیل داده ها و ستاده ها مورد استفاده قرار گرفته است.
جامعه مورد استفاده در این پژوهش شرکتهای فرعی موسسه جهاد نصر مي باشد كه عملکرد سال مالی 1389 آنها مورد بررسی قرار گرفته است.
در این تحقیق هزینه هاي مواد اوليه، هزینه های تبديل(دستمزد و سربار) و هزينه هاي عمومي و اداري به عنوان داده های ورودی و درآمد حاصل از ارائه خدمات و حاشیه سود عملیاتی به عنوان ستاده های مدل انتخاب شده اند.
نتایج تحقیقات به عمل آمده حاکی از آن است که اندازه گیری کارایی و رتبه بندی شرکت های مورد بررسی با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها امکانپذیر بوده و میزان همبستگی کارایی محاسبه شده با داده ها و ستاده ها قابل اندازه گیری می باشد که در این خصوص پیشنهاداتی جهت بهبود کارایی هر یک از شرکت های ناکارا ارائه گردیده است.
تعاريف عملياتي: بهره وري، ارزیابی عملکرد، کارایی، اثر بخشی، تحلیل پوششی داده ها و واحد تصمیم گیری

 
مقدمه:
قبل از جنگ جهاني اول، به دليل عدم توسعه بازارهاي مالي و جدا نبودن مديريت از مالكيت، بيشترين توجه مديريت به كارايي عملياتي و ارزيابي عملكرد و سرمايه گذاري هاي فيزيكي شركتها معطوف مي شد. پس از جنگ جهاني اول و به تبع رشد و توسعه مستمر، مديريت از مالكيت جدا شد. كه اين امر سبب به وجود آمدن مباحث متعددي از جمله تئوري نمايندگي، فرضيه اطلاعات، بازار كارا و.... شد. اما آنچه در اقتصاد مهم است، تنها رخدادهای واقعی و یا پیش بینی های مورد انتظار نیست، بلکه از نظر محققان تطابق واقعیت با پیش بینی های مورد انتظار در درجه اول اهمیت قرار دارد.‌ فرضيه اطلاعات و بازار كارا از جمله مباحثي هستند كه در صدد تعين ساختار يا مكانيزمي جهت تطبيق پیش بینی های مورد انتظار و واقعيت موجود در اقتصاد به خصوص در بازارهاي سرمايه هستند و رتبه بندي شرکتها، تلاش در اين مسير است.

فصل اول
كليات تحقیق

1-1 مقدمه
در این فصل پس از بیان مسئله تحقیق ,تاریخچه موضوع تحقیق را مورد بررسی قرارمی دهیم. همچنین اهداف تحقیق را در قالب اهداف علمی و کاربردی بیان می کنیم .چارچوب نظری تحقیق که بنیان اصلی طرح سوال در موضوع تحقیق بوده است در این فصل آورده شده و در ادامه به فرضیه های تحقیق و تعاریف واژه ها اصطلاحات نیز اشاره شده است

2-1 بيان مسئله
هر نظام يا سازماني داراي اهداف مشخص و از پیش تعيين شده اي مي باشد، مديريت نظام يا سازمان با استفاده از منابع و امكانات درصدد دستيابي به این اهداف مي باشد سنجش ميزان دستيابي به اهداف و نحوه استفاده از منابع و امكانات نقش بسيار مهمي را در اين راستا ايفا مي كند در واقع ارزيابي عملكرد به عنوان هسته اصلي فعاليتها و گام هاي مديريت مطرح مي باشد چرا كه مديريت براي هدايت مجموعه تحت امر خود نياز به آگاهي از عملكرد مجموعه خود دارد كه بتواند براساس اين اطلاعات به اتخاذ راهبرد بپردازد هرچند كه امروزه بهبود عملكرد بطور وسيعي در سازمانها مورد توجه است ولي بدون وجود يك نظام ارزيابي كارآمد و موثر هر گونه اقدامی براي بهبود عملكرد بي فايده خواهد بود با توجه به نقش و اهميت نظام ارزيابي عملكرد و عدم وجود چنين نظامي در شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران استفاده از يك روش كارآمد و موثر آن هم از نوع رياضي مي تواند بسيار مفيد باشد. اين پژوهش در صدد يافتن الگوي مناسب از ميان الگوهاي تحليل پوشش داده ها كه به منظور ارزيابي عملكرد (كارايي ) بكار مي روند، مي باشد.

3-1 چهار چوب نظری
بيش از ربع قرن است كه توجه استادان دانشگاه ها در رشته هاي مالي و اقتصاد متوجه كارايي بازار سرمايه در كشورهاي مختلف شده است. چرا كه در صورت كارا بودن بازار سرمايه، هم قيمت اوراق بهادار به درستي و عادلانه تعيين مي شود و هم تخصيص سرمايه كه مهمترين عامل توليد و توسعه اقتصادي است، به صورت مطلوب و بهينه انجام مي گيرد (جهانخاني ،1372،7). اساسا دو نوع مفهوم كارايي بازار داريم:
كارايي بازار در تخصيص منابع و سرمايه كه اين نوع كارايي، منابع و سرمايه محدود جامعه را به بهترين مصارف تخصيص مي‌دهد و بازار سرمايه را به سمت طرح هاي سرمايه گذاري سوق مي دهد كه بيشترين بازدهي را دارد.
كارايي عملياتي به اين مطلب اشاره دارد كه اگر نقل وانتقال سرمايه كمتر و سرعت آن بيشتر باشد، "كارايي عملياتي"بازار بيشتر است. اما زماني بازار از نظر اطلاعاتي داراي كارايي است، كه در آن قيمت اوراق بهادار منعكس كننده اطلاعات توزيع شده در مورد آن اوراق باشد، پس وجود اطلاعات كافي در بازار و انعكاس به موقع و سريع اطلاعات، در قيمت اوراق بهادار، ارتباط تنگاتنگي با كارايي بازار دارد.
پژوهش حاضر در واقع كمكي به هر چه كاراتر شدن بازار سرمایه است. طبق پژوهش انجام شده به وسيله آقايان حسنعلي سينايي و دكتر اسماعيل فدايي نژاد و ديگران مشخص شد كه بازار اوراق بهادار تهران داراي كارايي حتي در شكل ضعيف نمي باشد. طراحي مدل و به كارگيري آن در بازار اوراق بهادار اين امكان را مي دهد تا سرمايه گذاران حقيقي و حقوقي به سهولت بتوانند شركتهاي كاراتر را نسبت به ساير شركتها تميز دهند. لذا سرمايه گذاري معقول تري انجام مي دهند و از طرف ديگر شركتهاي كارا با سهولت بيشتر و ارزان تر به منابع مالي مورد نياز خود دسترسي پيدا مي كنند و اين امكان به معني حركت بازار سرمايه به سمت كارايي است و اين نقش در بازارهاي كشورهاي توسعه يافته به وسيله موسسات رتبه بندي ايفاء مي شود.

موسساتي كه در ايران و بازار مالي ما يافت نمي شوند و اميد است كه به وسيله اين مدل تا حدودي بتوان خلاء ناشي از نبود چنين موسساتي را در بازار سرمايه ايران پر كرد. روش تحليل پوششي داده ها، چندين ويژگي دارد كه قابليت مدلسازي را به ما در بازار سرمايه ايران مي دهد. از جمله اين ويژگيها عبارتند از (زارعي،1379،105):

ب) از اعداد و ارقام حقيقي مربوط به عمليات انجام شده استفاده مي نمايد .
ج) در اندازه گيري عملكرد عوامل محيطي، اقتصادي در نظر گرفته مي شود .
ه) بر خلاف روشهاي پارامتريك بر روي هر يك از مشاهدات به جاي تمام مشاهدات بهينه‌سازي مي كند.

4-1 سوالات اساسي تحقيق
کارایی هر يك از شرکتهاي تحت بررسي در صورت استفاده از معيار DEA به چه میزان است؟
آیا شرکت های تحت بررسی نسبت به یکدیگر قابل رتبه بندی می باشند؟
آیا گروههاي مرجع در تعيين اندازه كارايي واحد هاي تحت بررسي موثر می باشد؟
آیا میزان همبستگی بین کارایی اندازه گیری شده با داده ها و ستانده های شرکت های تحت بررسی قابل اندازه گیری است؟
آیا مي توان عملكرد شرکت های تحت بررسي (كارايي آنها)را بهبود بخشيد؟

5-1 فرضیه های تحقیق
با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها (DEA) کارایی شرکت های فرعی موسسه جهاد نصر قابل اندازه گیری می باشد.
با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها(DEA) -روش اندرسون پیترسون کارایی بدست آمده از شرکت های تحت بررسی قابل رتبه بندی می باشد.
میزان همبستگی بین کارایی اندازه گیری شده با داده ها و ستانده های شرکت های تحت بررسی قابل اندازه گیری است.
با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها (DEA) راهکارهایی جهت افزایش کارایی واحدهای ناکارا وجود دارد.

6-1 اهداف تحقیق
در سالهای اخیر با توجه به رقابت شدید در عرصه اقتصادی، به دلیل افزایش بنگاههای اقتصادی و نیز محدودیت وگران بودن منابع تامین مالی، استفاده بهینه از منابع و نهاده ها برای تبدیل آنها به کالاها و خدمات، بیشتر از گذشته احساس می شود بطوری که عدم توجه جدی به این مهم بقا و ادامه حیات سازمان را دچار تردید خواهد نمود، بطور خلاصه پژوهش حاضر اهداف زیر را به دنبال دارد:

1 - تعيين اندازه كارايي شركتهاي تحت بررسي

2- رتبه بندي شركتها نسبت به يكديگر
3- شناسايي گروهاي مرجع در ارزيابي عملكرد شركت ها
4- تعیین میزان همبستگی بین کارایی اندازه گیری

شده و داده ها و ستاده ها
5- ارايه رهنمود لازم جهت بهبود كارايي شركت ها

7- 1 اهميت و ضرورت تحقیق
از جمله مسايلي كه امروزه سرمايه گذاران با آن روبرو هستند، عدم كسب بازده مورد توقع خود از سرمايه گذاري هايي است كه ريسك آن را پذيرفته اند. اين موضوع نوعي عدم تخصيص بهينه سرمايه محسوب مي شود و سرمايه را متحمل ريسكي مي كند كه بازده متناسب با آن حاصل نمي شود. بر اين اساس لازم است كه سرمايه گذاران منابع خود راصرف دارايي هايي كنند كه بازده آن متناسب با ريسك آن، دارايي ها باشد. موضوع اين تحقيق به سرمايه گذاران كمك مي‌كند كه سهام شركت هايي را كه قيمت آنها متناسب با ريسك آنها است را شناسايي نمايند و منابع خود را در دارايي هايي به كار گيرند كه بازده مناسبي برايشان ايجاد كند. تخصيص كارآمد منابع و حركت دادن بازار به سمت قيمتهاي كارا از جمله مفاهيمي است كه به موضوع اين تحقيق اهميت مي دهد.
در دوران معاصر کمتر کسی یافت می شودکه درباره لزوم و ضرورت وجود نظام ارزیابی عملکرد در سازمان تردید داشته باشد این ضرورت به گونه ای خود را نمایان ساخته که عدم وجود نظام ارزیابی بعنوان یکی از عوامل بیماری سازمان شناخته شده است. بنابراین نیاز به پژوهش حاضر را می توان در چارچوب ضروریات زیر بیان نمود:
الف) شناخت عملکرد بخش صنعت راهسازي كشور: (شايان ذكر است كه شركت هاي فرعی موسسه جهاد نصر عمدتا در صنعت ساخت راه و ابنيه فعاليت دارد) در برنامه ریزی راهبردی، شناخت وضع موجود یکی از فرآیندهای سه گانه برنامه ریزی را تشکیل می دهد. لازم به ذکر است در مرحله دوم تحلیل وضع موجود و در مرحله سوم، آینده نگری و برنامه ریزی مورد توجه قرار می گیرد.
ب) با شناسایی عواملی که به بهره وری صنعت راهسازي تاثیر می گذارند برنامه ریزی حساب شده تری می توان انجام داد.
دلایل زیر را می توان به عنوان علل و انگیزه پژوهش درباره ارزیابی عملکرد شرکتها عنوان نمود :
الف) هر مدیر و مسئول سازمان و یا ذینفعی می خواهد اطلاعاتی را در پیوند با نحوه عملکرد واحد ها و سازمان متبوع خود در مقایسه با سایر واحد های مشابه و یا سایر رقبا داشته باشد و با استفاده از اطلاعات بدست آمده جایگاه خود را در مقایسه با سایر واحدها و با سایر رقبا درآن صنعت شناسایی نماید استفاده از این اطلاعات می تواند به شناسایی نقاط قوت و ضعف سازمان یا واحد کمک کند.
ب) فقدان یک نظام ارزیایی عملکرد جامع که بتواند کارایی نسبی سازمان تحت بررسی را با دیگر سازمان هاي مشابه مقایسه نماید.
در این راستا پرسش های زیر را می توان مطرح کرد:
آیا اندازه گیری بهره وری و ارزیابی عملکرد بعنوان

یکی از عناصر فرآیند بهبود بهره وری مطرح بوده و عملا نقش اساسی را در این زمینه ایفا می کند؟ با توجه به اینکه بدون اندازه گیری امکان داوری وجود نداشته و بنابراین امکان کنترل سازمان نیز فراهم نمی شود.
آیا الگوها و روشهای اندازه گیری بهره وری در سازمان از دیدگاه مهندسین، مدیران، اقتصاددانان، حسابداران و ریاضی دانان قابل طرح و بررسی می باشد؟ از جمله الگوهای ارائه شده، درباره اندازه گیری بهره وری و میزان کارایی الگوهاي ریاضی تحلیل پوششی داده ها (DEA) می باشد که ویژگی ها و قابلیت های اغلب الگوها و روش های اندازه گیری در روش یاد شده خلاصه و تکمیل می گردد.
آیا مدیران بنگاهها، نیازمند ارزیابی واحد تحت نظارت خود بطور مستمر در طول زمان بوده، بطوری که قادر به کنترل و هدایت سازمان تحت نظارت

شان برای برنامه های از پیش تعیین شده باشند؟ درست همانند راننده ای که میزان سرعت اتومبیل خود را بصورت مرتب درمقاطع زماني پی درپی کنترل می کند به همین ترتیب عملکرد یک سازمان نیز باید بطور مرتب اندازه‌گیری شود بنابراین این پرسشها به ذهن می رسد که آیا الگویی مناسب و جامع برای ارزیابی عملکرد سازمان وجود دارد؟ آیا می توان در شرایط متغیر محیطی، الگویی مشخص برای سنجش کارایی نسبی و رتبه بندی شرکت ها ارایه نمود؟
آیا ارزیابی عملکرد با استفاده از روش تحليل پوششي داده ها کار آمد تر از دیگر روش های عملکرد می باشد؟
کدامیک از الگوهای پایه ای رویکرد تحلیل پوششی داده ها برای تعیین ارزیابی عملکرد شرکت های هلدينگ موسسه جهاد نصر مناسب می باشد؟
آیا شرکت های هلدينگ موسسه جهاد نصر نسبت به سال های گذشته کاراتر شده اند و کدامیک از آنها عملکرد بهتری نسبت به بقیه داشته است؟
آیا الگوهای پایه ای رویکرد تحلیل پوششی داده ها می توانند راه حلی برای بهبود عملکرد واحد های ناکارا ارایه دهند؟
برای پاسخ به این سوالات می توان از روش ناپارامتریکی بنام تحليل پوششي داده ها که تمام ارقام و اطلاعات را تحت پوشش قرار می دهد برای ارزیابی عملکرد سازمان استفاده کرد.

8-1تعریف واژگان کلیدی
بهره وري
آژانس بهره وري اروپا، بهره وري را چنين تعريف مي كند: بهره وري بيانگر استفاده موثر از هر يك از عوامل توليد به روشهاي علمي به نحوي كه بهبود بهره وري به كاهش هزينه هاي توليد، گسترش بازار، افزايش اشتغال و بالا رفتن سطح زندگي آحاد مردم منجر شود.
ارزيابي عملكرد

سنجش عملكرد سازمان در فواصل معين و به عبارتي مشخص كردن نقاط قوت و ضعف نسبت به وظايف تدوين شده براي آن است .
كارايي
نسبت بازده واقعي به دست آمده با بازده مورد انتظار مي باشد به عبارت ديگر مقدار كار انجام شده به مقدار كاري كه مي بايست انجام شود .
اثر بخشي ي باشد. به عبارت ديگر اثر بخشي نشان مي دهد كه تا چه ميزان با تلاش هاي انجام شده، نتايج مورد انتظار حاصل مي شود.
تحليل پوششي داده ها (DEA)
تحليل پوششي داده ها يك فن مبتني بر برنامه ريزي خطي مي باشد كه براي ارزيابي كارايي نسبي واحدهاي تصميم گيري مشابه كه داراي داده ها و ستاده هاي چند گانه هستند، به كار مي رود .

واحد تصميم گيري
يك واحد تصميم گيري (DMU) نهادي است كه مسئول استفاده از منابع (داده ها ) به منظور توليد ستاده ها مي باشد .

فصل دوم
مروری بر ادبيات تحقيق
 

1-2 مقدمه
در فصل دوم تحقیق به مروری بر ادبیات موضوع عملکرد و سنجش کارایی پرداخته شده است. این فصل سه قسمت دارد که در قسمت اول تعاریف و مبانی نظری مطرح شده، و در قسمت دوم تحقیقات کاربردی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است .

2-2بخش اول مروری بر مبانی نظری
1-2-2مفهوم اندازه‌گیری و ارزیابی عملکرد
کنترل و ارزیابی یکی از مفاهیم مهم مدیریت است. از سال 1916 میلادی که هنری فایول در کتاب معروفش بنام «مدیریت صنعتی و عمومی» برای اولین بار «کنترل» و چهار مفهوم « برنامه‌ریزی، سازماندهی، فرماندهی، و هماهنگی » را رسما به عنوان کارکرد‌های مدیریت معرفی کرد و از کنترل به عنوان آخرین عنصر مدیریت و تضمین کننده عناصر دیگر یاد کرد، سالها می‌گذرد . (کمالی و کبیری،1380)، لیکن گذشت زمان نه تنها باع

ث کهنگی وکم‌رنگی این مفهوم نشد ، بلکه امروز شاهد بسط و گسترش این کار‌کرد و اهمیت روز افزون آن به ویژه در حوزه مدیریت عملکرد می‌باشیم. به عبارت مشخص‌تر، از اواخر دهه 1980 میلادی اندازه‌گیری عملکرد همراه با علاقه همواره زیاد به این موضوع بحث روز شد .(آدام و بایلی ، 2002،972)
ارزیابی و کنترل اساس مدیریت عملکرد را تشکیاست که برای تحقق آن تاسیس شده است. این فرآیند، عملکرد را با نتایج مطلوب مقایسه می‌کند و بازخورد لازم مبتنی بر داده‌های عملکرد و گزارش‌های فعالیت را برای مدیریت فراهم می‌کند تا نتایج را ارزیابی و تصمیم لازم را در خصوص اقدام اصلاحی اتخاذ نماید.(ویلن ،1995،280) بنابراین اندازه‌گیری عملکرد و بهبود عملکرد ارتباط خیلی نزدیکی دارند و به هم وابسته‌اند. به این دلیل است که صاحب نظران معتقدند چگونگی توسعه سیستمهای اندازه‌گیری عملکرد برای پشتیبانی تلاش‌های بهبود، مهم‌ترین چالش در این زمینه است . (کوپنکو و پنیدا/وزارت صنایع،1380) زیرا برای کسب و حفظ موفقیت، سازمانها و شرکتها راهی ندارند جز اینکه به اندازه‌گیری عملکرد اهتمام‌ورزند و به ابعاد مختلف آن توجه نمایند.
* تعاريف
همانگونه که پیش از این ذکر شد ، کنترل و ارزیابی یکی از مفاهیم مهم مدیریت و تضمین کننده سایر عناصر ( برنامه ریزی ، سازماندهی ، فرماندهی و هماهنگی ) می باشد . با توجه به اهمیت این مفاهیم در ادامه پژوهش به تعریف هر یک می پردازیم .
عملکرد :
به نظر کهلر "عملکرد" اصطلاح عمومي است که در مورزينه‌هاي گذشته و يا پيش¬بيني شده، کارايي، مسئوليت¬پذيري يا حساب‌دهي مديريت يا شبيه آن مي‌باشد(کوهلر . به گفته روبرت آلبانس کلمه "عملکرد" در مورد تلاش در جهت دستيابي به اهداف به نحو کارا به کار برده مي‌شود. دستيابي به اهداف متضمن استفاده از منابع انساني، مالي و طبيعي مي‌باشد.
ارزيابي:
کلمه "ارزيابي" به معني رويدادي سيستماتيک جهت ترسيم "نتايج" تعريف مي‌شود.(ای گروویل ،1999)

ارزيابي عملکرد :
تعاریف متعددی از اندازه‌گیری عملکرد توسط صاحب‌نظران مختلف ارائه شده است. "ای‌.‌نیلی،‌ام.‌گریگوی و کن‌پلاتز "در مقاله‌ای تحت عنوان «طراحی سیستم اندازه‌گیری ـ بررسی ادبیات و برنامه‌کار تحقیقات»، منتشر شده در مجله بین‌المللی مدیریت عملیات و تولید، شماره 4 سال1995 میلادی، اندازه‌گیری عملکرد را به عنوان فرآیند کمی کردن در نظر گرفتند و به طور مشخص آن را«فرآیندکمی کردن کارآیی واثربخشی»تعریف کردند. نیلی و همکاران ،1995،125).

