بخشی از مقاله
چکیده
تحلیل اخلاق اسلامی در قرآن کریم با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی و با هدف ارائه الگویی قابل قبول در مباحث اخلاق اسلامی- قرآنی به منظور تبیین نقش و جایگاه آنها در سعادت افراد حائز اهمیت است. اخلاق اسلامی، در قرآن کریم منتهی به سعادت و بر محور اطاعت از خدا و رسول خدا بنا شده است و آنچه به عنوان مفاهیم اساسی در این مسأله محسوب می شود، خشیت، تقوا و اخلاص هستند که به نوعی موضوعیت نیز دارند، چرا که براي حفظ حالت تزکّی و تربیت نفس، نقش به سزا و عمیقی دارند. آنچه در این پژوهش بررسی شده، تبیین مفهوم سعادت و ارائه ساختار اخلاقی در قرآن کریم از واژه فوز می باشد که براي این کار این واژه را در منظر استعمال ها و کاربردهاي گوناگونش در سراسر قرآن کریم، مورد مطالعه و تدقیق قرار داده، آیات مربوطه را استخراج نموده، سپس این آیات را با توجه به منطق و مفهومی که دارند، دستهبندي و عنوانبندي شده است.
مقدمه
یکی از مباحث مهم و بنیادین در حوزه علوم انسانی اسلامی، ارزش گذاري اعمال ونیتهاي انسان در قالب نظام اخلاقی مبتنی بر جهان بینی الهی و مشتمل بر مجموعه اي از باید و نبایدها با هدف دست یابی و نیل به کمال مطلوب و درجات والاي معنوي است. انسان همواره به دنبال جواب این سؤال بوده که در بین موجودات این جهان چه جایگاهی دارد؟ و آیا این جایگاه و منزلت، فقط براي اوست؟ چگونه میتوان به این جایگاه رسید؟ براي یافتن پاسخ، به درون خود مراجعه می کند و می بیند که داراي زمینه ها و استعدادهاي گوناگون و متعددي است که شکوفایی، هدایت و تربیت آن ها باعث می شود که از سایر موجودات برتر و والاتر شود ولی در غیر این صورت، در ردیف آن ها و پست تر از آن ها قرار خواهد گرفت. به همین دلیل سؤال نخستین او به سؤال دیگري مبدل می شود که چگونه می توان ابعاد وجودي خویش را شکوفا و هدایت نمود تا انسانیت انسان و جایگاه او در بین مخلوقات، بارز و آشکار شود؟ براي پاسخ به این سؤال متوجه »غایت« و »هدف« خلقت می شود. چرا که بدون در نظر گرفتن »غایت« و »مقصد نهایی« نمیتوان به مقام والاي انسانیت نائل شد.
حال چگونه می توان این»غایت« را کشف نمود؟ پاسخ آن است که کشف ابتدائی آن در وجود انسان نهفته است به این صورت که هر کاري که آدمی انجام می دهد براي رسیدن به نوعی»کمال« بوده و درجات این کمال متفاوت و نامتناهی است، ولی کشف حقیقی و پاسخ واقعی این سؤال محتاج منبع و مرجع دیگري است که این منبع و مرجع را به طور کلی میتوان به دو دسته تقسیم نمود:
• دسته اول، مکاتب مختلف فلسفی
• دسته دوم، دین و شرایع
این دو دسته، همواره در طول تاریخ در کنار یکدیگر، در پاسخ به مهمترین سؤال بشر یعنی همان »غایت و هدف خلقت« نظریههاي مختلفی ارائه کردهاند. آنچه مربوط به این نوشتار میشود بحث و بررسی این »غایت« در قرآن کریم است. نوشتار حاضر در صدد بیان تحلیل گونهاي از مبانی، اجزاء و عوامل تشکیلدهنده نظام اخلاقی متّخذ از آیات قرآنی و بیان معصومین - علیهم السلام - ، با هدف ارائه الگویی قابل قبول در مباحث اخلاق اسلامی قرآنی است. روش ما در این مقاله براي بررسی مفهوم فوز و ارائه ساختار اخلاقی در قرآن کریم، به نوعی روش تحلیلی- توصیفی از واژه فوز می باشد که این واژه در منظر استعمال ها و کاربردي هاي گوناگونش در قرآن کریم، مورد مطالعه و تدقیق قرار داده، آیات مربوطه را استخراج می کنیم، این پژوهش به دنبال آن است تا با استخراج آیات مربوطه در قرآن کریم و بررسی و دسته بندي آنها به این سؤال اصلی پاسخ دهد که انسان در بین موجودات این جهان چه جایگاهی دارد؟ و چگونه می توان به این جایگاه رسید؟ در همین راستا، لازم است این نکته را تذکّر دهیم که در خلال بحث، ممکن است به واژه ها و مفاهیمی که مرتبط با موضوع ما هستند،کم تر پرداخته باشیم، دلیل بر این امر آن است که بررسی هرکدام از این واژه ها و مفاهیم، خود بحث مستقل طلبیده و مقاله جداگانهاي لازم است تا ساختار معنایی آن، تبیین گردد.
مفهومشناسی
پیش از ورود به مباحث اصلی، نگاهی گذرا به مفاهیم »اخلاق« ، »نظام اخلاقی در قرآن کریم« و »فوز« میاندازیم