"ام‌. ‌مارشال ‌، ‌ال‌. ‌ری‌،‌ پی.‌ ایستین ،‌ داس‌گریفل " در مقاله‌ای تحت عنوان «تمرکز اجتماعی قرن21: نتایج بهتر با مربوط‌سازی شهروندان، دولت، و مدیریت عملکرد» منتشر شده در مجله مدیریت عمومی، شماره10 سال 1999 میلادی، اندازه‌گیری عملکرد را «طراحی شاخص‌ها و جمع‌آوری اطلاعات به منظورتشریح،گزارش وتحلیل عملکرد»توصیف کردند.)مارشال و همکاران 1999،12)
ارزیابی عملکرد به فرايند سنجش جامع عملكرد و در قالب عباراتي نظير: كارايي، اثربخشي، معناداري، توانمندسازي، قابليت پاسخگويي در چارچوب اصول و مفاهيم براي تحقق اهداف و وظايف سازماني، ساختاري، برنامه‌اي و توسعه بلندمدت سازمان ، ارزيابي عملكرد سازمان اطلاق مي‌شود.
به گفته اريک هل فرت "اندازه‌گيري عملکرد يک موسسه بسيار پيچيده و مشکل مي‌باشد و پيچيدگي آن به اين دليل است که سر و کار آن با امور به کارگيري سرمايه به نحو اثر بخش، کارايي و سودآوري عمليات،ارج نهادن و اطمينان دادن نسبت به انواع ادعاهايي که نسبت به موسسه وجود دارد، می¬باشد".
ستانده:
ستانده یاخروجی،حاصل عملیات سیستم تولیدی است که می¬تواند بصورت کالا یا خدمات عرضه شود.
داده:
منظور از داده یا ورودی، کلیه منابع مورد نیاز به منظور تولید کالا یا خدمات مورد نظر می¬باشد.
* کارایی :
عبارت است از نسبت بازده واقعی بدست آمده با بازدهی مورد انتظار (استاندارد و یا تعیین شده) و به عبارت دیگر، کارایی نسبت مقدار کار انجام شده به مقدار کاری است که باید انجام گیرد.

در قلمرو علم اقتصاد، مفهوم کارایی نشان دهنده تخصیص بهینه منابع است.
باتوجه به خدماتی بودن فعالیتهای اقتصادی بانکها و همچنین اهداف محاسباتی، کلمه کارایی به شرح ذیل تعریف گردیده است:
« نسبت حداقل هزینه ممکن به هزینه تحقق یافته، برای ارائه دادن میزان مشخصی ستاده در مقایسه با واحدهای مشابه در آن صنعت ».
از کارایی، تعاریف متنوعی از بعد افزایش ستاده و یا کاهش داده¬ها ارائه شده¬است. به طور کلی در
معنای عام ، کارایی عبارت است از نسبت ستاده¬ها به د

اده¬ها در مقایسه با یک استاندارد مشخص و از پیش تعیین شده.
واژه کارایی به معنای آگاهی از چگونگی انجام کار می¬باشد و انجام صحیح کار زمانی محقق
می¬شود که به ازای هر واحد ورودی (داده)، خروجی (ستاده) مفید بیشتری تولید گردد. این تعریف نسبتاً جامع در سال 1983 از جانب " توتل " عرضه شده است.
برابر با تعریف " کمپل " در سال 1977 کارایی، نسبتی است که برخی از جنبه¬های عملکرد واحد را با هزینه¬هایی که برای انجام آن متحمل شده، مقایسه می¬کند.
انواع کارایی:
کارایی داخلی (خصوصی):
آن نوع از کارایی است که بهینه بودن اقدامات بنگاه را با فرض محدودیتهای نهادی وارده بر آن بنگاه مطرح می‌کند. بدین معنی که بنگاه در شرایط موجود چگونه عمل می‌کند.
کارایی خارجی (کارآیی اجتماعی):
آن نوع ازکارایی است که به بهینه بودن اثرات فعالیتهای اقتصادی بنگاه مربوط می¬شود. به عبارت دیگر در بنگاه اقتصادی منافع خصوصی درکارایی داخلی و منافع اجتماعی در کارایی خارجی باهم و توأماً مدنظر قرار می¬گیرد. این که چگونه و از چه راه هایی می¬توان کارایی خصوصی را در راستای کارایی خارجی قرار داد ، یکی از موضوعات اساسی علم اقتصاد قلمداد می¬شود.
کارایی فنی:
اکثر مطالعاتی که قبل از دهه 50 میلادی انجام شده¬است، برمبنای این نوع از کارایی شکل گرفته است که عبارت است از حداکثر میزان تولید ممکن که می¬توان از مقدار مشخصی از عوامل تولید بدست آورد.کارایی فنی تنها به استفاده از تمامی ظرفیت منابع تاکید دارد و شرط کارابودن یک بنگاه را در عدم اتلاف منافع و استفاده از تمامی منابع می¬داند.
کارآیی تخصیصی:
نشان دهنده ابعاد تخصیصی بهینه عوامل موجود می¬باشد . به طوری که بکار گرفتن حداقل هزینه را برای بنگاه به همراه داشته باشد . به تعبیر ساده¬تر می¬توان گفت که کارایی تخصیصی نتیجه بکارگرفتن نهاده¬ها به نسبت مناسب است که موجب می¬شود هزینه تولید به حداقل میزان ممکن برسد.

کارآیی اقتصادی:
این نوع ازکارایی، حاصل ضرب کارایی فنی و کارایی تخصیصی است. طبق تعریف، کارایی اقتصادی را توانایی بنگاه در بدست آوردن حداکثر سود ممکن با توجه به قیمت وسطوح نهاده¬ها می-باشد . در حقیقت کارایی اقتصادی در صورتی تحقق می¬یابد که علاوه بر عدم اتلاف منابع، بهترین استفاده از آنها صورت گیرد . دست یابی به این مرتبه معمولاً مستلزم انتخاب ترکیبی ازنهاده¬هاست که این ترکیب ، کمترین هزینه¬ها را در بر داشته باشد.
کارایی ظرفیت:
عبارت است از میزان استفاده از تجهیزات، فضا یا نیروی انسان

ی که با درصد بیان می¬شود و از برقراری رابطه زیر بدست می آید.

دو تعریف از حداکثر ظرفیت مطرح است: ظرفیت اسمی وظرفیت موثر.
ظرفیت اسمی ( ظرفیت طراحی شده ):
حداکثر اندازه خروجی است که یک فرایند می‌تواند در شرایط آرمانی تولید کند.
ظرفیت موثر:
حداکثرخروجی یک فرایند یا تسهیلات‌ تولیدی‌ است که به طور اقتصادی‌ درشرایط عادی حاصل می‌شود . این کارایی تقریباً هرگز به عدد 1 نمی رسد و هموار

ه کوچکتر از 1 است.
* بهره وری :
شاید بطور رسمی و جدی نخستین بار لغت "بهره¬وری" در مقاله¬ای توسط فردی به نام "فرانسواکنه " در سال 1766 میلادی مطرح گردید. در سال 1883 فردی به نام "لیتر" بهره¬وری را این گونه تعریف کرد: « بهره¬وری، قدرت و توانایی تولید کردن است». مطابق این توصیف بهره وری میزان اشتیاق به تولید را بیان می¬کند. در ادامه به تعاریف و مفاهیم اساسی بهره¬وری و شرح تاریخی برخی از تعاریف مهم اشاره شده است .

تعریف آژانس بهره‌وری اروپا (EPA)
الف: بهره¬وری؛ درجه استفاده موثر از هر یک عوامل تولید است.
ب: بهره¬وری دردرجه اول، یک دیدگاه فکری است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال
حاضر موجود است در تمامی ابعاد بهبود بخشد.
انواع بهره‌وری:
بهره¬وری جزئی: این نوع از بهره¬وری نسبت بین ستانده و داده یک سیستم تولیدی را بصورت کمی توصیف می¬کند. هرگاه صرفاً رابطه بین ستانده با یکی از منابع و عوامل تولید مورد بررسی قرار گیرد بهره¬وری جزئی گفته می شود .

به عنوان مثال رابطه بین تولید با زمان مصرف شده اندازه کمّی بهره¬وری جزئی را نشان می¬دهد.
بهره¬وری عامل کل: در واقع نشان دهنده ارزش استفاده از کارکنان و امکانات سرمایه یا زمان به مواد اولیه، قطعات و خدمات خریداری شده¬است که از ارزش ک

ل ستاده‌ها کم می‌شود.

بهره وری کل: رابطه بین ستاده سیستم با کلیه منابع مصروفه که در جهت تولید آن ستاده‌ها به کار گرفته شده است را نشان می‌دهد. شاخص بدست آمده نحوه بهره برداری ازکل منابع را معین می‌کند.
* اثربخشی:
"اثر بخشی " یعنی آگاهی از کاری که انجام می‌دهیم. به عبار

ت دیگر انجام کار قابل قبول در جهت کسب اهداف صحیح. در توصیف نسبتاً جامعتر ، اثربخشی به معنی هدایت منابع به سوی اهدافی است که ارزشمندتر هستند . مانند انجام کار صحیح در زمان صحیح و محقق شدن اهداف کوتاه مدت یا بلند مدت. در کل، اثربخشی عبارت است از درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده و مرتبط با عملکرد و فراهم آوردن رضایت انسان از تلاشهای انجام شده که جنبه کیفی دارد.

* تفاوت کارایی و اثربخشی :
" اثربخشی و کارایی" لزوماً هم سو نیستند . زیرا کارایی در برگیرنده سطح یا میزانی از نتایج است که ممکن است در مجموع مطلوب وایده‌آل نباشد."کارایی" جنبه کمی ولی "اثربخشی" جنبه کیفی دارد . به طور مثال اگر یک بیمار قلبی به سرعت تمام به بیمارستان رسانده شود، تمام امکانات انسانی و مادی بیمارستان به بهترین شکل ممکن برای خدمت رسانی بیمار بکار گرفته شود و با این وجود بیمار فوت کند ، عملیات با کارایی کامل انجام شده اما نتیجۀ اثر بخشی از اقدامات انجام گرفته بدست نیامده است.
اثربخشی مفهوم گسترده‌ای دارد چرا که شامل عوامل دیگری نظیر استانداردها، اهداف سازمان و انتظاراتی می¬باشد که کیفیت را می‌توان در آن لحاظ کرد . البته شاخصهای اثربخشی معایب خاص خود را دارند . از آن جمله باید اهداف بدرستی شناخته شوند تا روشهای صحیح برای رسیدن به این اهداف گزینش گردد. البته ممکن است اهداف با استفاده بیش از حد منابع ، محقق شود ، در این صورت باید به موضوع و تعریف کارایی نیز توجه کرد.
* مقایسه بهره‌وری و کارایی:
" کارایی " ایده اصلی در مفهوم سازی بهره¬وری است. اما این موضوع روشن است که بهره¬وری از تفاسیر وسیع تری نیز برخوردار است. بهره¬وری ، چیزی بیش از تولید کاراست و به تولید کیفی محصول و کیفیت خروجی¬ها نیز می¬پردازد. به این ترتیب مفهوم بهره¬وری مفاهیم ترکیبی ایده¬های "کارایی و اثربخشی " را نیز در بر می¬گیرد.

2-2-2انواع ارزيابي
ارزيابي مي‌تواند بر اساس نحوه نگاه به اين مقوله، به دو نوع كلي طبقه¬بندي گردد كه عبارتنداز:
الف. ارزيابي آينده نگر : همانطور كه از نامش پيداست نوعي ارزيابي است كه:
1. قبل از تهيه برنامه انجام مي‌شود.
2. براي تعيين منطقي بودن يا حقانيت ايجاد برنامه صورت مي‌گيرد.
بنابراين يك ارزيابي آينده نگر، مشخص مي‌كند كه آيا مسئله يا نيازي وجود دارد كه حقانيت برنامه-ريزي براي حل آن مسئله يا تامين آن نياز را توجيه نمايد و به اين سوال نيز پاسخ دهد كه در صورت عدم اجراي برنامه مورد بحث، جامعه با چه پيامدهاي منفي مواجه مي‌گردد.
ب. ارزيابي گذشته نگر: این نوع ارزیابی بر خلاف ارزيابي آينده‌نگر پس از اجرا يا تكميل برنامه انجام مي‌گيرد و در آن به ارزيابي سياست‌ها و برنامه‌ها پس از اجراي آن‌ها مي‌پردازد.
ارزيابي از جنبه‌هاي مختلف صورت مي‌گيرد كه اين جنبه‌ها مي‌توانند مشتمل بر موارد ذيل باشند:
ارزيابي امكان‌سنجي فني، مالي، مكاني، قانوني، سياسي و اجتماعي
در اين نوع ارزيابي امكان‌سنجي برنامه‌ها از نظر امكان و توان فني مورد نياز جهت اجراي برنامه‌ها، كفايت و امكان تأمين منابع مالي جهت اجراي برنامه‌ها، امكان‌پذيری مكاني و جغرافيايي براي اجراي برنامه‌ها در محيط فيزيكي موجود، امكان‌پذيري و تطابق با قوانين و مقررات و يا در صورت عدم تطبيق قوانين تمهيدات مورد نياز جهت اصلاح قوانين و مقررات و بالاخره امكان‌پذيري و پذيرش سياسي و اجتماعي برنامه‌ريزي صورت گرفته مورد بررسي و ارزيابي قرار مي‌گيرد. لازم به ذکر است ، در مورد امكان‌پذيري سياسي و اجتماعي برنامه‌ريزي صورت گرفته ، اتخاذ هر سياست يا اجراي هر برنامه‌اي احتمالاً باعث ايجاد اثراتي در گروه يا گروه‌هايي شده و در نتیجه گروه‌هايي از اين سياست‌ها و برنامه‌ها منتفع و گروه‌هايي نيز از آن متضرر خواهند شد. لذا قبل از انجام برنامه‌ريزي مي‌بايد به اين اثرات و ميزان پذيرش اجتماعي و س

ياسي آن و نيز اثرات آن توجه لازم و كافي شود.
ارزيابي هزينه- فايده
در اين نوع ارزيابي هزينه‌هاي اجراي برنامه‌ريزي و سياست‌هاي اتخاذ شده و نيز منافع احتمالي آن‌ها مورد بررسي قرار گرفته و برنامه‌اي مثبت ارزيابي خواهد شد كه فايده آن (اقتصادي، اجتماعي و سياسي) براي جامعه بيش از هزينه آن بوده و انجام برنامه‌ريزي منجر به تعالي سطح توسعه شود.
ارزیابی هدف‌ها

هدف‌هاي عمومي مؤسسه غالبا ًبه صورت اصول سياست مؤسسه در موضوعات کلي از قبيل سودآوري،سود سهام، بازاريابي،قيمت گذاري،روابط کارکنان و استفاده مؤثر از مجموع سرمايه بکار رفته بيان مي‌شود.
در سطوح عملياتي پائين¬تر ، هدف¬ها محدودتر است. مثل تهيه بموقع گزارشات.
ارزيابي كارآيي :
ارزيابي متمركز بر كارآيي، به دنبال پاسخ به مو

ارد ذيل مي‌باشد:
آیا منابع در ارائه ستاده‌ها و خدمات به طور بهينه مورد استفاده قرار گرفته‌اند ؟
آیا برنامه قادر به ارائه ستاده‌ها و خدمات به صورت كارآتري مي‌باشد ؟
البته كارآيي يك مفهوم نسبي است و اين مفهوم نسبي زماني كه نتوان "كارآ بودن" يك برنامه يا سياست را نتيجه گرفت، مفهومي نا مناسب است. اندازه‌گيري كارآيي بر يك مبنايي مقايسه‌اي قابل انجام است.
آيا تركيب برنامه مشابه يا در تضاد با وظايف برنامه ديگر است ؟

ارزيابي اثربخشي :
" ارزيابي اثربخشي " بر اين دلالت دارد كه آيا ستاده‌هاي توليدي و خدماتي ارائه شده، نتايج حاصل از اهداف تصريح شده را برآورده مي‌سازد.ارزيابي اثربخشي بايد به بررسي و توضيح يك دسته از عوامل تاثير گذار نسبت به ساير عوامل تاثير گذار،قبل از نتيجه گيري ازميزان اثربخشي برنامه بپردازد.
به طور خلاصه ارزيابي‌هاي اثربخشي به اين مرتبطند ‌كه:
هزينه نيل به نتايج مورد نظر چقدر است (اثربخشي هزينه) و اين‌كه آيا گزينه‌هاي ديگري وجود دارند كه همان نتايج را با هزينه كمتري ارائه نمايند.
تعيين ميزان تحقق اهداف مورد نظر.
تعيين اين‌كه چه ميزان از نتايج طرح‌ريزي شده مي‌تواند مربوط به برنامه باشد.
تعيين نتايج ناخواسته كه در جهت مخالف دستيابي به نتايج مورد نظر عمل كرده و باعث كاهش رفاه مشتريان هدف شده‌اند.

ارتباط (ارزيابي به منظور تعيين مرتبط بودن برنامه)
"ارزيابي مرتبط بودن برنامه" به ارزيابي اثربخشي مربوط است. ارزيابي مرتبط بودن برنامه درصدد دستيابي به اين است كه:
آيا نياز مبرمي به برنامه وجود دارد. بدين معنا كه شرايطي كه باعث ايجاد برنامه شده‌اند، ممكن است زياد دوام نياورد و يا اين‌كه از اهميت آن‌ها كاسته شده باشد.
قبل از شروع برنامه به جهت اطمينان از اين‌كه حوزه و عمق اجرا با اهميت نياز به مشكل مورد نظر سازگار است، نيازها بايد شناسايي شوند . به صورت ادواري در طول اجراي برنامه به جهت تعيين ارتباط يا مناسبت آن در خلال تغييرات خط¬مشي‌ها، اهداف و شرايط پرداخته شود.
اقتصاد (ارزيابي در زمينه استفاده اقتصادي از منابع)
اين نوع ارزيابي حدي را تعيين مي‌كند كه:
1. منابع بدون اتلاف مصرف شده‌اند.
2. هزينه‌هاي توليد سطح مشخصي از ستاده‌ها و نتايج، حداقل شده‌اند.
ارزيابي كارآمدي
"ارزيابي كارآمدي" مربوط به ارزيابي مرتبط بودن برنامه يا مناسب بودن آن است. ارزيابي مرتبط بودن برنامه، قضاوت پيرامون تداوم برنامه است. ليكن اين سوال وجود دارد كه آيا اندازه برنامه متناسب با اندازه مشكلات و نيازهايي كه برنامه آن‌ها را مطرح

مي‌سازد، مي‌باشد؟
ارزیابی عدالت
" ارزيابي عدالت" سطحي كه برنامه و خدمات آن براي تمامي مردم جامعه عادلانه و مناسب است و سطحي را كه در آن سطح منافع برنامه به صورت عادلانه و مناسب در ميان مردم توزيع مي‌شود را تعيين مي‌كند.

3-2-2مبناي ارزيابي عملکرد
عنوان"ارزيابي عملکرد"در ارتباط با موارد و مباحث گسترده‌اي مي‌باشد. اما ديدگاه غالب و عمومي، مديريت کاراي منابع شرکت مي‌باشد. رسيدگي دقيق و تحليل درست صورت‌هاي مالي مي‌تواند معياري براي ارزيابي عملکرد شرکت قرار گيرد. معمولا صورت‌هاي مالي از قبيل "ترازنامه" و"صورت سود و زيان" اين ماموريت را انجام مي‌دهند.(رابرت آلبانس ،1978 ،255)

4-2-2تکنيک‌هاي ارزيابي عملکرد
* تکنیک‌های سنتی
ابزارها و يا تکنيک‌هاي تحليلي که در زير آمده است ، عمدتا براي اندازه‌گيري عملکرد يک موسسه يا صنعت به عنوان يک مجموعه کامل و مستقل بکار برده مي‌شود. هدف اصلي از هر روش يا تکنيک تحليلي، ساده سازي يا کاهش داده‌هاي تحت بررسي جهت قابل فهم نمودن وضعيت مي‌باشد. تکنيک‌هاي مهمي که در ارزيابي عملکرد بکار مي‌روند(رابرت آلبانس ، 1978) عبارتند از :
1) تحليل نسبت‌ها
2) تحليل صورت‌هاي مالي مقايسه‌اي
3) تحليل روند
4) تحليل صورت‌هاي مالي هم اندازه (عمودي)
5) ساير تحليل¬ها
* تکنيک‌هاي جديد براي ارزيابي عملکرد
رشد و تکامل بشر فرآيندي دايمي و مستمر بوده و بطوریکه هر روز با پديده هاي جديدي روبرو مي‌باشيم. اين پيشرفت¬ها نه تنها در زمينه ابزارها و

تکنيک‌ها مشاهده شده، بلکه در نگرش و رفتار جوامع نيز به خوبي قابل لمس مي¬باشد. در گذشته جمع‌آوري و پردازش اطلاعات بسيار مشکل و هزينه‌بر بودند. بنابراين از روش‌ها و ابزارهاي ساده و غير دقيق استفاده مي‌کردند. اما امروزه با فن‌آوري‌هاي جديد مي‌توانند انبوهي از داده‌ها را به سرعت، با دقت بالا و با هزينه کم جمع‌آوري، پردازش و به اطلاعات قابل استفاده تبديل نمايند. به عنوان مثال در حال حاضر هزينه‌يابي بر مبناي فعاليت

به راحتي قابل انجام و عملي مي‌باشد. اما اين شيوه پيچيده براي تسهيم هزينه‌هاي سربار در گذشته امکان نداشت.در سيستم "هزينه‌يابي سنتي"، هزينه‌هاي سربار تنها بر اساس يک محرک هزينه که مي‌توانست حجم توليد، ساعات کار مستقيم، ساعات کار ماشين و يا ميزان دستمزد مستقيم باشد، تسهيم می¬گشت، اما در" سيستم هزينه‌يابي بر مبناي فعاليت"، تسهيم هزينه‌هاي سربار، شامل دو مرحله است که در مرحله اول فعاليت‌هاي عمده شناسايي مي‌شوند و هزينه سربار به تناسب منابعي که در هر فعاليت مصرف مي‌شود ، به آن فعاليت‌ها تخصيص مي‌يابد. سربار تخصيص يافته به هر فعاليت "هزينه انباشته فعاليت" ناميده مي‌شود .پس از تخصيص سربار ساخت به فعاليت‌ها در مرحله اول، محرک¬هاي هزينه در هر يک از خطوط توليد محصول به اين خطوط تخصيص داده مي‌شوند. علاوه بر پيشرفت ابزارها، نگرش انسان¬ها نيز تغيير يافته است. در گذشته براي ارزيابي عملکرد سازمان‌ها ، فقط به عوامل و متغيرهاي کمّي و به ويژه مالي درون سازماني توجه مي‌کردند ، اما امروزه براي ارزيابي عملکرد به عوامل کيفي مثل رضايت مشتريان، حفاظت از منابع طبيعي و سرمايه منابع انساني و توسعه پايدار، توجه خاصي مي‌نمايند . بر اين اساس مدل "ارزيابي متوازن"( شیندرو مک دوول ،1384)مورد استقبال قرار گرفته است.
ارزيابي متوازن، عملکرد سازمان را از چهار ديدگاه کليدي اندازه‌گيري مي‌کند :
1) مالي
2) مشتري

3) رويه هاي داخلي شرکت
4) آموزش و رشد
ارزيابي متوازن که توسط "کاپلان و نورتون " در سال 1998 ارايه شد، عملکرد سازمان را هم از بعد مالي و هم از بعد غير مالي اندازه‌گيري مي‌کند. ارزيابي متوازن با تمرکز بر روي اندازه‌گيري عملکرد و تطابق آن با استراتژي، نقش مهمي را در پيشرفت سازمان ارائه مي‌دهد. اين نوآوري، تفکر بسياري از مديران را نسبت به مديريت سازمان‌ها تغيير داد. ( شیندرو مک دوول ،1384)

5-2-2 الگوهاي متداول ارزيابي عملكرد سازمان‌ها

الگوهاي ارزيابي عملكرد که در سازمان¬های مختلف مختلف مورد استفاده قرار مي گيرند، الگوهاي متفاوتي مي¬باشند. اين الگوهای متفاوت جهت ارزيابي عملكرد در شركت‌ها و سازمان‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرند. قابل توجه اين كه در برخي از كشورها از الگوي مشخص بين‌المللي جهت ارزيابي عملكرد استفاده نشده و سيستم ارزيابي در سازمان‌هاي اين كشورها، سيستم منحصر به فردي مي‌باشد. با اين حال در ادبيات مديريت جهت ارزيابي عملكرد ، الگوهاي مختلفي ارائه شده است ، اما مهمترين اين الگوها كه در كشورهاي موفق مورد استفاده قرار گرفته و نتايج مثبتي نيز داشته اند عبارتند از :
* تعیین اثر بخشی سازمان ، راهی برای ارزیابی عملکرد .
* تعیین کارآیی سازمانی ، الگوئی برای تحقق فرآیند ارزیابی عملکرد .
* الگوی ارزیابی عملکرد سازمان ها با توجه به اقتضائات استراتژیک .
در ادامه به توضیح هر یک از موارد می پردازیم :
*تعيين اثربخشي سازمان راهي براي ارزيابي عملكرد
در تعيين اثربخشي سازمان ، شيوه¬ها و الگوهاي متعددي وجود دارد كه هر يك با توجه به اقتضائات محيطي كاربرد ويژه¬اي دارد. در اين جا به ذكر اهم اين روش¬ها مي¬پردازيم:
1- روش منابع سيستم 2- روش فرايند داخلي
3ـ روش مبتني بر محوريت نيروي انساني 4ـ روش مبتني بر محوريت امكانات
5ـ روش اهداف خروجي 6ـ روش رضايت ذينفعان
7ـ روش ارزش¬هاي رقابتي 8ـ روش كوئين و روباروف
9ـ الگوي تعيين اثربخشي رابينز

* تعيين كارايي سازمان، الگويي براي تحقق فرآيند ارزيابي عملكرد
جهت سنجش كارايي سازمان مي توان از روش كاربردي زير كه هر يك از شاخص¬ها را بعنوان معيارهاي سنجش كارايي معرفي كرده است، بهره جست. اين روش ، روش "ساركنيتون و امرسون " نام دارد. در اين روش كارايي و ابعاد آن در سازمان در سه قالب زير تعريف شده¬اند:
كارايي فيزيكي يا مهندسي: كاهش هزينه¬هاي توليد و افزايش سطح بهره¬وري صنعت.
كارايي تجاري و مالي: حاصل سرمايه¬گذاري روي زمين، ساختمان و ماشين آلات.
كارايي اجتماعي يا انساني: بهره¬وري نيروي انساني در سازمان.
* الگوي ارزيابي عملكرد سازمان‌ها با توجه به اقتضائات استراتژيك
يكي از جنبه هاي مهم در ارزيابي عملكرد سازمان¬ها، توجه به بستر و زمينه مورد فعاليت آنهاست. يكي از اشكالات اساسي نظام‌هاي ارزيابي يكسان و هماهنگ،عدم توجه به موقعيت و زمينه¬هاي اثرگذار بر فعاليت¬هاي سازمان¬هاست. به عنوان مثال، آيا تاثير فعل و انفعالات سياسي يا اقتصادي بر عملكرد دستگاه¬هاي دولتي يكسان است؟ البته پاسخ به اين سئوال منفي است. بنابراين به منظور واقعي و بهينه شدن نظام ارزيابي ، لاز

م است تفاوت¬هاي زمينه¬اي دستگاه¬ها لحاظ و با توجه به مقتضيات هر سازمان، ارزيابي انجام پذيرد. همگن¬سازي دستگاه¬ها با توجه به مقتضيات آن¬ها و مقايسه عملكرد دستگاه¬ها در بين طبقات همگن از موضوعات مهم در واقعي سازي فرايند ارزيابي است. اهم اين مقتضيات عبارتند از: محيط، تكنولوژي، چرخۀ عمر و اندازه سازمان كه بايستي در ارزيابي سازمان¬ها

مورد توجه قرار گيرند.
" محيط " به عوامل خارج از مرز سازمان كه بر فعاليت و عملكرد سازمان تاثير مي گذارند اطلاق مي گردد.عواملي مانند اقتصاد، سياست، مشتريان،رقبا، شرايط جغرافيايي،قوانين و مقررات، فرهنگ ، دولت، جامعه و گروه¬هاي علاقمند به سازمان ، محيط سازمان تلقي مي¬شوند كه بر عملكرد سازمان تاثير دارند. آثار اين عوامل بر عملكرد سازمان¬هاي مختلف

همواره بايد مورد توجه ارزيابي كننده قرار بگيرد.
"تكنولوژي" اشاره به روش¬هاي انجام كار و تجهيزات مورد استفاده در سازمان دارد. برخي سازمان¬ها با استفاده از تكنولوژي نوين و برخي ديگر با تكنولوژي¬هاي فرسوده و قديمي وظايف خود را انجام مي دهند كه در ارزيابي بايد مورد توجه قرار گيرد.
"چرخه عمر" سازمان اشاره به مراحل حيات سازمان دارد. سازمان¬ها مراحل مختلف عمر مانند تولد، كودكي، رشد، جواني، بلوغ، كهولت و مرگ را طي مي

¬كنند كه شناسايي مرحله عمر سازمان و دخالت دادن آن در عملكرد سازمان منجر به واقعي شدن نظام ارزيابي مي¬گردد.
منظور از " اندازه" ، تعداد كاركنان و حوزه عملكرد سازمان است. طبيعي است كاركردهاي سازمانهاي داراي جمعيت عظيم با سازمانهاي كوچك متفاوت است بنابراين، تفاوتهاي مربوط به تعداد كاركنان يك دستگاه همواره بايد در ارزيابي آنها مد نظر باشد.
روش ارزيابي بهره‌وري جمعي سازمان يا مدل تحليل پوششي داده‌ها
در سال 1978 سه تن از متخصصين تحقيق در عمليات، مقاله‏اي ارايه نمودند كه طي آن از طريق برنامه‏ريزي خطي، اندازه‏گيري عملي كارايي را معرفي كردند. اين روش در حال حاضر به "تحليل پوششي داده‏ها"مشهور است.شروع استفاده از اين تكنيك به موضوع رساله دكتري"رودز " با راهنمائي "كوپر" بر مي‏گردد كه عملكرد مدارس دولتي ايالات متحده امريكا را مورد ارزيابي قرار داد. در سال 1978 تكنيك تحليل پوششي داده‏ها با جامعيت بخشيدن به روش "فارل " به گونه‏اي كه خصوصيت فرايند توليد با چند عامل توليد و چند محصول را در بر مي‏گيرد، به ادبيات اقتصادي اضافه گردید. اين تكنيك كه فن برنامه‏ريزي خطي را بكار مي‏گيرد از جمله روش¬هاي ن

اپارامتريك تخمين توابع هم¬مقداري توليد (توليد يكسان) مي‏باشد.اين روش که عمدتا به عنوان روش اندازه‌گيري کارايي در جهان شناخته شده است، در حين اندازه‌گيري کارايي، نوع بازده نسبت به مقياس توليد را نيز به تفکيک براي بنگاه‌ها ارائه مي‌نمايد . با پيشرفت و تکامل روش فوق، در حال حاضر DEA يکي از حوزه‌هاي فعال تحقيقاتي در اندازه‌گيري کارايي بوده و بطور چشمگيري مورد استقبال پژوهش‌گران جهان قرار گرفته است . اين روش براي ارزيابي عملکرد سازمان‌هاي دولتي و غير انتفاعي که اطلاعات قيمتي آنها معمولا در دسترس نيست يا غير قابل اتکا است، کاربرد قابل ملاحظه‌اي دارد.
در این روش به جای لفظ "تولید کننده" به منظور جامعیت بخشیدن،

عموماً عنوان واحد تصمیم گیر به کار برده می شود .
براي اولين بار "فارل" نحوه بدست آوردن تابع توليد يکسان را از طريق هندسي بدين صورت تشريح
نمودار 1-2 کارایی
نمودکه اگرنقاط مشخص شده درشکل فوق هريک نشان دهنده ترکيب استفاده ازعوامل توليد و براي توليد يک واحد محصول در بنگاه‌هاي مختلف باشد، با اتصال نقاطي که به محورها و مبدا مختصات نزديک تر هستند ، تابع محدبي بدست مي‌آيد که هيچ نقطه اي در زير آن قرار ندارد . منحني بدست آمده ، تابع توليد يکسان "کارا" ناميده مي‌شود. اگر براي توليد يک محصول (Y) نياز به بيش از دو عامل توليد ( و ) باشد، ترسيم منحني تابع توليد يکسان از طريق هندسي بسيار مشکل خواهد بود و در واقع روش تحليل پوششي داده‌ها به منظور غلبه بر چنين مشکلي ابداع گشت . در شرايطي که بنگاه‌ها براي توليد محصول يا محصولات خود به بيش از دو عامل توليد نياز داشته باشند .
در اين مدل هر بنگاه توليدي با توجه به انواع و ميزان عوامل توليدش به مثابه نقطه¬اي در فضا در نظر گرفته مي‌شود که ابعاد اين فضا توسط تعداد عوامل توليد و مختصات نقطه، توسط ميزان استفاده از هر عامل توليد تعيين مي‌شود . آنگاه با انتخاب يک بنگاه توليدي به عنوان بنگاه مورد بررسي به کمک برنامه‌ريزي خطي ، موقعيت اين بنگاه توليدي (نقطه) نسبت به ساير بنگاه‌ها (نقاط ديگر موجود در فضا) سنجيده مي‌شود. اين عمل بايد به تعداد بنگاه‌ها (نقاط) تکرار شود و بنابراين به تعداد بنگاه‌ها، مدل برنامه‌ريزي خطي خواهيم داشت. در اين مورد بنگاه‌هائي که بر طبق اصول حداقل هزينه (کارا) فعاليت مي‌نمايند، بر روي تابع توليد يکسان قرار مي‌گيرند و براي آن¬ها ميزان کارايي صد در صد اعلام مي‌گردد.
براي تحليل DEA در تخمين تابع توليد يکسان به پيش فرض خاصي در مورد شکل تابع نيازي نيست. اين روش کارايي يک بنگاه را نسبت به کارايي ساير بنگاه‌ها اندازه‌گيري مي‌نمايد. در اين محاسبه فرض بر اين است که تمام بنگاه‌ها روي منحني و يا بالاي منحني توليد يکسان شکل صفحه قرار دارند . تكنيك DEA معمولاً به شكل نسبت¬ها معرفي مي‏شود. ابداع كنندگان اين مدل، تعريف مهندسي كارايي را كه بصورت نسبت يك محصول به عوامل توليد بود، به چند عامل توليد و چند محصول(بدون اينكه به وزن¬هاي از قبل تعيين شده نياز باشد) تعميم دادند. (USMA, 2001, P 16)
در اين صورت كارايي را مي‏توان بدين صورت تعريف نمود:

y i = مقدار محصول (خروجي) iام u i = ضريب محصول (خروجي) iام
xj = مقدار نهاد (ورودي) j ام u j = ضريب نهاده (ورودي) j ام

1,2,000 = i
1,2,000 = j
اما نكته مهم اين است كه چگونه مي‏توان ضرايب فوق را بكار برد. مدل CCR در سال 1987 به اين علت مشهور گشت كه توانست مشكل محاسبه ضرايب را برطرف كند. مدل CCR پس از تعيين منحني مرز كارآ، مشخص مي‌نمايد كه واحدهاي تصميم‏ساز در كجاي مرز كارآ قرار دارند و براي دستيابي به آن چه تركيبي از ورودي¬ها و خروجي¬ها (نهاده‏ها و ستفاده از روش برنامه‏ريزي، ضرايب مذكور را محاسبه نمايد. در تحليل پوششي داده‏ها سه اصطلاح كليدي وجود دارد:(کوئلی ،1996،144).
ورودي : عاملي است كه با افزايش آن با حفظ تمام عوامل ديگر، كارايي تقليل يافته و با كاهش آن ضمن حفظ تمام عوامل ديگر، كارايي بهبود مي‏يابد.
خروجي : عاملي است كه با كاهش آن، ضمن حفظ تمام عوامل ديگر كارايي كاهش يافته و با افزايش آن با حفظ تمام عوامل ديگر، كارايي ارتقا مي‏يابد.
واحد تصميم‏گيرنده : هر بخش، شعبه يا سازمان كه داراي ورودي و خروجي¬هاي مشخص مي‏باشد.
"چارنز و كوپر و رودس" در سال 1978 مدل خود را بر مبناي حداقل سازي عوامل توليد و با فرض بازده ثابت نسبت به مقياس ارايه نمودند. در سال 1984 با ملحوظ نمودن فرض بازده متغير نسبت به مقياس توسط "بانكر ،چارنز و كوپر " اندازه‏گيري كارايي به روش DEA بسط يافت. (کوهلی ،1996،132)
مدل بازدهي ثابت نسبت به مقياس (CRS)
روش DEA حالت چند محصولي (خروجي) و چند عامل توليدي (ورودي) را بصورت ابتكاري به حالت ساده يك عاملي و يك محصولي تبديل مي‏كند.
مدل بازدهي متغير نسبت به مقياس
فرض بازدهي ثابت نسبت به مقياس، تنها در صورتي قابل اعمال است كه بنگاه¬ها در مقياس بهينه عمل نمايند.
رتبه‌بندي واحد‌هاي كارا:

تحليل پوششي داده‌ها، كارايي نسبي واحد‌هاي تصميم‌گيرنده را اندازه‌گيري مي‌كند و يك نمره كارايی (E≤1) به هر يك از واحد‌ها اختصاص مي‌دهد. نمره كارايي كمتر از يك به اين معني است كه يك تركيب خطي از واحد‌هاي موجود در نمونه مي‌تواند همان خروجي را با استفاده از مقدار كمتري از ورودي‌ها توليد كند. به عبارت ديگر ، نمره كارايي مينيمم كاهش نسبي در ورودي‌ها كه كارايي را نتيجه مي‌دهد، مي‌باشد.
امتياز كارايي يك (E=1) ، به اين معني است كه سازمان مورد بررسي "كارا " مي‌باشد. البته در مدل استاندارد DEA رتبه‌بندي بين واحد‌هاي كارا امكان پذير نيست. بنابراين تكنيك DEA يك نوع رتبه بندي كارايي از واحد‌هاي ناكارا ارائه مي‌دهد. هنگام بكارگيري مدل¬هاي استاندارد DEA، در صورتي-كه تعداد شاخص‌‌هاي ورودي و خروجي ارزيابي در مقايسه با تعداد واحد‌هاي تصميم‌گيرنده زياد باشند ، نتايج حاصله اطلاعات مفيدي در اختيار قرار نمي‌دهد. براي اينه اغلب واحد‌ها به عنوان صد درصد كارا (E=1) معرفي مي‌شوند . به اين دليل توصيه مي‌شود تعداد سازمان‌هاي مورد بررسي در مقايسه با مجموع تعداد عوامل يا معيارهاي ورودي و خروجي خيلي بزرگتر باشد. يعني:

)(S) تعداد خروجي + (m) تعداد ورودي  ( تعداد واحد‌هاي تصميم گيري n
در اين راستا "چارنز و كوپر "، به عنوان يك قاعده تجربي تعداد واحد‌هاي تصميم گيرنده را، حداقل سه برابر مجموع نهاده‌ها و ستاده‌ها پيشنهاد كرده‌اند.
برخي مزايای روش DEA
چندين داده و ستاده را مي‌تواند در مدل به کار گيرد.
به هيچ معادله يا تابع از پيش تعيين شده جهت رابطه داده‌ها و ستاده‌ها نياز ندارد.
هر واحد مورد بررسي با واحد مشابه خود مقايسه مي‌شود.
هم زمان مي‌توان داده‌ها و ستاده‌هایي را با مقياس‌هاي متفاوت در مدل مورد استفاده قرار داد.
هنگامي که ارزش بازار به عنوان يک پارامتر مستقل وجود ندارد، DEA ابزار ارزشمندي براي اندازه‌گيري عملکرد در موسسات غير انتفاعي مي‌باشد.
واحد تصميم¬گيرنده مرجع را تعيين مي¬كند. اين واحدها به عنوان الگوي ع

ملكرد واحدهاي ناكارا مطرح مي¬شوند.
واحدهاي با بيشترين اندازه مقياس بهره¬وري را تعيين مي¬كند.اين واحدها، واحدهاي كارايي هستند كه بهترين اندازه را دارند.
بازده به مقياس واحدها را تخمين مي‌زند. بر اساس اين تخمين، واحدها به سه دستة بازدة نزولي، صعودي و ثابت نسبت به مقياس تقسيم مي شوند.
پتانسيل‌هاي عملكردي سازمان‌هاي مختلف را كه متشكل از واحدهاي تصميم گيرنده است اندازه‌گيري نموده و به عنوان يك شاخص عملكردي در ارزيابي آن‌ها ارائه مي‌

نمايد.
مشكلات روش DEA
در روش DEA فرض بر اين است که کليه انحرافات ، مربوط به عدم کارايي است . بنابراين هر گونه اختلالي (خطاي اندازه‌گيري، آب و هوا، اعتصابات و…) در ميزان کارايي تاثير مي‌گذارد. به عبارت ديگر روش مرزي تصادفي در مواردي از روش DEA مناسب¬تر است. مخصوصا در تحليل کارايي بخش کشاورزي که داده‌ها از موارد خطا، اثرات آب و هوا و غيره تاثير مي‌پذيرند . از طرف ديگر در بخش خدمات، سازمان¬های غيرانتفاعي و بخش‌هاي دولتي روش DEA ارجح است زيرا :اولاً ، اثرات تصادفي کمتر مي‌باشد. ثانیاً ؛ بنگاه‌ها عموما به ارائه چند محصول اشتغال دارند. ثالثاً، قيمت‌ها براحتي در دسترس نيستند. رابعاً ؛ نيازي به فرض حداقل¬سازي هزينه و يا حداکثرسازي درآمد نمي‌باشد.

مدل مثلث عملكرد؛ الگويي در مسير ارزيابي عملكرد سازمان¬ها
بررسي¬هاي اخيرمحققين نشان مي¬دهد كه اغلب سازمان¬هاي امروزي در محيط پيچيده و پويا قرار دارند. در چنين محيطي سازمان¬ها بايد يادگيرنده و تحولي باشند و محققين معتقدند كه بايستي چارچوبي براي اندازه¬گيري، ارزيابي، برنامه¬ريزي و بهبود عملكرد سازمان¬هاي يادگيرنده و تحول-آفرين امروزي تعیین و توسعه يابد. اين چارچوب¬ها بايد بيانگر "

ظرفيت يادگيري و تحول سازماني" باشد. از اين رو در اين مدل بُعد "تحول تكاملي"عملكرد سازماني ارائه مي¬شود و ابعاد مثلث عملكرد سازماني (كارآيي، اثربخشي، تحول تكاملي) مورد بررسي قرار مي¬گيرد.
درك " هدف¬هاي سازمان" از نخستين گام¬هايي است كه بايد در راه درك " عملكرد سازمان" برداشت. هدف¬هاي سازمان بايد نشان¬دهنده علت وجودي آن و آنچه را كه در پي دستيابي به آن است، باشد. هدف¬ها نوعي وضعيت مطلوب آينده هستند كه سازمان قصد رسيدن به آن¬ها را دارد و تلاش-هاي سازمان بايد در آن جهت صورت گيرد و "اثربخشي" ميزان نيل به اهداف مي¬باشد.
اغلب سازمان¬هاي امروزي در محيط پيچيده، پويا و مبهم قرار دارند و تغييرات سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فن¬آوري اطلاعات و ارتباطات ، مشخصه جوامع امروزي بشمار مي¬آيد. از اين ديدگاه مي¬توان گفت كه زمان ثبات و قطعيت محيطي به پايان رسيده است. تغييرات محيطي ، مستمر و فزاينده بوده و عوامل حياتي موفقيت سازمان پيوسته در چالش هستند. در چنين شرايطي سازمان براي حيات خود بايد رابطه اش با محيط را به صورت مستمر “تنظيم” كند. علاوه بر اين، سازمان نيازمند “تغيير” است تا بتواند رشد و توسعه يابد. رويكرد خود تنظيمي (سايبرنتيك) براي تنظيم، تغيير و كنترل سيستم¬هاي پويا مورد استفاده قرار مي¬گيرد. مطالعات تجربي بر اهميت كاركنان، فرهنگ، ارزش¬ها و قابليت¬هاي آن¬ها به عنوان عوامل “عملكر

د عالي سازمان” تاكيد مي¬كند. (پيترز واترمن ، 1982 و كلنفرد و كاونگ ، 1985، كوبين ، 1992).
الگوي فيشر براي ارزيابي عملكرد
در اين الگو،شاخص¬هاي ارزيابي عملكرد به سه دسته شاخص¬هاي كيفي، نيمه كمي و شاخص¬هاي كمي تقسيم¬بندي شده¬اند.
شاخص¬هاي كيفي؛اساساً استدلالي هستند و بر اساس قضا

وت¬هاي ذهني و درك شخصي افراد استوار است (مانند فرهنگ سازماني، رهبري و خصوصيات اخلاقي).
شاخص¬هاي نيمه كمي؛ در این دسته شاخص¬هاي ذهني جاي خود را به شاخص¬هاي كمي داده¬اند. بعبارت ديگر، براي قضاوت¬هاي كيفي افراد ارزش كمي تعيين مي¬شود.
شاخص¬هاي كمي؛ شاخص¬هايي هستند كه مي توانند فعاليت¬هاي مختلف انجام گرفته در سازمان را بصورت عدد و رقم بيان كنند.
بنچ ماركينگ ؛ فرايند استراتژيك وتحليلي اندازه¬گيري عملكرد
"بنچ ماركينگ" فرايند استراتژيكي و تحليلي از اندازه¬گيري مداوم توليدات، خدمات و رويه¬هاي سازمان در مقايسه با يك سازمان¬ موفق و پيشرفته در محيط موضوعات مورد مطالعه مي¬باشد. بنچ ماركينگ ابزار كيفي مورد مطالعه جهت شناسايي،ايجاد و تحصيل استانداردهاي عالي مي¬باشد. بنچ ماركينگ تنها جستجوي راه¬هاي بهتر نيست، بلكه بدنبال بهترين راه است. قبل از هر گونه تلاش براي مقايسه، بنچ ماركينگ نياز به شناسايي دقيق فرايندهاي تجاري سازمان¬ها دارد و وابسته به تحقيقاتي است كه نيازمند برنامه¬ريزي، تجزيه و تحليل، دسته¬بندي و همچنين وجود يك برنامه فعال براي اجراي تغييرات در پروژه¬هاي سازمان مي¬باشد. هنگامي كه بنچ ماركينگ با برنامه استراتژيك سازمانها مطابقت داشته و از آن نيز حمايت كند موثرتر خواهد بود.
بنچ ماركينگ به فرآيند مداوم مقايسه عمليات سازمان شما با شركت يا سازماني كه بهترين عملكرد را در آن عمليات دارد گفته مي شود. اين مقايسه هم كيفي و هم كمي مي¬باشد.
الف) بنچ ماركينگ كمّي؛شامل استفاده از استانداردهاي اندازه¬گيري براي مقايسه كمي عملكرد با شركت¬ها و سازمان¬هاي الگو در زمينه هزينه، كيفيت و زمان مي¬باشد.
ب) بنچ ماركينگ كيفي؛در جستجوي مقايسه روش¬هاي عمليات جاري (نه نتايج آن) با روش¬هاي بكار گرفته شده توسط شركت¬ها و سازمان¬هاي الگو است. یعنی“جستجوي بهترين روش¬هاي موجود در صنعت كه منتهي به برتري در عملكرد ميگردد”.
بنچ ماركينگ ، يعني آنقدر متواضع باشيد كه قبول كنيد يك نفر ديگر در يك چيز بهتر از شماست و آنقدر عاقل باشيد كه ياد بگيريد چگونه به او رسيده و يا حتي جلوتر بر

ويد . پنچ ماركينگ هيچگاه متوقف نمي¬شود بلكه فرآيندي هميشگي است كه نياز به تعديل و اصلاح دارد.
انواع بنچ ماركينگ عبارتند از " بنچ ماركينگ عمومي " ، " بنچ ماركينگ داخلي " و "بنچ ماركينگ رقابتي" .
بنچ ماركينگ عمومي؛ غني ترين منبع را براي شناخت از عمليات مختلف بدست مي¬دهد . به اين ترتيب سازمان¬ها مي توانند بدون توجه به نوع صنعت، بهترين عملكردها را پيدا نمايند و بينش و آگاهي كسب كنند كه این توجه آنان را از رقبا پيش مي¬اندازد.

بنچ ماركينگ داخلي؛ يك قسمت از سازمان را در مقابل قسمت ديگر اندازه گيري مي¬كند. براي مثال، سازماني كه چندين انبار دارد مي تواند هر يك از اين انبارها را با ديگري مقايسه نمايد. يكي از امتيازات بنچ ماركينگ داخلي اين است كه مي تواند كمك كند تا بهترين روش در داخل سازمان به دست آيد. بنچ ماركينگ داخلي، از ساير انواع بنچ ماركينگ كم هزينه تر بوده و زمان كمتري را در مقايسه با انواع ديگر صرف مي¬كند.هنگامي كه سازماني تعداد زيادي واحدهاي عملياتي داشته باشد كه فرآيند مشابهي دارند، اين نوع بنچ ماركينگ بسيار مفيد خواهد بود.
بنچ ماركينگ رقابتي؛ بنچ ماركينگ رقابتي عملكردهاي يك سازمان را در مقابل رقباي آن سازمان ارزيابي مي¬نمايد. هنگامي كه از بنچ ماركينگ صحبت مي¬شود، غالباً همين مفهوم و تعريف به ذهن مي¬آيد. نتايج اين نوع بنچ ماركينگ اغلب مشكل ساز مي¬باشد زيرا رقبا از مشكلات اطلاعات واهمه دارند و معمولاً هنگام اجراي اين نوع بنچ ماركينگ يا قبل و بعد از آن، شكايات قانوني مطرح مي¬شود. اطلاعات كيفي اغلب يا ارائه نمي¬شوند و يا كافي و مؤثر نيستند بطوري¬كه شركت¬كنندگان در مطالعه بيشتر اطلاعات كمي را دريافت مي¬كنند و اطلاعاتي كه چگونگي پيشرفت و بهبود را نشان دهند كمتر ديده مي¬شود.
در فعاليت بنچ ماركينگ موارد زير بايد رعايت شود:
اول ؛ قبل از تلاش براي هر گونه مقايسه¬اي، شناخت دقيق و كاملي از سازمان خود ضروري است.
دوم؛ برنامه¬ريزي براي شناسايي سازمان¬هاي الگو و نمونه براي مقايسه و جمع آوري اطلاعات.
سوم؛ تحليل به منظور اندازه¬گيري فاصله عملكرد با سازمان¬هاي الگو.
چهارم؛ مشخص نمودن تمام فعالیتها ( به تفکیک ) براي تنظيم اهداف و استانداردهاي جديد .
پنجم؛ تهیه يك برنامه عملي براي اجراي تغيير در فرآيند .
ششم؛ به روز و به هنگام نمودن مداوم فرآیندها ، براي حفظ عالي¬ترين استانداردها .
هفتم؛ فراهم نمودن ابزار اندازه¬گيري .
هشتم؛ بنچ ماركينگ نياز به منابع، علي¬الخصوص زمان دارد.
نتايج و يافته¬هاي تحقيق در روش بنچ ماركينگ عبارتند از:
ارتباطات مؤثر داخلي و خارجي ، كليد موفقيت در اندازه گيري عملكرد است.
مسئوليت و جواب¬گويي براي نتايج بايد بوضوح مشخص گرديده و تفهيم شود.
سيستم¬هاي اندازه¬گيري عملكرد نبايد صرفاُ اطلاعات را انباشته كنند، بلكه بايد تصميم¬گيرندگان را در فرآيند تصميم¬گيري ياري دهند.
توبيخ و پاداش بايد مرتبط با اندازه¬گيري¬هاي عملكرد باشد.
سيستم¬هاي اندازه¬گيري عملكرد بايد مثبت باشد نه بازدارنده.
كاركنان، مشتريان، افراد ذينفع بايستي آزادانه در نتايج و پيشرفت¬هاي

حاصل از برنامه¬ها مشاركت داده شوند.
روش مهندسي مجدد
برخي از سازمان¬ها فعاليت مهندسي مجدد را در پاسخ به شناسايي فاصله بوجود آمده بين اهداف و نتايج واقعي انجام مي¬دهند. فرايند مهندسي مجدد در برخي از اين سازمان¬ها بر روي دوره زماني عمليات، ساختار سازماني، تامين منابع خارج از سازمان، تكنولوژي اطلاعات و سود ، انجام مي-گيرد.
هدف نهايي از مديريت تغيير، پاسخگو بودن رهبران ارشد سازمان¬ها است. مديريت با استفاده از تكنيك¬هايي خاص، افراد و فرهنگ سازمان را با تغييرات استراتژيكي، س
تمام سازمان¬هاي بخش خصوصي بايد نيازهاي مشتريان را مد نظر قرار دهند. ابزار بسياري براي سنجش اين نيازها در دسترس است از جمله:
- كنفرانس جستجوي آينده : اين كنفرانس براي تعداد 30 الي 80 نفر از ذينفعان سازمان برگزار مي شود. اين شركت¬كنندگان از فضاي برنامه¬ريزي شده كنفرانس براي كمك به سازمان در تعريف گذشته، تحليل زمان حاضر و پيشبرد آينده استفاده مي¬كنند.
- مدل منطقي : اين مدل يكي از اشكال نمايش اصولي متوالي (ورودي- فرآيند- خروجي- بازده) مي-باشد. اين مدل از صدور تصميمات و فرآيند تصميم¬گيري پشتيباني مي¬كند.
- تكنيك چرا : اين تكنيك با جواب دادن مناسب به اين سئوال شروع مي¬شود .« چرا يك سازمان بايد از اهداف فعاليت مدار به سمت اهداف بازده مدار حركت كند ؟»
- تجزيه تحليل Swot: اين ابزار براي محيط سازمان سودمند است ، به نحوي كه سازمان را قادر مي¬سازد اطلاعات مربوط به نقاط ضعف و قوت را بررسي و فرصت¬ها و خطرات خارجي را شناسائي كند.
سيستم‏هاي سنجش عملكرد مبتني بر زمان
بررسي پيشينة موجود، پيرامون سنجش عملكرد و استراتژي كسب و كار بيان¬گر آنست كه "زمان" به عنوان يك شاخص استراتژيك نوين مطرح شده است ، بگونه‏اي كه شركت‏ها مي‏بايد براي سنجش و بهبود آن جهت افزايش توانمندي رقابت در بازار جهاني تلاش نمايند. اهميت زمان را مي‏توان از مباحث زير دريافت . سنجش، كنترل و فشرده‏سازي زمان ، كيفيت را ارتقا مي‏بخشد، هزينه‏ها را كاهش مي‏دهد، پاسخگويي به سفارشات مشتري را بهبود مي‏بخشد، تحويل به موقع كالا و خدمات را افزايش مي‏دهد، بهره‏وري را ارتقاء مي‌دهد، به دليل اينكه وابستگي به پيش‏بيني‏ها كاهش مي‏يابد از ريسك‏ها كاسته مي‏شود، سهم بازار و سرانجام سودآوري را افزايش مي‏دهد.

6-2-2مباني نظري ارزيابي عملکرد موسسات انتفاعي
پروفسور" آرمی " ارزيابي عملکرد را در مقايسه "توان" با "عملکرد" جستجو کرد و فرمول رياضي براي "برنامه‌ريزي سود پيش¬بيني شده" و "سودي که مي‌توانست در شرايط عملي حاصل شود"ارائه داد. پرفسورسالمن " " بر"ارزيابي قسمتها" تاکيد مي‌کند. با اين حال هر دونويسنده مذکور بر "ROI" به عنوان يک معيار ارزشيابي عملکرد صحه مي‌گذارند. " پارکس و دولانسی " استفاده از معيار (1 را در ارزيابي عملکرد شرکت‌هاي دولتي انگليسي توصيه کرده و بکار بردند. ولي هر دو محقق به نتايج متفاوتي رسيدند.(غلامرضا اسلامي بيدگلي،1373،55)
سنجش عملکرد در حوزههاي"کميت پذير" در مقايسه با حوزههاي "کيفي" با مشکلات کمتري روبرو است . البته در حوزه¬هاي "کميتپذير" نيز مشکل "واحد سنجش" و يا "معيار سنجش" وجود دارد و اين طبيعت " تئوري سنجش " است. ارزيابي عملکرد با تئوري سنجش ارت

باط تنگاتنگ دارد ، لذا با همان مشکلات روبرو است .(بیرمن و همکاران در سنجش اين اعتقاد است که هر چه موضوع مورد سنجش ، بيشتر تجزيه شود، نتيجه سنجش بهتر است. در ارزيابي عملکرد هم اين طور مقرر داشتند که عملکرد را از ديدگاه¬هاي مالي، فني و اجتماعي سنجش کنند. نسبت‌ ترکيبي که هر سه عامل ( مالی ، فنی و اجتماعی ) و يا ساير عوامل را يکجا منظور کند ارجحيت دارد.
نسبت‌هاي سنجش عملکرد را به طور کلي به "نسبت‌هاي مالي" و "نسبت‌هاي غيرمالي" عملکرد تقسيم‌بندي مي‌کنند. نسبت‌هاي غير مالي خود مي‌توانند به "نسبت‌هاي توليدي

"،"نسبت‌هاي بازاريابي"، "نسبت‌هاي اداري" و... تقسيم بندي شوند.)غلام رضا اسلامي بيدگلي،1373،90) امروزه در ارزيابي عملکرد، "نسبت‌هاي اجتماعي" نيز مورد توجه قرار گر

فته است .

نمودار 2-2 معيارهاي سنجش عملكرد مؤسسات

دو روش ارزيابي عملکرد به نام¬هاي OMEGA و SIGMA مي‌باشند . ارزيابي عملکرد به روش OMEGA سعي در ارزيابي شرکت با تعامل عوامل "اهداف ملي" و "اهداف شرکت" دارد و SIGMA تلاش مي‌کند تا مفهوم "حداکثر کردن رضايت گروه‌هاي ذينفع" را مورد نظر قرار دهد. (اسلامي بيدگلي،1373 ، 96 )
جدول 1-2 اجزا دو روش ارزيابي عملکرد
OMEGA SIGMA
O =گرايشات S =رضايت
M=اهداف کلان ملي I= ذينفع
E= اهداف موسسه G =گروهها
G = اهداف جزئي M =به حداکثر رساندن
A = ارزيابي A=ارزيابي

اين روش‌هاي ارزيابي نيز از روش‌هاي ترکيبي ارزيابي هستند و مشکل عمده آنها "متغيرهاي کيفي" است.

7-2-2استقرار سيستم ارزيابي عملكرد
استقرار سيستم از مهمترين و حساس‏ترين مراحل طراحي سيستم مي‏باشد. معمولاً، از حيث هزينه، مخارج استقرار رضايت بخش يك سيستم، دربعضي از مواقع براب

ر مجموع هزينه مراحل مختلف طراحي سيستم است .( روسز و همکاران ، 1990،292)
"استقرار" يك سيستم به آساني “مسدود كردن يا آغاز كردن” نيست ، بلكه در این مرحله مسائل اساسي مانند استراتژي، توالي و آموزش كاربر وجود دارد . از اين رو، م

رحله استقرار يك سيستم مانند سيستم ارزيابي عملكرد سازماني بيشتر از ساير مراحل طراحي سيستم اطلاعاتي درگير ملاحظات رفتاري مي‏باشد . (توربون و همکاران 1996،463)
بررسي‏ها و مطالعات بيانگر آنست كه طراحي و توسعه سيستم¬هاي سنجش عملكرد را مي‏توان به سه مرحله اصلي خلاصه نمود:
1. طراحي شاخص‏هاي عملكرد
2. استقرار شاخص‏هاي عملكرد
3. بكارگيري شاخص‏هاي عملكرد
براساس ادبيات موضوع مربوطه، مرحله طراحي را مي‏توان به دو بخش شناسايي اهداف كليدي سنجش عملكرد و طراحي شاخص‏ها تقسيم نمود. البته يك نوع اتفاق‏آرا وجود دارد كه اين شاخص‏ها مي‏‏بايستي از استراتژي¬ها استخراج شوند. صاحب¬نظراني مانند مينتزبرگ (1982)، گلابرسن (1985)، سينك (1986)، مجله فوچوين (1988)، كيگان و همكارانش (1989)، ديكسن (1995) و كاپلان و نورتن (1992) بر اين ديدگاه اعتقاد دارند .
نیلی و همکاران ،2000 ،1130) در مرحله دوم، يعني "استقرار"، سيستم‏ها و رويه‏ها در سازمان جهت جمع‏آوري و پردازش داده‏ها مستقر مي‏شوند ، بگونه‏اي كه ارزيابي‏ها به طور منظم انجام گيرد. اين امر ممكن است برنامه‌نويسي كامپيوتري براي تبديل داده‏هاي مورد استفاده قبلي يا داده‏هايي كه در حال حاضر بكار گرفته مي‏شوند را به فرم و محتواي با معني شامل گردد. همچنين اين امر مي‏تواند شامل ايجاد رويه‏هاي جديد باشد،بگونه‏اي كه اطلاعات فعلي ثبت نشده، دستكاري شوند و شايد اين مرحله در برگيرنده ابتكارات كاملاً جديد ، مانند نظرسنجي مستمر از كاركنان يا مشتريان باشد.
بكارگيري شاخص‏هاي عملكرد به دو بخش فرعي تقسيم مي‏شود: اولاً؛ همانطوري كه شاخص‏ها از استراتژي¬ها اخذ مي‏شوند، كاربرد اوليه آن¬ها نيز براي تعيين ميزان موفقيت اجراي استراتژي¬ها مي‏باشد.ثانياً ؛اطلاعات بازخور از شاخص‏ها مي‏بايستي براي به چالش فراخواندن مفروضات و آزمون روايي استراتژي، بكار گرفته شود .
بنابراين“ارزيابي استقرار استراتژي” و“زير سئوال بردن مفروضات استراتژيك” دو بخش عمده بكارگيري شاخص‏هاي عملكرد مي‏باشد. البته ذكر اين نكته مهم است كه مراحل طراحي، استقرار و بكارگيري سيستم ارزيابي عملكرد، مفهومي هستند. بدين معني كه توالي مراحلي را كه سيستم ارزيابي عملكرد مي‏بايستي طي كند، نشان مي‏دهد. به هر حال اين مراحل مي‏توانند همانند شاخص فردي ارزيابي عملكرد با يكديگر هم پوشي داشته باشند. بنابراين بعضي از شاخص‏ها پيش از اينكه همه شاخص‏ها به طور كامل طراحي شوند، قابل اجرا هستند.
علاوه براين، فرايند مزبور بيانگر توسعه خطي ساده از طراحي سيستم تا بكارگيري شاخص‏هاي عملكرد براي به چالش خواندن استراتژي، نمي‏باشد. در واقع سي

ستم سنجش عملكرد مستلزم توسعه و بازنگري، در سطوح مختلف ، همانند تغييرات موقعيتي مي‏باشد . (همان منبع ،1130) براي مثال :
سيستم سنجش عملكرد مي‏بايستي شامل مكانيزم موثري براي بازنگري و تجديد نظر در اهداف و استانداردها باشد . (گهلینی و نابیل ،1985،1226)
سيستم سنجش عملكرد مي‏بايستي در برگيرنده فرايند توسعه

شاخص‏هاي فردي همزمان كه عملكرد و شرايط تغيير مي‏كند، باشد . ( ماسکل ،1989،دایسکن و همکاران، 1990)
سيستم سنجش عملكرد مي‏بايستي شامل فرايند بازنگري و تجديد نظر دوره‏اي در مجموع كامل معيارها در عمل باشد. اين امر مي‏بايد جهت انطباق با تغييرات محيط رقابتي و يا جهت استراتژيك انجام گيرد (ویسنر و فاوکت ،1991،ایکزون و همکاران 1996،لینگل و شیمن ،1996)
سيستم سنجش عملكرد مي‏بايستي مفروضات استراتژيك را به چالش فراخواند (زير سئوال ببرد).

8-2-2 ساختار و تركيب سيستم ارزيابي عملكرد
واقعيت اين است كه مي‏بايد در طراحي سيستم ارزيابي عملكرد هم به عوامل نَرم مانند فرهنگ، رفتار و گرايش‏ها و به همان اندازه عوامل سخت از قبيل ساختارهاي گزارش‏دهي، مسئوليتها و بكارگيري سيستم‏هاي اطلاعاتي توجه نمود. در اين زمينه ساختار و تركيب سيستم ارزيابي عملكرد عامل حياتي براي اثربخشي و كارايي فرايند مديريت عملكرد تلقي مي‏گردد. براساس پژوهشي كه توسط دانشگاه استراسكلايد انجام شده، در رابطه با ساختار و تركيب سيستم‏هاي سنجش عملكرد مي‏بايستي به دو عامل اساسي توجه گردد(بات ایتاکی و همکاران ) این دو عامل عبارتند از ؛ « یکپارچگی سیستم » و « استقرار یا راه اندازی » .
يكپارچگي سيستم
يكپارچگي بيانگر توانايي سيستم ارزيابي عملكرد بر ارتقاي انسجام بين حوزه‏هاي مختلف كسب و كار مي‏باشد.براساس تحقيقات پيشين يكپارچگي سيستم‏هاي توليدي بوسيله همان كنسرسيوم كه ارزش مدل سيستم‏هاي عملي را شناسايي كرده، تعريف شده است و اين مدل چهارچوبي جهت ارزيابي يكپارچگي سيستم‏هاي سنجش عملكرد تلقي مي‏شود.(بیر ،1979)(بلنکین ساپ ،1993) پشتوانة تئوريكي مدل سيستم‏هاي عملي، اين است كه هر سيستمي كه عملي و كاربردي باشد، مي‏بايستي داراي پنج خرده سيستم باشد. سيستم‏هاي 1 تا 5 و فرا سيستم كه تركيبي از سيستم‏هاي 3 تا 5 مي‏باشد.
سيستم 1: بيانگر واحدهاي عملياتي مي‏باشد كه كالاها وخدمات را توليد يا ارايه مي‏كنند.
سيستم 2 : سيستم سرپرستي كه فعاليت‏هاي واحدهاي عملياتي را هماهنگ مي‏سازد.
سيستم 3 : بيانگر سيستم مديريت تاكتيكي (عملياتي) است كه عمليات سيستم‏هاي 1 و 2 را بوسيله هدف‏گذاري و عملياتي، مديريت مي‏نمايند. همچنين برحسب متاسیوم، سيستم 3 به اجراي تغيير كمك مي‏كند. از ديد سيستم‏هاي ارزيابي عملكرد، اين سيستم سوم، سياست¬ها و اولويت¬هاي استراتژيك را اجرا مي‏كند. لذا اين سيستم مسئول دستيابي به اهداف و اولويت¬هاي شاخص‏هاي سيستم‏هاي اول و دوم، مي‏باشد.
سيستم 4 : سيستم توسعه‏اي است كه مربوط به توجه به خود سيستم همراه با محيط بيروني و در نتيجه آينده مي‏باشد. اين سيستم متمركز بر بهبود است. بر حسب فراسيستم، اين سيستم تغييرات لازم را براي سطوح پايين‏تر شناسايي مي‏كند.
سيستم 5 : اين سيستم جهت، سياست و استراتژي سازمان را به منظور انطباق با آينده تنظيم مي‏كند. از نقطه نظر سيستم ارزيابي عملكرد، اين سيستم پنجم ، اولويت¬ها و اهداف سطح بالا را بوسيله مرتبط ساختن شكاف¬هاي عملكرد از سيستم 4 با اول

ويت¬ها و اهداف كسب و كار، تعيين مي‏نمايد.
متاسيستم : تركيبي از سيستم‏هاي3،4 و5 مي‏باشد كه مسئول شناسايي و مديريت تغيير هستند. سيستم 5 سياست و جهت را تعيين مي‏كند. سيستم4 تغييرات ضروري را شناسايي مي‏كند و سيستم 3 اين تغييرات را اجرا مي‏نمايد. براساس مدل سيستم‏هشوند.
استقرار يا راه‌اندازي
اين ويژگي بيانگر استقرار اهداف و سياست¬هاي سازمان از طريق ساختار سلسله مراتبي سازمان مي‏باشد.اهداف استقرار يا راه‏اندازي، كسب اطمينان از اين امر است كه شاخص‏هاي عملكردي كه در سطوح مختلف سازمان مورد استفاده قرار مي‏گيرد، منعكس كننده اهداف و سياست¬هاي سازمان باشند. " استقرار "از طريق سلسله مراتب سازمان پايدار مي‏شود؛ استقرار به تأثير و نفوذ حوزه‏هاي كسب وكار مربوط بوده و از طريق آنها اصلاح مي‏گردد.

9-2-2 دام‌هاي سيستم‏هاي سنجش عملكرد
سازمان¬ها در سراسر دنيا، سيستم‏هاي سنجش‏شان را مورد مهندسي مجدد قرار داده‏اند. براساس اخرين اطلاعات بدست آمده از گروه گارتنر ، بين 40 تا 60 درصد شركتهاي بزرگ امريكايي تا پايان سال 2000، از سيستم امتيازدهي متوازن استفاده خواهند كرد. واقعيت اين است پيچيدگي فزاينده‏اي در خصوص تئوري و عمل سنجش عملكرد وجود دارد. اما با وجود اين، چنين ادعا مي‏شود كه در70 درصد موارد، بكارگيري سيستم امتيازدهي متوازن با ناكامي همراه بوده است.(نیلی و بایرن ،200،3،90)
به هرحال واقعيت اين است كه كمتر سازماني را مي‏توان يافت كه با سيستم سنجش عملكردش مشكلي نداشته باشد. بعضي از سازمان¬ها ممكن است تنها به بازنگري ساده و ثابت نياز داشته باشند، در حاليكه برخي ديگر از سيستم‏هاي سنجش عملكرد احتمالاً نيازمند بازنگري¬هاي اساسي باشند. از اين رو يادگيري و اجتناب از خطاها و اشتباهات ساير سازمان¬ها شيوه مناسبي براي انجام كار است. به نظر "آرتلي و استروح"مهمترين دام‌هاي سيستم‏هاي سنجش عملكرد عبارتند از (آرتلي و استروح ،2001 10-9):
انباشتن بيش از حد داده‏ها: اين امر ناشي از اطلاعات بيش از حد است. بنابراين تا آنجا كه ممكن است مديران و كاركنان مي‏بايستي از داده‏هاي غير اثربخش صرف¬نظر نمايند.
تمركز بر دورة كوتاه مدت: بسياري از سازمان¬ها تنها داده‏هاي مالي و عملياتي را جمع‏آوري مي‏نمايند. در واقع اين نوع سازمان¬ها تمركز بر شاخص‏هاي بلندمدت مانند ؛ رضايت مشتري، رضايت كاركنان، كيفيت محصول / خدمات و مسئووليت عمومي را ندارند.
عدم تصميم‏گيري بر مبناي اطلاعات: بسياري از مديران براساس قضاوت و تجربه گذشته‏شان عمل مي‏كنند تا داده‏هاي ارايه شده به آن¬ها.
بي‏معني كردن داده‏ه : بعضي از اطلاعات خام را مي‏توان خلاصه نمود تا جائيكه بي‏معني نشوند. تصميمات مديريتي مي‏بايستي مبتني بر داده‏هاي واضح و قابل فهم باشند.

كم سنجش كردن : تصميم‏گيري با اطلاعات كم به اندازه تصميم‏گيري براساس اطلاعات زياد، مسأله ساز است. جمله معروف "مارك گراهام بروان "در اين زمينه دقيقاً صادق است : «عمومي‏ترين اشتباه سازمان ، سنجيدن متغيرهاي زياد مي‏باشد .» رايج‏ترين اشتباه بعدي، سنجش خيلي محدود است.
جمع‏آوري داده‏هاي ناسازگار، متضاد و غيرضروري: همه اطلاعات مي‏بايستي براي سنجش موفقيت شركت يا سازمان مفيد باشند. براي مثال: سنجش كاهش فضاي محل كار به نسبت كاركنان مورد توجه باشد . در حاليكه در همان زمان رضايت مشتريان نسبت به تسهيلات موجود در محل كار ارزيابي شود.

هدايت عملكرد غلط: عملكرد استثنايي در يك حوزه مي‏تواند در حوزة ديگر، اثر نامطلوب داشته باشد. براي مثال پخت سريع جوجه سوخاري ممكن است منجر به نارضايتي مشتري و خطر حفظ بقاي سازماني شود. براي اينكه در پخت سريع احتمال دارد جوجه كاملاً نپخ

ته و خام در اختيار مشتري قرارگيرد. بنابراين به قول "مارك گراهام بروان "كارايي جوجه منجر به عملكرد غلط مي‏شود و آن نيز منجر به از دست رفتن مشتري مي‏گردد.
ترغيب رقابت و عدم تشويق كار تيمي: بايد توجه نمود كه در بسياري از مواقع مقايسه نتايج عملكرد يك واحد سازماني با واحد ديگر ، رقابت بين واحدها را تشديد مي‏كند. بنابراين عنايت به اين نكته مهم است كه مقايسه كردن بايد منجر به دستيابي به اهداف عملكردي ‏شود.
طراحي و ايجاد شاخص‏هاي غيرواقعي و غير معقول: شاخص‏ها مي‏بايستي با بودجه سازمان و محدوديت¬هاي نيروي انساني سازگار بوده و هزينه‏هايش نسبت به نتايج ، قابل توجيه و دفاع باشد.
ناكامي در طراحي شاخص‏هاي مرتبط: معيارها مي‏بايستي مرتبط با برنامه استراتژيك سازمان باشد و بايد بصورت سلسله مراتبي و آبشارگونه در سراسر سازمان حضور داشته باشد. شاخص‏هاي نامربوط مانند كشتي بدون آب مي‏باشد .چنين شاخص¬هایي مفيد نبوده و در سازمان قابل كاربرد نخواهد بود.
عدم توجه به مشتري: واقعيت اين است كه امروزه مشتري سرور سازمان است. نوع تكنولوژي، خدمات و محصول را مشتري تعيين مي‏كند. بسياري از مديران تنها مي‏خواهند فرايندها و اجزا دروني سازمان را ارزيابي نمايند. در حاليكه مشتري، امروزه كسي است كه عملكرد سازمان را هدايت مي‏كند. لذا مشاهده می شود که در سازمان¬هاي ممتاز و موفق، رضايت مشتريان بسيار بالا است
پرسش سؤالات غلط / جستجوي نامناسب : بسياري از مديران به جاي پرسيدن آنچه كه غلط مي‏باشد، تنها ادعا مي‏كنند. آن¬ها به جاي پردازش به دنبال پاسخ در افراد هستند. در این بخش فرايندهاي واقعي را كاركنان به طور واقعي ملاحظه مي‏نمايند.
متشتت بودن هدف سيستم سنجش عملكرد: هدف سيستم ارزيابي عملكرد نه تنها جمع‏آوري داده‏ها است ، بلكه پردازش آن¬ها براي تصميم‏گيري‏هاي حساس در جهت بهبود كسب و كار مي‏باشد. انجام اقدامات بهبود مبتني بر دانش، در واقع اتكا به واقعيت و حقيقت تلقي مي‏گردد.

10-2-2 بهترین روش¬ها در ارزیابی عمکرد
(ارائه شده توسط انجمن ملی حسابرسان ایالتی )هدف از بیان مقاله فوق ایجاد ابزاری برای بازرسی سازمان¬ها و کارگزاری¬های دولتی برای توسعه استفاده از ارزیابی عملکرد می¬باشد. اگرچه این مقاله می¬خواهد بسیاری از بهترین روش¬های ارزیابی عملکرد را شناسایی کند، ولی این روش¬ها کاملا فراگیر نیستند. به عبارت دیگر روش¬هایی که در این مقاله آورده شده در همه محیط¬ها کاربرد ندارد. اما این مقاله نقطه آغاز خوبی برای مدیران و بازرسان برای تصمیم¬گیری در مورد اینکه در یک سیستم ارزیابی عملکرد کدام روش¬ها با احتما

ل بیشتر به نتیجه منجر می¬شوند، می¬باشد.
ارزیابی عملکرد یک روش حیاتی در پاسخ¬گویی برای منابع عمومی می¬باشد. فهمیدن این نکته که آیا منابع دولتی برای فراهم کردن خدمات دولتی استفاده شد

ه و آیا این منابع طبق قوانین و مقررات خرج شده، بسیار مهم است. تعین این نکته نیز مهم است که آیا مدیرانی که مسئول اجرای برنامه-های دولت هستند، شایستگی حفاظت از داریی¬های دولت را دارند.
عملکردها باید برای نشان¬دادن موارد فوق ارزیابی شوند :
آیا خدمات ارائه شده کيفیت مناسب را دارند.
آیا کارها به خوبی انجام گرفته است.
آیا منابع به صورت کارا و اثر بخش استفاده شده است.
آیا منابع دولتی در فعالیت¬های مناسب و معنی¬دار خرج شده است.
قبل از آغار فرایند ارزیابی عملکرد، مدیران برنامه¬های دولتی باید ابتدا بدانند چه چیزی را بایستي ارزیابی کنند. برای رسیدن به شرایط فوق باید 4 مرحله ذيل تبيين شود :
اعلام کردن صورتی از اهداف و ماموریت¬های سازمان که موارد زیر را توضیح دهد:
الف. موسسه با چه هدفی ایجاد شده است ؟
ب. چرا فعالیت¬هایی که موسسه انجام می¬دهد مهم است؟
ج. ایجاد حساسیت برای عموم مردم .
د. تعیین اینکه چرا پول¬های دولت در راه این اهداف خرج شده است.
بیان برنامه¬های سازمان : بیان برنامه¬های سازمان کمک می¬کند به اینکه سازمان می¬خواهد به
کجا برود.
بیان هدف¬های جزئی : اهداف در مقابل برنامه¬ها به صورت ویژه، روشن، دقیق و قابل ارزیابی، نقاط مورد نظر و قابل ارزیابی را نشان دهند.
برنامه عملیاتی : اهداف استراتژیک باید به وسیله توسعه برنامه¬های عملیاتی مشخص شوند؛ که برای اجرای آن سازمان باید اين موارد را انجام دهد:
الف. مشخص کردن اینکه مسئول و پاسخگوي اجرا برنامه¬ها است.
ب. بیان جزییات برنامه¬ها به صورت مرحله¬ای .
ج. مشخص کردن زمان اجرا هر برنامه .

د: مشخص کردن اینکه هر کدام به چه منابعی نیاز دارند.

انواع ارزیابی عملکرد:

ارزیابی ورودی ؛ که نشان می¬دهد چه مقدار از منابع (چه مالی و چه غیر مالی) برای برنامه‌ها و خدمات ویژه¬ای استفاده شده¬اند. ارزیابی ورودی شامل ارزیابی نیروی¬کار، مواد اولیه، تجهیزات و ملزومات می¬باشد.
ارزیابی برون¬داد ؛ که واحدهای تولیدی یا خدمات ارائه شده به وسیله یک سرویس یا برنامه را نشان می¬دهد. ارزیابی خروجی شامل مقدار محصولات یا خدمات ایجاد شده، تعداد مشتریانی که به آن¬ها خدمات ارائه شده است و کیفیت خدمات و فعالیت¬های ارائه شده می¬باشد.
ارزیابی نتایج ؛ که نتایج خدمات ارائه شده رابیان می¬کند؛ و شامل سنجیدن فشرده برنامه¬ها و اثربخشی آن¬ها و همچنین بیان اینکه آیا نتایج مورد انتظار بدست آمده است.
ارزیابی کارایی ؛ که هزینه هر واحد از ورودی و خروجی را نشان می¬دهد.
اطلاعات روشنگرانه ؛ که محیط اطراف و دیگر عواملی که ممکن است بر عملکرد تاثیر بگذارند را مشخص می‌کند.

11-2-2 راهنمای ارزیابی عملکرد
مقاله اي كه در بالا اشاره شد (ریکنکامر ) ابتدا تعريفی از اهداف را بیان کرده و سپس چارچوب کلی برای اثربخشی و کارایی بررسی¬ها را ذکر نموده و سپس انواع بررسی بیان شده و در ادامه به تجزیه و تحلیل اهداف و سیاست¬ها پرداخته و در نهایت درباره بررسی اهداف کسب شده و اثربخشی و کارایی بررسی¬ها توضیحاتی آورده است.
(ریکنکامر) با طراحی مدلی برای بررسی کردن کارایی و اثر بخشی دادگاه هلند، معیارهایی برای ورودی¬ها و خروجی¬ها مشخص کرد.(ریکنکامر) بیان می¬کند که راه¬های مختلفی برای بررسی ورودی و خروجی¬ها وجود دارد . ما می¬توانیم شخص مورد سوال را در موفقیت کسب هدفش تجزیه وتحلیل کنیم . همچنين می¬توانیم اثربخشی سیاست¬هایمان وکارایی نتایج و پیامدهای آن را نیز تجزیه و تحلیل کنیم. از این رو انواع مختلف بازرسی طبقه بندی شده اند، برای ارزیابی اثربخشی سیاست-های دولت با این فرض که شما از میزان موفقیت¬های بدست آمده توسط دولت آگاه هستید. به هر حال لازمه آگاهی از اثربخشی سیاست های دولت ، قضاوت درباره کارایی خروجی¬ها است.
(ریکنکامر) می¬گوید، بررسی اهدافی که باید بدست آید ، شامل تجزیه و تحلیل محیط واقعی جامعه بعد از اجرا شدن یک سیاست،و مقایسه آن با اهداف سیاست می¬باشد . اما شما اين اجازه را ندارید تا درباره حدی که سیاست¬های وزیران موفق بوده یا نه چیزی ذکر کنید. این نوع از بازرسی¬های ویژه به دادگاه¬های پایین تر یا بالاتر ارجاع می شود.
در ادامه این مطلب بیان می¬شود که در دنیای واقعی مشخص کردن موفقیت اهداف عمومی بسیار مشکل است. بررسی توانایی¬های دولت برای کسب هدفش ممکن است مناسب جایی باشد که سیاست-های مورد پرسش، نتایج مشخص برای افراد یا گروه¬هایی که یک نوع رفتار ویژه¬ای را نشان می-دهند ، داشته باشد .
(ریکنکامر) در تعریف اثر بخشی بیان می¬دارد؛وقتی اثربخشی دادگاه¬ها بررسی می¬شود، هدف مشخص کردن این است که آیا سیاست¬های مورد سوال دولت اثر مطلوب را گذاشته است. واژه " اثر" در مقاله وی هر دو واژه " بازده و نتیجه " را پوشش می¬دهد و در ادامه بیان می¬کند که بررسی اثربخشی ، بسیار پیچیده است زیرا زنجیره سیاست¬ها ممکن است طولانی و منقطع باشد چونكه ممکن است عوامل خارجی بر هدف نهایی سیاست

مورد سوال اثر بگذارد.
(ریکنکامر)برای بیان کارایی بازرسی می¬گوید ؛ شهروندان تنها به دنبال این نیستند که مشخص شود آیا سیاست¬های خروجی بدست آمده است یا نه ، بلکه آن¬ها می¬خواهند بدانند چه میزان برای خروجی آن، هزینه شده و آیا می¬توان آن هزینه را کاهش داد.از این رو است که او در بيان بررسي كارآئي می¬گوید ؛‌ نتیجه و بازده با هم بررسی می

¬شوند. سوال اساسی در این قسمت این است که:
1. آیا این خروجی را می¬شود با منابع کمتری بدست آورد؟
2. آیا با منابع حاضر خروجی بیشتری می¬توان بدست آورد؟
در اصل در این مطلب 2 عبارت " کارایی سیاست " و " کارایی مدیریت عملیاتی " با هم استفاده می‌شوند .

3-2بخش دوم - تحقیقات کاربردی
1-3-2تحقیقات انجام شده در خارج از کشور
دردهه اخير رتبه بندي بسيار مورد توجه قرار گرفته است اين رتبه بندي به عنوان شاخصي براي اندازه گيري كارايي استفاده شده است. در ادامه به برخی از پژوهش های انجام شده در این زمینه اشاره می شود.
صنعت داروسازي هند – بررسي اجمالي بهره‌وري هزينه‌ها بواسطه بكارگيري تحليل پوششي داده‌ها
توافقنامه سيستم حقوق مالكيت فكري مرتبط با تجارت، بخشی از تلاش جامعه بین الملل، در جهت حرکت بسوی یک اقتصاد جهانی می‌باشد. پذیرش این توافقنامه از جانب هند، بخشی از تلاش این کشور در راستای گسترش جهانی‌سازی اقتصاد داخلی آن می‌باشد. صنعت داروی هند (IPI) از معدود صنایعی است که بواسطه جایگزینی پتنت فرآیند با پتنت محصول از سال 2005، تاثیرات چشمگیری را متحمل گردیده است. همپوشانی این امر با تغییرات صنعت به منظور تلاش در جهت حرکت بسوی اقتصاد بازار در بیش از یک دهه گذشته، محیطی پویا برای شرکت‌های فعال در این صنعت حاصل آورده است. در نتیجه، صنعت داروی هند با بیش از 20000 عضو، توانسته موقعیت خود را به آهستگی بواسطه ادغام‌ها، خریدها یا ائتلاف‌ها تحکیم و تثبیت نموده و اینک آمادگی پذیرش از جانب این محیط جدید را دارا می‌باشد. در چنین محیط پویایی، بررسی وجود عوامل تاثیرگذار بر بقا و رشد شرکت‌ها امری ضروری محسوب می‌گردد. اهمیت این مسئله بدلیل این حقیقت که با وجود فعالان بسیار، تنها چند شرکت مشخص امکان کنترل عوامل اثرگذار بر صنعت در مقیاس کلان را بدست می‌آورند، نمود می‌یابد.
این امر خصوصاً زمانی حقیقت می‌یابد که تغییرات، بواسطه فرآیند جهانی‌سازی بروز یابد و نه تغییرات سیاسی در دولت‌ها. با این هدف، تحلیل پوششی داده‌ها (DEA) به منظور شناسایی بهترین عملکردها، بر روی 44 شرکت که توانسته‌اند ظرف یک دهه گذشته بقا خود را حفظ نمایند، انجام پذیرفته است. همچنین نتایج حاصل از تحلیل پوششی داده‌ها به منظور بررسی وابستگی کارآمدی فرآیندهای داخلی و نرخ رشد، با نرخ رشد مرکب سالیانه (CAGR) آنها نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. از تحلیل رگرسیون جهت بررسی وابستگی مابین ورودی/ خروجی‌های متعدد و نرخ‌های رشد استفاده گردیده است. مدل‌های گوناگون DEA همچون بازدهی ثابت نسبت به مقیاس (CCR)، بازدهی متغیر نسبت به مقیاس (BCC)، و ناحیه اطمینان (AR) نیز به منظور اعتباربخشی به نتایج بدست آمده، بکار گرفته شده‌اند.

مطالعه صنعت داروی هند، با بکارگیری تحلیل پوششی داده‌ها، به منظور تعیین نقش و جایگاه کارآمدی داخلی شرکت‌ها در رشد آنها و نیز شناسایی فرصت‌ها و تهدیدات جهانی‌سازی در قالب اقتصاد در حال توسعه، نقطه نظرات بسیار مهمی را نمایانگر ساخت. نخست، مشخص گردید که رابطه‌ای مستقیم بین کارآمدی داخلی شرکت‌ها و نرخ رشد بالاتر وجود دارد و این امر مستقل از اندازه شرکت‌ها در نمونه می‌باشد. بعبارتی می‌توان نتیجه گرفت که

صرفنظر از استراتژی‌های رشد اتخاذ شده توسط هر یک از شرکت‌ها، کارآمدی داخلی آنها نقش مهمی در بقا و رشد آنها ظرف یک دهه گذشته ایفا نموده است.
نتایج نشان می‌دهد که شرکت‌های با تمرکز بالاتر بر روی کارآمدی داخلی خود، از شانس بالاتری به منظور بقا و یا رشد برخوردار می‌باشند. همچنین این نتایج نمایانگر آنست که صنعت داروی هند، بواسطه همین تمرکز بر روی کارآمدی داخلی خود، توانسته بر تمامی چالش‌های جدید بوجود آمده در نتیجه شکل‌گیری پتنت مبتنی بر محصول از سال 2005، غلبه نماید.
رتبه بندي عمليات كارخانجات در آمريكا از روش تحليلي پوششي داده ها
آق اقبال علي و رابرت تاكسين در پژوهشي تحت عنوان رتبه بندي عمليات كارخانجات در آمريكا از روش تحليلي پوششي داده ها براي رتبه بندي عمليات اقتصادي استفاده كرده اند داده ها از عمليات سال 1997كارخانجات جمع آور شده است مزاياي روش تحليل پوششي داده ها اين است كه مي توان ايالات را بر اساس نتايج عمليات اقتصادي خود رتبه بندي كرد.هدف از اين رتبه بندي اندازه گيري و تعيين موقعيت اقتصادي و تجاري است در اين پژوهش كارخانجاتي كه از تكنولوژي بالاتري برخوردارند كارايي بالاتري نيز دارند.
كاربرد تحليلي پوششي داده ها در بيمارستانها در سال 2000
يوام پيوگ در پژوهشي تحت عنوان كاربرد تحليلي پوششي داده ها در بيمارستانها در سال 2000 با استفاده از تحليل پوششي داده ها اثر بخشي كاركرد بيمارستانها را بررسي مي كند كه هدف اصلي اين پژوهش بدست آوردن اندازه هاي كامل و تجربي عمليات بيمارستانها و ارزيابي عوامل كار است اين پژوهش در 94 بيمارستان در اسپانيا بكار گرفته شده است. به بيمارستاني كارا گفته مي شود كه كاهش در يكي از وروديها افزايش حداقل از يكي از وروديهاي ديگر يا كاهش در حداقل از يكي از خروجي ها را به دنبال داشته باشد .
كاربرد تحليلي پوششي داده ها در كلينيكهاي پزشكي
اي ،راوين ،پي .ان پيرموند و اس .وي .پيرمن در سال 2002 در پژوهشي تحت عنوان :كاربرد تحليلي پوششي داده ها در كلينيكهاي پزشكي را بررسي كردند داده ها از 51 كلينيك در آمريكا بدست آمد اولين قدم در روش DEA تعيين وروديها و خروجي هاست پارامترهاي اين پژوهش شامل :
وروديها (الف: تعداد اتاقهاي معاينه ب)هزينه ماهانه تكنيكي ج)هزينه ماهانه پرستاران آزموده د)هزينه درمان)
خروجيها (الف:هزينه ماهانه ب:هزينه كاركنان آموزش ديده
اثرات اندازه و تكنولوژي اطلاعات بر كارايي بيمارستان
جان سي . اس تنگ و بود ساكورن در دسامبر 2003 در مقاله اي به نام " اثرات اندازه و تكنولوژي اطلاعات بر كارايي بيمارستان " اثرات اندازه گيري تكنولوژي اطلاع

ات را روي كارايي 92 بيمارستان غير انتفاعي در تايلند بررسي كردند . از آنجايي كه توجه به بيمارستان و تامين امنيت و سلامتي انسان ها همواره مورد نظر دولت ها است و اين امر با افزايش كارايي بيمارستان ها حاصل مي شود ، بنا بر اين با افزايش كارايي مي توان در يافت كه بيمارستان ها تا چه اندازه خدمات دهي دارند . در اين پژوهش از روش غير پارامتري تحليل پوششي داده ها DEA براي اندازه گيري كارايي ، بيمارستان هاي غير انتفاعي دولت

ي در تايلند استفاده مي شود ،‌اين بيمارستان ها از بيمارستان هاي اصلي وزارت بهداشت تايلند هستند روش DEA روش مناسبي براي تجزيه و تحليل كارايي است نتايج مي تواند به قانون گذاران ، توانايي ايجاد قوانين جديد را كه بر پايه عملكرد بهتر است ، بدهد . هدف اين پژوهش تجزيه و تحليل اثرات اندازه و تكنولوژي اطلاعات بر كارايي است . زيرا اين دو عامل اصلي ترين روش كنترل موجود در وزارت بهداشت تايلند است . چارچوب اين اين پژوهش شامل سه قسمت است .
اندازه گيري كارايي بيمارستان ها
بررسي اثرات اندازه گيري روي كارايي
بررسي اثرات تكنولوژي اطلاعات روي كارايي
داده ها از 92 بيمارستان جمع آوري شده اند نتايج نشان مي دهد . كه بيمارستان هاي بزرگ كارايي بيشتري نسبت به بيمارستان هاي كوچك دارند.
بررسی منابع رشد توليد در كارخانجات داروسازي اسپانيا در سال 2003
كارخانجات دارو سازي اسپانيايي در طي سالهاي 1990 دچار تحول بزرگي شدند :
1- در دهه 1990 ايمني ،كيفيت و كارآمدي داروها مورد توجه قرارگرفت
2- تحول بزرگ 1986 كه باعث ورود اسپانيا به اتحاديه اروپا شد
3- روش بكارگيري قيمت مناسب داروها در سال 1990 تغيير كرد.
هدف از اين پژوهش دستيابي به نتايج مناسب است كه اين تغييرات تا چه اندازه فعاليت هاي توليدي لابراتوارهاي داروسازي اسپانيا را تحت تاثير قرار ميدهند فعاليت هاي داروسازي بسيار پيچيده است و شامل سه رويكرد مهم توليد ،توزيع ،پژوهش و توسعه است.
كارخانجات داروسازي اروپايي داراي قوانين پيچيده اي هستند براي عبور از شرايط جديد بازار آزمايشگاهها بايد استراژيهاي رقابتي خود را بر افزايش كارايي توليد يا تمركز بر پژوهش و توسعه (R&D) قرار مي دادند . ادوارد گونزالس و فرناندو در پژوهشي تحت عنوان منابع رشد توليد د

ر كارخانجات داروسازي اسپانيا در سال 2003 تحول الگوهاي توليد را در 80 كارخانه دارو سازي اسپانيايي در سالهاي 1994 تا 2000 بررسي مي كنند نتايج نشان مي دهد كه تغييرات كارايي تكنيكي و تغييرات تكنولوژي باعث رشد بيشتر توليد در يك دوره زماني مي شود .
بررسی اثرات رقابت در بيمارستان هاي آموزشي

در پايان نامه اي تحت عنوان اثرات رقابت در بيمارستان هاي آموزشي شوانا گراسكوف ،ديميتري مارگريت و يوهان والد مانيس در سال 2004 عمليات اجرايي بيمارستان هاي آمريكايي در سال 1995 را بررسي كرده اند . بيمارستان هاي آموزشي در رقابت با بيمارستان هاي غير آموزشي هستند از روش (DEA ) براي اندازه گيري كارايي 254 نمونه از بيمارستان هاي آموزشي آمريكا استفاده شده است و نتايج نشان داد كه رقابت بيمارستان هاي آموزشي با غير آموزشي اثرات مثبت روي بيمارستان هاي آموزشي دارد به عبارت ديگر رقابت كارايي را افزايش مي دهد.
كارايي تكنيكي ، تامين مراقبت هاي بهداشتي دهان و دندان در مراكز درماني فنلاند
ميكا لينا ،‌آن نورد بليد و ماتي كيووا در مقاله خود به نام " كارايي تكنيكي ، تامين مراقبت هاي بهداشتي دهان و دندان در مراكز درماني فنلاند " در سال 2003 كارايي مراكز درماني دهان و دندان در فنلاند را مورد بررسي قراردادند.
تجزيه و تحليل بر اساس روش تحليل پوششي داده ها است ، مراقبت هاي بهداشتي مناسب ،‌سطح سواد بالاي كاركنان و سطح بالاي مراقبت هاي اساسي در اين مراكز درماني ، باعث افزايش كارايي بودند.

2-3-2تحقیقات انجام شده در داخل کشور
محمد كسمايي و مريم خبازي حسيني در مقاله ارزيابي عملكرد سازمان هاي خدماتي با روش تحليل پوششي داده ها پس از طراحي الگو با فرض حداكثر نمودن خروجي ها با استفاده از تكنيك برنامه ريزي خطي و نرم افزار هاي مربوطه ميزان كارايي 15 واحد مشابه در يكي از سازمان هاي خدماتي را اندازه گيري و ميزان ايده آل محصولات واحدهاي نا كارا با فرض ثابت بودن استفاده از همان عوامل توليد رامشخص كرده اند در اين پژوهش اندازه گيري عملكرد 15 بخش از يك سازمان خدماتي با استفاده DEA انجام شده است سازمان مورد نظر از 15 بخش با ورودي ها و خروجي هاي مشابه تشكيل شده است بنابراين از منظر متدولوژي DEA سازمان ارزيابي از 15 DMU تشكيل شده است كه در يك مقطع زماني مورد ارزيابي قرار مي گيرد بطوريكه با توجه به پتانسيل بالاي نيروي انساني و وجود افراد با تجربه و كار آمد به عنوان سرمايه هاي سازمان و اهداف استراتژيك مديريت براي توسعه فعاليت هاي شركت و افزايش محصولات آن هدف الگو به صورت حداكثر سازي محصول با فرض ثابت بودن عوامل توليد تعريف شده است واز سوي ديگر به دليل انتظار نسبت هاي متغير خروجي به ورودي ،شرط تحدب به دليل نمايش بازده متغير نسبت به مقياس جزو مفروضات الگو منظور شده است در سازمان مذكور يك شاخص ورودي شامل مجموع هزينه هاي صرف براي نيروي انساني ،استهلاك سرمايه هاي ثابت و هزينه هاي مصرفي بوده و دو شاخص خروجي شامل ميزان درآمد حاصله و متوسط امتياز رضايت مشتري از ارائه خدمات ب

راي بخش هاي مختلف آن در نظر گرفته شده است .
درپايان نامه اي برآورد و تحليل كارايي و بهره وري نيروگاه هاي حرارتي برق كشور با استفاده از روش DEA و SFA بهرام رحماني با استفاده از روش هاي DEA ، به تحليل تابع مرز تصادفي

SFA و شاخص مالم كوئيست در پي بررسي چگونگي تخصيص بهينه منابع سوخت ، سرمايه و نيروي كار براي توليد انرژي برق بر اساس معيارهاي كارايي و بهره وري مي باشد . اين مطالعه 42 نيروگاه حرارتي برق ايران بين سالهاي 79-75 را مورد ارزيابي قرار گرفته است .
در پژوهشي بررسي و مقايسه كارايي مدارس دولتي و غيرانتفاعي با استفاده از روش DEA و تابع مرز تصادفي SFA (مورد منطقه 6 آموزش و پرورش تهران ) زهرا نيك روش با استفاده از دو فنون اقتصاد سنجي و روش برنامه ريزي خطي به تعيين و مقايسه كارايي مدارس دولتي و غير انتفاعي پرداخته است . در روش اقتصاد سنجي از SFA با استفاده از نرم افزار ( front tier 4 ) و در روش DEA با استفاده از نرم افزار كارايي مدارس دولتي و غير انتفاعي در منطقه 6 آموزش و پرورش تهران براي داده هاي سال تحصيلي 81-80 محاسبه شده است .
نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه در مدارس غير انتفاعي چه در استفاده از نيروي انساني و چه در استفاده از امكانات و تجهيزات مدرسه و يا در چارچوب الگو نهايي (نيروي انساني و امكانات و تجهيزات مدرسه ) از كارايي بالاتري نسبت به مدارس دولتي بر خوردار مي باشند.
در پايان نامه اي با عنوان تعيين پرتفوليو يي از كارا ترين شركتهاي پذيرفته شد ه در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از مدل تحليل پوششي داده ها توسط عليرضا سليمي فرد كارايي نسبي قيمت گذاري يازار سهام در صنايع مختلف از جمله صنعت دارو سازي با مدل تحليل پوششي داده ها (DEA ) اندازه گيري شده است .
داده ها از 13 شركت دارو سازي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار از ابتداي سال 84 تا پايان مرداد ماه 85 به دست آمده است . پارامترهاي اين پژوهش شامل :
وروديها : الف )اندازه بتا ب)اندازه شركت ج) نسبت ارزش دفتري به ارزش بازار شركت (M/B )
د)بازده نقدي ه)عامل نقدينگي سهم
خروجي هاي آن شامل بازده مورد توقع مي باشد
پس از فراهم نمودن ورودي ها و خروجي ها 28 مدل خطي ساخته شد كه مدل BCC ورودي محور با بازده متغير نسبت به مقياس براي تحليل داده ها مورد استفاده قرار گرفت و مدلها با استفاده از نرم افزار QSB حل گرديد و نتايج زير حاصل گرديد با توجه به جدول ارائه شده شركت هايي كه كارايي قيمت سهام آن ها برابر يك مي باشد ، شركت هايي هستند كه سهام آن ها به صورت كارا قيمت گذاري شده است ، به عبارت ديگر قيمت سهام اين شركت ها با توجه به عوامل ريسسك وارد بر آن كارايي دارد. هر چه ميزا كارايي كوچك تر از يك باشد نشان مي دهد كه با توجه به عوامل ريسكي وارد بر سهام اين شركت ها ، قيمت آن ها كارآمد نبوده و قيمت سهام آن شركت ها متناسب با ريسك وارد بر آن ها نيست از مقايسه بازده صنعت شركت هاي كارآمد و نا كارآمد از نظر قيمت گذاري ملاحظه مي شود كه ميانگين بازده سهام شركت هايي كه قيمت سهام آن ها كارآمد تشخيص داده شده و براي خريد توصيه شده نسبت به ديگر سهام موجود بيشتر مي باشد ميانگين بازده سهام براي خريد برابر با 42/ 39 مي باشد اما بازده سهام ديگر شركت ها برابر (3/5 -) مي باشد كه اختلاف معني داري است و اين نشان مي دهد كه مدل تحليل پوششي داده ها با توجه به عوامل ايجاد كننده ريسك توانسته است شركت هاي

كه قيمت سهام آن ها كارا بوده مشخص نمايد و آن ها را براي سرمايه گذاري معرفي نمايد
سعيده كارگر شوركي در پژوهشي تحت عنوان تعيين كارايي شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از جمله 17 شركت دارو سازي براي سالهاي 1379 تا 1385 را مورد

بررسي قرار داده است
پارامترهاي اين پژوهش با توجه تحقيقات قبلي انجام شده شامل پنج متغير ورودي و يك متغير خروجي جهت حل مدل تحليل پوششي داده ها انتخاب گرديد.
ورودي ها : الف)ضريب بتا ب)اندازه شركت ج)نسبت ارزش دفتري به ارزش بازار شركت د)بازده نقدي ه)عامل نقدينگي
خروجي :نرخ بازده
پس از استاندارد سازي متغيرهاي ورودي و خروجي ،مقادير در الگوي BCC در ماهيت ورودي با فرم پوششي قرار گرفت كه با استفاده از نرم افزار EMS‌ الگوي مورد نظر حل گرديد و شركت ها با قيمت گذاري كارا و نا كارا مشخص گرديد . و اين نتيجه حاصل گرديد كه كليه سهام موجود در بورس اوراق بهادار تهران ، با توجه به عوامل ايجاد كننده ريسك در آن ها ، به صورت كارا قيمت گذاري نشده اند . و تنها 5/12% شركت هاي مورد بررسي بر اساس مدل فوق ، به عنوان شركت هاي با قيمت گذاري كارا معرفي شده اند و سهامي كه به صورت كارا قيمت گذاري شده اند بازده بالاتري نسبت به پرتفوي متشكل از سهام قيمت گذاري شده يه صورت ناكارا ، ايجاد مي نمايد .
فريناز طاهريان در پايان نامه اي تحت عنوان ، ارزيابي عملكرد شركت هاي دارو سازي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار با استفاده از روش تحليل پوششي داده ها (DEA ) ، به شناسايي واحد هاي كارا و ناكارا و رتبه بندي آنها در طي دوره مورد ارزيابي پرداخته است.
وي در اين پژوهش از نمونه گيري استفاده نكرده است و كليه شركت هاي جامعه آماري را مورد آزمون قرار داده است. هدف اصلي اين تحقيق را محاسبه كارايي 22 بنگاه دارو سازي كشور بيان كرد . كه اين امر را از طريق روش تحليل پوششي داده ها انجام داد .
الگوهاي مورد استفاده وي در اين تحقيق 2 الگوي اصلي و 2 الگوي فرعي تشكيل شده بود .
الگوهاي اصلي آن عبارتند از :
الگو DDR و الگو BCC
الگوهاي فرعي آن عبارتند از :
الگوي CCR-BCC و BCC-CCR
در اين تحقيق تلاش گرديد تا كارايي 22 كارخانه داروسازي با استفاده از 4 الگو فوق در 4 سال 83 -1380 محاسبه شود . به عبارت ديگر در هر سال و براي هر الگو 22 تابع هدف كه هر كدام داراي 23 قيد بودند ، با استفاده از و نرم افزار EMS حل گرديد و درجات كارايي دارو سازي ب

ا استفاده از تحليل پوششي محاسبه گرديده است به طور كلي در هر سال 88 تابع هدف ، هر كدام 23 قيد و در 4 سال 353 تابع هدف كه هر كدام شامل 23 قيد بودند حل گرديده كه نتايج كلي زير حاصل گرديد:

بطور كلي دارو سازي هاي امين ، لقمان و كيميدارو ، در هيچ يك از الگوهاي مورد يررسي و در هيچ يك از سال هاي درجه كارايي را كسب نكرده اند و از اين نظر نا كاراترين كارخانه هاي دارو سازي معرفي شدند .
علاوه بر دارو سازي هاي امين ، لقمان ، كيميدارو ، دارو سازي هاي زهراوي ، اسوه و ابوريحان نيز از جمله نا كاراترين دارو سازي ها به شمار مي روند .
بطور كلي دارو سازي هاي جابر ابن حيان ،دارو پخش ، سينا دارو و شيرين دارو از جله كاراترين دارو سازي ها مي باشند
علاوه بر دارو سازي هاي هاي جابر ابن حيان ،دارو پخش، سينا دارو و شيرين دارو ، دارو سازي هاي ايران دارو ، حكيم و رازك از جمله دارو سازي هاي داراي كارايي بالا مي باشند.
دارو سازي هاي پارس دارو ، البرز ، تهران شيمي، داملران، سبحان و كوثر داراي كارايي متوسط هستند .
به طور كلي دارو سازي هاي كارا در طي چهار سال و در دو الگوي CCR و BCC عبارتند از : دارو سازي هاي جابر ابن حيان ، سينا دارو ،شيرين دارو ،اكسير ، دارو پخش از جله دارو سازي هايي هستند كه تقريبا در تمامي سالها و در دو الگو اصلي DEA كارا بوده اند، از طرف ديگر دارو سازي هاي زهراوي ، اميني ،‌ابوريحان ،‌اسوه ،‌كيميدارو و لقمان دارو سازي هستند كه كمترين درجه كارايي را در سالهاي مورد نظر كسب كرده اند.
نتيجه كلي :
با آزمون فرضيات پژوهش مشخص شد ، كه كارايي شركت هاي دارو سازي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در سال 83 نسبت به ميانگين سال هاي گذشته كاهش يافته است .
هريت سارانجا و فاني در پژوهشي تحت عنوان مطالعه روي كارايي هاي داخلي شركت ها دارويي كشور هندوستان با استفاده از تحليل پوششي داده ها، كارايي داخلي شركت هاي دارو سازي و ارتباط آن با نرخ رشد در صنعت را مورد بررسي قرارداد داده ها از 44 شركت دارو سازي در طول بازه زماني 2002-1992 بدست آمد كه جامعه آماري آن شامل شركت هايي هستند كه 11 سال بقا داشته اند و رهبران به عنوان بازار و شركت هايي كه در حال تلاش براي موفقيت مالي بودند در آخر قرار داشتند
با توجه به اهميت انتخاب ورودي ها و خروجي ها پارامترهاي اين تحقيق شامل :
ورودي ها : الف)هزينه مواد ب)هزينه نيروي كار ج)هزينه توليد و فروش
خروجي ها : الف )حاشيه سود ب)فروش خالص ج)صادرات

از مدلهاي CCR و BCC جهت تعيين كارايي در نونه استفاده شد و نتايج به سه گروه تقسيم شده اند :
گروه يك : تشكيل شده از شركت هايي با بالاترين ميزان كارايي
گروه دو : تشكيل شده از شركت هايي با ميزان كارايي متوسط
جدول شماره 2 شامل شركت هاي گروه يك مي باشد كه از هشت شركت موجود 7 تاي آنها هندي (بومي ) و يكي از آنها MNC (شركت هاي چند مليتي ) مي باشد كه در 4 شركت NLL ، Aarti ، orgnon و Gujarat در هر دو مدل CCRو BCC كارا بودند اما در مدل AR كارا نبودند و دليل آن بود كه علي رغم اختلاف زياد در اندازه شركت به جز orgnon سه تاي باقيمانده تنها در تجارت مواد اوليه دارويي شركت داشتند كه تجارت مواد اوليه ، ريسك و هزينه بازار يابي و فروش پايين دارد .
در 4 شركت باقيمانده 3 شركت Bharti، Neulandو دکتر ردی در هر سه مد كارآمد بوده اند و در يك زمان حاشيه سود آنها به متوسط صنعت نزديك تر است و Ranbaxy به عنوان رهبر بازار در مدل BCC كارا و در دو مدل CCRو AR نا كارا بودند.
بدين ترتيب اين امر واضح است بهترين عملكرد شركت هاي بومي به دليل مديريت كارآمد و هزينه پايين نيروي كار است . در حالي كه شركت هاي MNC فقط مواد خام را مديريت مي كنند .
و به همين ترتيب گروه هاي دوم و سوم طبق جداول (3و4) ميزان كارايي آنها بررسي گرديد .
نتيجه گيري : در اين پژوهش كه از صنعت دارو سازي هندوستان (IPI ) با استفاده از آناليزهاي تحليل پوششي داده ها (DEA ) صورت گرفته اين گونه مي توان نتيجه گرفت ، كه اندازه شركت نرخ كارايي داخلي را ديكته نمي كند ، با اين حال شركت هاي بومي ، كه در كار هر دو فاكتور محصولات نهايي و مواد اوليه بودند در بالاي شركت هاي MNC و شركت هايي قرار داشتند كه تنها در كار محصولات نهايي بودند . آناليزهاي مقايسه اي بين نمره هاي كارايي و نرخ هاي رشد هر سه گروه اين حقيقت را پايه گذاري مي كند كه يك رابطه مستقيم بين كارايي داخلي و نرخ هاي رشد بالاتر وجود دارد ، به جز در مورد چند مثال ، شركت هايي كه در مرحله توسعه يافتن بوده اند و ممكن بوده است كه كارايي كامل را به دست نياورده باشند همانند (cipla……………………. )
به طور كلي اين گونه نتيجه گيري شد كه كارايي هاي داخلي در شركت هاي بومي كه در كار هر دو فاكتور محصولات نهايي و مواد اوليه بوده اند و به رشد آنها كمك كرده است و همچنين نقش اساسي را در به دست آوردن فرصت هاي جديد در زمان ثبت محصول را ايفا كند كه اين امر موجب رشد و بقا اين شركت ها در آينده شود .
یزدان‌شناس، محمد (1379)، بررسی و تجزیه و تحلیل وضعیت موجود نظام ارزیابی عملکرد کارکنان و ارائه پیشنهاداتی در جهت بهبود آن (حوزه‌ی مرکزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

) ، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، شهید بهشتی، تهران.
چکیده:
از آنجا که اهمیت ارزشیابی در جهان امروز به اثبات رسیده و جایگاه خاص خودست

که هر کس در فرآیند سازمانی باید بر حسب قابلیت‌ها و توانایی‌های بالفعل، در جایگاه واقعی قرار گرفته و به طور مستمر با ارزشیابی‌های گوناگون مورد سنجش قرار گیرد . بدین گونه است که می‌توان جهت نیل به اهداف تعیین شده فعلیِ بهبود وضعیت نیروی انسانی و آگاهی از نارسایی‌ها و رفع کاستی‌ها، گام‌های موثری برداشت. ارزشیابی عملکرد نیروی انسانی در بسیاری از تصمیم‌گیری‌های مدیریتی نقش اساسی دارد به این معنی که اطلاعات حاصل از ارزشیابی ، مبنای اقداماتی همچون انتخاب، انتصاب، ارتقاء، پرداخت، آموزش و تغییر شغل نیروی انسانی بوده و موجب افزایش رضایت شغلی شاغل و کارآمدی نیروی انسانی می‌شود. طبیعی است که مجموع این امور، کارایی و اثربخشی سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی را افزایش می‌دهد.

خوینی، امیر (1383) ، الگوریتم تعیین و پیش‌بینی کارایی بر اساس برآورد تصادفی تحلیل پوششی داده‌ها، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت.
چکیده
یکی از مهم‌ترین وظایف مدیران سازمان‌های مختلف، کنترل و ارزیابی عملکرد واحدهای درون سازمانی است و یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارزیابی واحدهای سازمانی ، مقایسه کارایی نسبی این واحدها با استفاده از رویکردی کمی، دقیق و توانمند ، به نام تحلیل پوشش داده قرار گرفته است که با در نظر گرفتن مزایای استفاده از تکنیک تحلیل پوشش داده‌ها سعی در رفع مهم‌ترین مشکل آن یعنی گذشته‌نگر بودن و عدم امکان پیش‌بینی کارآیی در روش مذکور دارد.
آذره‌گر، حمید (1379) ، طراحی سیستم و بهترین الگوریتم ارزیابی عملکرد ، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشگاه مدیریت.
چکیده

هر یک از روش‌های ارزشیابی دارای مزایا و محدودیت‌هایی است. اینکه کدام روش بهتر است بستگی به موقعیت سازمانی ارزشیابی کننده و هدف استفاده از ارزشیابی دارد. ارائه یک الگوی ارزشیابی عملکرد به عنوان بهترین الگو امکان پذیر نیست ولی هر چه ارزشیابی‌ها دارای جنبه‌های عینی‌تر و نتایج آن روشن‌تر باشد، میزان اثر بخشی آنها بیشتر است. تمایل به ارزش‌یابی بر اساس هدف‌های قابل دسترس نیز به علت عینی‌تر بودن این نوع ارزشیابی است. با وجود این مدیران و سرپرستان باید کوشش کنند هر نوع ارزشیابی را با توجه به نتایج آن مورد بررسی و اجرا قرار دهند و بی‌درنگ پس از اجرای ارزشیابی نقاط قوت و ضعف کارمند را مشخص کنند و در جهت بهسازی آن و بهبود اثربخشی سازمان مورد استفاده قرار دهند.
دیگر پژوهشها نیز عبارتند از:
تحليل بهره وري كل بانك توسعه صادرات ايران و رشد بهره وري شعب آن با استفاده از تحليل پوششي داده ها توسط مينا مقدسي
كارايي و ارزيابي نيروگاههاي برق كشور به روش تحليل پوششي داده ها توسط كيومرث حيدري
اندازه گيري و بررسي كارايي در بانكهاي تجاري با استفاده از تحليل پوششي داده ها در ايران توسط بئاتريس بابايي
بررسي كارايي نسبي قيمت گذاري بازار سهام در صنايع منتخب با استفاده از تحليل پوششي داده ها توسط حسن خانجمالي
ارزيابي عملكرد نيروگاههاي برق استان خراسان با استفاده از تحليل پوششي داده ها توسط سيد عليرضا داودي
ارزيابي عملكرد و تجزيه و تحليل بهره وري صنعت ايران طي سالهاي 1379-1359 با رويكرد تحليل پوششي داده ها توسط محمد رحماني

ارائه مدلي جهت رتبه بندي شعب و الگو برداري از واحد هاي بابهترين عملكرد در شعب بانك رفاه كارگران توسط حميد رضا ملايي
بررسي كارايي سيستم بانكي ‌جمهوري اسلامي ايران با استفاده از تحليل پوششي داده ها توسط هادي احمد پور
اندازه گيري كارايي شركتهاي سرمايه گذاري با استفاده از تحليل پوششي داده ها در بورس اوراق بهادار تهران توسط بابك شكوهي
برآورد كارايي و بهره وري در بانك تجارت و بررسي تطبيق آن بين واحد هاي استاني بانك تجارت با استفاده از روش تحليل پوششي داده ها توسط پري ابراهيم پور
ارزيابي عملكرد دانشكده هاي علوم انساني دانشگاه شهيد بهشتي با استفاده از تحليل پوششي داده ها توسط صغري موسوي
طراحي مدل رتبه بندي شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار با استفاده از تحليل پوششي داده ها (مورد صنعت مواد غذايي و آشاميدن )توسط محمد ح

سين قليزاده

فصل سوم
روش‌ اجرای تحقیق
 

1-3 مقدمه
روش تحقيق يك فرايند و جستجوي منظم درجهت مشخص كردن ابعاد و ويژگيهاي يك موقعيت نامعين است (خاكي ،1383 ،125 ). پايه و اساس هر علمي، روش شناختي آن است و اعتبار و ارزش قوانين هر علمي به روش شناختي بستگي داردكه در آن علم به كارمي رود (عزتي،1376، 66). بدون روش شناسي علمي نتايج بررسي و تحليل هاي مورد نظر محقق قابل تعميم نخواهد بود. در اين فصل پس از بيان روش تحقيق، در مورد جامعه، ابزار سنجش و روش های آماری مورد استفاده، بحث وگفتگو مي شود.

2-3 نوع و روش تحقيق

در اكثر منابع موجود در باب روش تحقيق، روشهـاي پژوهشي را برحسب ميزان تغييرات احتمالي ايجاد شده بر روي متغير مستقل به دو دستـــه كلــي زير دسته بندي مي كنند:
1)تحقيقات آزمايشي
2) تحقيقات توصيفي يا غير آزمـايشي
هـدف در تحقيقـات آزمايشي، بررسي روابـط بيـن متـغيـرهـا از طريـق ايجاد تغييرات عمدي محقق در متغيـر مستقـل و كنتــرل سايـر متغيرهــاي مزاحم مي‌باشد، اما در تحقيقات غير آزمايشي تنها به توصيف مشاهدات مربوط به متغيرها پرداخته مي شود( دلاور،83 ،ص45).
براي انجام اين تحقيق از روش توصيفي تحليلي يا غيرآزمايشي استفاده شده است و هدف، توصيف عيني، واقعي و منظم خصوصيات موضوع است. ( تحقيق توصيفي شامل مجموعه‌اي از داده‌ها به منظور آزمون فرضيه ها يا پاسخ به يك پرسش كه به وضعيت جاري مربوط است مي باشد.)
اين پژوهش از جهت هدف، از نوع تحقيقات كاربردي است. زيرا نتايج آن به اخذ تصميمات بهينه‌تر كمك مي‌كند. از جهت روش استنتاج از نوع تحقيقات توصيفي، از جهت طرح تحقیق و تحلیلی از نوع پس رویدادی بر مبنای تجربیات گذشته مي‌باشد.

3-3 ابزار گردآوری داده‌ها
اطلاعات مورد نياز اين تحقیق از طريق كانالهاي موازي اطلاعات مثل استفاده از اطلاعات شركت های مورد بررسی و مراجعه به اسناد و مدارك مالي آنها جمع آوري شده است.

4-3 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها
رویکردهای این تحقیق جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها عبارتنداز:

5-3روش های آماری
در این تحقیق صرفاً از روش‌های آمار توصیفی، مشتمل بر نمودارهای میله‌ای، پراکندگی و محاسبه پارامترهای آماری جهت توصیف نتایج ارزیابی عملکرد استفاده شده است. با عنایت به انطباق نمونه و جامعه بر هم، از روش‌های استنتاج آماری یا آمار استقرایی نظیر آزمون فرض و برآوردهای فاصله‌ای استفاده‌ای به عمل نیامده است.
روشهای توصیف آماری در جهت توصیف داده‌‌ها و ستاده‌های شرکتهای مورد ارزیابی، توصیف اندازه کارآیی و در نهایت توصیف عوامل موثر بر کارآیی به کار گرفته شده است.
با توجه به استفاده از نرم افزار برای محاسبه کارایی در روش تحلیل پوششی داده ها این تجزیه و تحلیل ها بصورت خودکار انجام شده که جزئیات و مبانی تئوریک آنها در فصل دوم بصورت مشروح ذکر شده است.

6-3مدل تحقیق
هدف اصلی تحقیق عبارت است از ارزیابی عملكرد شركت هاي فرعی موسسه جهاد نصر بر مبنای یک معیار کمی یعنی DEA و از مدل CCR خروجی محور با بازده ثابت نسبت به مقياس مورد استفاده قرار گرفته است.
بر حسب مطالعات مقدماتی انجام شده و نتایج تحقیقات مشابه نکات زیر در طراحی مدل ورودی و خروجی تحقیق در نظر گرفته شده است.

انتخاب داده و ستاده ها :
هر چند كه مدل DEA از انتخاب يك مجموعه از وزن هاي مناسب براي داده ها و ستاده ها اجتناب مي كند، ولي
نمي تواند از مساله انتخاب داده ها و ستاده ها كه بايد در مقايسه بين شرکت های مرجع(يك واحد مرجع تصميم
گيري (DMU) نهادي است كه مسئول استفاده از منابع (داده ها ) به منظور توليد ستاده ها مي باشد ).
داخل شوند ، اجتناب كند. به طور روشن و واضح، هر منبعي كه به وسيله يك DMU استفاده مي شود بايد به عنوان داده در نظر گرفته شود . DMU اين منابع را مورد اس

تفاده قرار داده و ستاده هايي توليد خواهد كرد و اين ستانده ها شامل مقدار از كالاها و خدمات بوده كه بوسيله DMU ارائه مي شود. و اين كالاها و خدمات ممكن است در سطح گوناگوني از كيفيت ارائه شود. در هنگام تصميم گيري در مورد تعيين داده ها و ستاده هاي DMU ما نيازمنديم كه يك ديدگاه مفهومي از آنچه كه به عنوان يك داده و ستاده براي يك DMU مطرح است داشته باشيم. همچنين ما نياز داريم كه اين اطلاعات به طور واقعي در مورد همه DMU ها موجود باشند. شايد يكي از مشكلاتي كه در امر تعيين داده و ستانده ها وجود دارد در اين است كه هر چند مي توان داده ها و ستاده هايی براي يك DMU در نظر گرفت ولي در اكثر مواقع اطلاعاتي در رابطه با همه DMU ها در دسترس نيست و اين امر تصميم گيري در مورد تعيين داده و ستانده ها را مشكل مي كند.
مشخص كردن متغير هاي داده و ستاده يكي از اقدامات مهم در استفاده از DEA مي باشد. انتخاب داده و ستاده هاي صحيح نقش مهم در تفسير،‌ استفاده و مقبوليت نتايج حاصل از DEA براي مديران و ساير استفاده كننده گان از نتايج را دارد.
* در اين تحقيق متغیرها به صورت زیر تعریف می‌شوند:
متغیر وابسته « E0 » :
E0 ؛ اندازه کارآیی هر یک از شرکت ها است که در قیاس با دیگر شرکتها بر مبنای داده ها و ستاده های واقعی مورد ارزیابی قرار گرفته و با استفاده از مدل ریاضی به روش DEA به عنوان عددی بین صفر تا یک به دست می آید. این متغیر وابسته یا تابعی است .

نمودار 1-3 مدل مفهومی تحقیق

مدل مفهومی تحقیق به شرح ذیل می باشد:

ورودی‌ها:
(1) هزينه مواد اوليه
(2) هزینه‌های تبديل(دستمزد و سربار)
(3) هزینه‌های عمومي و اداري.

خروجی ها:
(1) درآمد حاصل از ارائه خدمات
(2) حاشیه سود

مدل پوششی مورد استفاده شامل متغیرهای وابسته و مستقل به صورت ریاضی، به شرح ذیل می باشد:

max∑_(r=1)^S▒〖U_r y_rp 〗
s.t
∑_(i=1)^m▒〖v_i x_ip 〗
∑_(r=1)^S▒〖U_r y_rj 〗-∑_(i=1)^m▒〖v_i x_ip 〗<=o
j=1…..n
U_r≥0 r=1…,s
v_i≥0 i=1…,m

*در صورت حل دوگان مدل ریاضی فوق مدل مضربی آن بدست خواهد آمد که بیانگر ترکیب خطی از داده ها و ستاده های واحد های کارا است که جهت ارزیابی واحد های ناکارا مورد استفاده قرار خواهد گرفت. شایان ذکر است که عدد لاندا در مدل مضربی بیانگر ضرائب واحدهای کارا می باشد.
*با توجه به اینکه ستاده حاشیه برخی از شرکت ها منفی گردیده است، به منظور حل مدل DEA و کاهش خطا، کلیه داده ها و ستاده ها با استفاده روش درون یابی خطی نرمال گردیده است.
نرم افزارهای رایانه ای مورد استفاده:
در این تحقیق بر حسب مورد از نرم افزارهای زیر استفاده شده است.
Excel: از این نرم افزار جهت انجام محاسبات بر روی داده ها و ستاده ها استفاده شده است.
DEA- master: این نرم افزار که روی برنامه Excel نصب می گردد، جهت حل مدل DEA با استفاده از قابلیتهای Excel به کار گرفته می شود.
SPSS : از این نرم افزار آماری جهت تهیه نمودارهای پراکندگی استفاده شده است.

7-3 سوالات تحقيق
با توجه به اینکه روش تحقیق از جهت استنتاج توصیفی است، یعنی جامعه و نمونه بر هم منطبق است و هدف، تعمیم نتایج به محدوده فراتر از قلمرو زمانی و مکانی تحقیق نمی‌باشد، لذا این تحقیق درصدد پاسخگویی به سوال‌های پژوهش ذیل می باشد و طرح فرضیه و آزمون آماری در آن مصداق ندارد. لذا سوالات تحقیق را می توان به صورت جمله خبری و در قالب فرضیه های توصیفی زیر بیان کرد.
1- کارایی هر يك از شرکتهاي تحت بررسي در صورت استفاده از معيار DEA به چه میزان است؟
آیا شرکت های تحت بررسی نسبت به یکدیگر قابل رتبه بندی می باشند؟
آیا گروههاي مرجع در تعيين اندازه كارايي واحد هاي تحت بررسي موثر می باشد؟
آیا میزان همبستگی بین کارایی اندازه گیری شده با داده ها و ستاده های شرکت های تحت بررسی قابل اندازه گیری است؟
آیا مي توان عملكرد شرکت های تحت بررسي (كارايي آنها)را بهبود بخشيد؟

8-3 فرضیه های تحقیق

با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها (DEA) کارایی شرکت های فرعی موسسه جهاد نصر قابل اندازه گیری می باشد.
با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها(DEA) -روش اندرسون پیترسون کارایی بدست آمده از شرکت های تحت بررسی قابل رتبه بندی می باشد.
میزان همبستگی بین کارایی اندازه گیری شده با داده ها و ستانده های شرکت های تحت بررسی قابل اندازه گیری است.

با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها (DEA) راهکارهایی جهت افزایش کارایی واحدهای ناکارا وجود دارد.

9-3 جامعه آماري و برآورد حجم نمونه
جامعه آماري مورد مطالعه اين پژوهش شركت هاي فرعی موسسه جهاد نصر مي باشد كه در سال مالي 1389 صورتهاي مالي خود را به موسسه جهاد نصر ارائه نموده اند.

جدول 1-3 جامعه آماري و برآورد حجم نمونه
ردیف شرکت ردیف شرکت ردیف شرکت
1 جهاد نصر سمنان 9 جهاد نصر چهار محل بختیاری 17 جهاد نصر کرمانشاه
2 جهاد نصر یزد 10 جهاد نصر کردستان 18 جهاد نصر سیستان و بلوچستان
3 جهاد نصر شیراز 11 جهاد نصر مازندران 19 جهاد نصر کرمان
4 جهاد نصر اراک 12 جهاد نصر اردبیل 20 جهاد نصر میثاق

5 جهاد نصر کوثر 13 جهاد نصر آذربایجان غربی 21 شرکت حمل و نقل جهاد نصر
6 جهاد نصر خراسان 14 جهاد نصر آذربایجان شرقی 22 شرکت سرمایه گذاری جهاد نصر
7 جهاد نصر قم 15 جهاد نصر اصفهان
8 جهاد نصر تهران 16 جهاد نصر حمزه

شایان ذکر است که شرکت های جهاد نصر کرمان و میثاق و شرکت های حمل و نقل و سرمایه گذاری جهاد نصر(ردیف های 19 الی 22) به دلیل متفاوت بودن نوع فعالیت های عملیاتی آنها با سایر شرکت ها(ردیف های 1 الی 18) مورد بررسی قرار نگرفته است لذا تعداد جامعه مورد بررسی 18 شرکت می باشد.

فصل چهارم
تجزيه و تحليل داده‌ها

1-4 مقدمه‏
در این فصل به تفصیل یافته های تحقیق در ارزیابی عملکرد شرکتهای فرعی موسسه جهاد نصر در سال 1389 بر مبنای یک معیار کمی کارآیی نسبی و با مدل DEA مورد بحث قرار گرفته است.
در این ارزیابی با عنایت به روش کمی DEA به عنوان مدل (معیار) اندازه گیری عملکرد، صرف نظر از فرآیند عملکرد ، اگر سازمان (واحد DMU) تحت بررسی را به عنوان نمونه یک سیستم در نظر بگیریم بر مبنای ورودی ها (نهاده - داده ها ) و خروجی های سیستم (بازده یا نتایج )، نسبت ارزش مجموع ستاده ها به داده ها با توجه به عملکرد واقعی هرواحد در مقایسه با واحد های مورد مقایسه دیگر (در این تحلیل شرکتهای فرعی موسسه جهاد نصر) بررسی می شود. نتیجه این بررسی و یا ارزیابی عملکرد به عنوان یک معیار کمی و عددی نسبی بین صفر تا یک تعریف گردیده و شرکت های با عدد کارایی یک به عنوان واحد کارآ تلقی می گردد.
در این تحلیل ابتدا به توصیف داده ها و ستاده ها پرداخته و در ادامه نتایج ارزیابی عملکرد به عنوان میزان کارایی واحدها تشریح، سپس واحدهای تحت بررسی رتبه بندی گردیده، میزان همبستگی بین کارایی محاسبه شده و داده ها و ستاده ها تبیین گردیده و نهایتا راهکار

های افزایش کارایی واحدهای ناکارا بیان گردیده است.
بنابراین توصیف نتایج بررسی بر مبنای مدل DEA به قرار فهرست ذیل انجام می گیرد.
توصیف داده ها و ستاده‌های شرکتهای تحت بررسی.
توصیف میزان کارآیی در حالت ارزیابی کامل.

توصیف میزان همبستگی بین کارایی محاسبه شده و داده ها و ستاده ها.
توصیف راهکارهایی جهت افزایش کارایی واحدهای ناکارا.

2-4توصیف نتایج مربوط به داده ها و ستاده ها

1-2-4 توزیع داده ها و ستاده ها
داده‌ها و ستاده‌های جمع‌آوری شده بر حسب مدل تحقیق 3 ورودی و 2 خروجی بوده‌اند که توزیع آماری آنها به شرح جدول 1-4 می‌باشد.
جدول 1- 4توزیع پراکندگی داده‌ها و ستاده‌ها
متغیر بسیار کم کم متوسط بالا بسیار بالا جمع
هزینه مواد 8 4 4 1 1 18
هزینه های تبدیل 3 7 2 4 2 18
هزینه های عمومی و اداری 1 8 4 4 1 18
درآمد حاصل از ارائه خدمات 5 4 2 3 4 18
حاشیه سود عملیاتی 3 3 5 4 3 18

بر مبنای جدول 1-4 می‌توان در قالب جدول توزیع فراوانی توزیع هر یک از داده‌ها و ستانده‌ها در یک طیف کیفی 5 گزینه‌ای از بسیار بالا تا بسیار کم توصیف کرد. اعداد داخل هر خانه نشان دهنده تعداد واحد‌ی است که بر مبنای هر یک از داده‌ها و ستاده‌ها وضعیت کیفی خاصی از وضعیت‌های 5 گانه به خود اختصاص می‌دهد.
نمودارهای 1-4تا 5-4 به صورت جداگانه هر یک از داده‌ها و ستاده‌ها را بر مبنای دسته‌بندی اشاره شده نشان می‌دهد.

 
نمودار 1-4توزیع پراکندگی هزینه مواد

نمودار 2-4 توزیع پراکندگی هزینه های تبدیل

نمودار 3-4 توزیع پراکندگی هزینه های عمومی و اداری

نمودار 4-4 توزیع پراکندگی درآمد حاصل از ارائه خدمات

نمودار 5-4 توزیع پراکندگی حاشیه سود

2-2-4 توصیف پارامترهای آماری داده‌ها و ستاده‌ها
جدول 2-4 با استفاده از محاسبه پارامترهای آماری به طور خلاصه نتایج توصیفی در ارتباط با داده‌ها و ستاده‌های شرکتها را نشان می‌دهد
جدول 2-4 توصیف داده‌ها و ستاده‌های تحقیق- ارقام به میلیون ریال
متغیر میانگین Max Min انحراف معیار واریانس
داده ها هزینه مواد 18,169 57,618 583 15,434 238,208,097
هزینه های تبدیل 79,490 184,175 5,852 53,913 2,906,634,409
هزینه های عمومی و اداری 4,740 9,787 1,715 2,021 4,845,203
ستاده ها درآمد حاصل از ارائه خدمات 105,886 222,516 10,642 72,524 5,259,788,360
حاشیه سود عملیاتی (7/2)% 26% (67)% 23% 518%

بر مبنای جدول 2-4 می‌توان به کمک پارامترهای اصلی آماری توصیف داده‌ها و ستاده‌های 18 شرکت تحت بررسی به صورت زیر خلاصه کرد:
میانگین هزینه مواد 18,169 میلیون ریال، کمترین هزینه مواد 583 میلیون ریال، بیشترین هزینه مواد 57,618 میلیون ریال ، و انحراف معیار هزینه مواد 15,434 میلیون ریال می‌باشد.

میانگین هزینه های تبدیل 79,490 میلیون ریال، کمترین هزینه تبدیل 5,852 میلیون ریال، بیشترین هزینه تبدیل 184,175 میلیون ریال ، و انحراف معیار هزینه تبدیل 53,913 میلیون ریال می‌باشد.
میانگین هزینه های عمومی و اداری 4,740 میلیون ریال، کمترین هزینه عمومی و اداری 1,715 میلیون ریال، بیشترین هزینه عمومی و اداری 9,787 میلیون ریال ، و انحراف معیار هزینه عمومی و اداری 2,021 میلیون ریال می‌باشد
میانگین درآمد ارائه خدمات 105,886 میلیون ریال، کمترین درآمد ارائه خدمات 10,642 میلیون ریال، بیشترین درآمد ارائه خدمات 222,516 میلیون ریال ، و انحراف معیار درآمد ارائه خدمات 72,524 میلیون ریال می‌باشد.

میانگین حاشیه سود (7/2)%، کمترین حاشیه سود (67)%، بیشترین حاشیه سود 26%، و انحراف معیار حاشیه سود 23%می‌باشد.

 
3- 4بخش دوم توصیف نتایج ارزیابی
1-3-4توصیف نتایج کارایی
میزان کارآیی به دست آمده با استفاده از مدل DEA (با منظور نمودن همه داده ها و ستاده ها) در جدول زیر نشان داده شده است. نتایج محاسبه کارآیی شرکتهای فرعی موسسه جهاد نصر نشان می دهد که در سال 1389 و با ترکیب داده ها و ستاده های جمع آوری شده، میزان کارآیی هر شرکت به عنوان یک معیار کمی نسبی در فاصله صفر تا یک چقدر است.
جدول 3-4میزان کارآیی محاسبه شده شرکتهاتی جهاد نصر
ردیف DMU
نام شرکت میزان کارآیی سطح کارآیی
1 جهاد نصر سمنان 88% کارایی بالا
2 جهاد نصر یزد 95% کارایی بالا
3 جهاد نصر شیراز 89% کارایی بالا
4 جهاد نصر اراک 100% کارایی کامل
5 جهاد نصر کوثر 100% کارایی کامل
6 جهاد نصر خراسان 100% کارایی کامل
7 جهاد نصر قم 100% کارایی کامل
8 جهاد نصر تهران 100% کارایی کامل
9 جهاد نصر چهار محل بختیاری 73% کارایی بالا
10 جهاد نصر کردستان 100% کارایی کامل
11 جهاد نصر مازندران 91% کارایی بالا
12 جهاد نصر اردبیل 100% کارایی کامل
13 جهاد نصر آذربایجان غربی 100% کارایی کامل
14 جهاد نصر آذربایجان شرقی 87% کارایی بالا
15 جهاد نصر اصفهان 93% کارایی بالا
16 جهاد نصر حمزه 96% کارایی بالا
17 جهاد نصر کرمانشاه 74% کارایی بالا
18 جهاد نصر سیستان و بلوچستان 100% کارایی کامل

شرکتهایی که عدد 1 را به خود اختصاص داده اند کارآ و سایر شرکت ها ناکارآ (عدم کارایی کامل) تلقی می گردند. در نمودار 6-4 و 7-4 به صورت عینی توزیع کارایی واحد‌ها را می‌توان ملاحظه کرد.
نمودار6-4 کارایی محاسبه شده توسط مدل DEA

نمودار 7-4 توزیع فراوانی کارایی محاسبه شده

همانطور که ملاحظه می شود سطح کارآیی نیمی از شرکتها کارا است و مابقی شرکت ها از کارآیی بالایی برخوردارند.
علاوه بر این طی جدول 4-4 توصیف نتایج کارآیی با استفاده از پارامتر‌های آماری بیان شده است.
جدول 4-4 توصیف پارامتر‌های آماری کارآیی شرکتهای جهاد نصر
شرح پارامتر میانگین بیشترین کمترین واریانس انحراف معیار تعداد واحد‌های کارآ
مقدار کارآیی 94 100 73 72 8 9

جدول 4-4 نشان می‌دهد که از 18 شرکت، 9 شرکت کارآ تلقی شده که اندازه 1 را به خود اختصاص داده و 9 شعبه باقی مانده با اندازه کمتر از 1، ناکارا تلقی شده‌اند.
بیشترین اندازه کارآیی مربوط به شرکتهای کارا یعنی 9 شرکت جهاد نصر قم، جهاد نصر اردبیل ، جهاد نصر کوثر، جهاد نصر آذربایجان غربی، جهاد نصر اراک، جهاد نصر تهران، جهاد نصر سیستان و بلوچستان، جهاد نصر خراسان و جهاد نصر کردستان می‌باشد. کمترین اندازه کارایی 73 مربوط به جهاد نصر چهارمحال بختیاری می‌باشد. به طور متوسط کارآیی شرکتها 94 با انحراف معیار 8 می‌باشد.

2-3-4 رتبه بندی شرکتهای کارا
با توجه به اینکه در مدل DEA حداکثر مقدار کارایی برابر با یک می‌باشد نمی‌توان بین 9 شرکت کارآ تمایز قائل شد. لذا اگر به شرکتهای مورد ارزیابی در تعیین اندازه کارآیی اجازه اتخاذ عدد بزرگتر از یک داده شود(آزمون اندرسون پیترسون) می‌توان عددی به دست آورد که بر مبنای آن با توجه به مقدار به دست آمده شرکتها را رتبه بندی کرد. بدیهی است واحد‌های غیرکارآ (9 شرکت) نسبت به قبل از جهت اندازه کارآیی تغییری نمی‌کنند.
در جدول 5-4 رتبه بندی واحدها بر اساس کارایی رتبه‌ای آنها نشان داده شده است. بر اساس این اطلاعات بهترین شرکت (از نظر کارایی) شرکت جها

د نصر قم با اندازه کارایی رتبه‌ای 4/3 و پائین‌ترین کارایی مربوط به شرکت جهاد نصر چهارمحال بختیاری با اندازه کارایی رتبه‌ای 4 می‌باشد. شایان ذکر است نتایج بر حسب رتبه بندی از بهترین رتبه به پایین ترین سطح مرتب شده‌اند.

جدول 5-4محاسبه کارایی رتبه ای و رتبه بندی شرکتهای جهاد نصر
رتبه DMU نام شرکت کارایی رتبه ای رتبه DMU نام شرکت

کارایی رتبه ای
1 جهاد نصر قم 340 10 جهاد نصر حمزه 96
2 جهاد نصر اردبیل 224 11 جهاد نصر یزد 95
3 جهاد نصر کوثر 144 12 جهاد نصر اصفهان 93
4 جهاد نصر آذربایجان غربی 139 13 جهاد نصر مازندران 90
5 جهاد نصر اراک 123 14 جهاد نصر شیراز 89
6 جهاد نصر تهران 32/112 15 جهاد نصر سمنان 88
7 جهاد نصر سیستان و بلوچستان 02/112 16 جهاد نصر آذربایجان شرقی 87
8 جهاد نصر خراسان 110 17 جهاد نصر کرمانشاه 73
9 جهاد نصر کردستان 101 18 جهاد نصر چهار محال بختیاری 4

نمودار 8-4رتبه بندی شرکتها بر اساس آزمون اندرسون پیترسون

3-3-4 تعیین عوامل موثر برکارایی
در قسمت 2-2-4 قبل نتایج نهایی اندازه کارایی واحد‌ها به کمک مدل DEA مورد تشریح قرار گرفت. در این قسمت به تشریح گروه‌های مرجع در ارزیابی کارایی، میزان میزان همبستگی بین کارایی محاسبه شده و مقادیر داده ها و ستاده ها، مقادیر مطلوب داده‌ها و ستاده‌ها برای شرکتهایی که به جهت ناکارآمدی اندازه‌ای کمتر از یک اختیار کرده‌اند می‌پردازیم.