بخشی از مقاله
چکیده
سرمایه اجتماعی باعناوین مختلفی همچون حلقه گمشده توسعه، شاخص رشد و توسعه، چسب اجتماعی، مطلوبیت اقتصادی، سرمایه جذاب، مهارت اساسی زندگی امروزی، روحیه ملی، ویژگی اصلی جامعهها و ملتها، ارتقادهنده انگیزه فردی به عرفهای هنجاری، نهادی و گروهی یاد شده است.
سرمایه اجتماعی مثل سرمایه انسانی یا مالی، مولد است و امروزه یکی از مهمترین شاخص ها و مهارت های دستیابی به موفقیت سازمانی است. هدف پژوهش حاضر، تبیین مفهوم سرمایه اجتماعی به منظور ارائه راهکارهای کاربردی جهت تقویت آن در کارکنان وزارت آموزش و پرورش می باشد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی می باشد، لذا در ابتدا به تبیین مفهوم سرمایه اجتماعی و ابعاد آن در مبانی نظری و تجربی و در نهایت به نتیجه گیری و ارائه راهکارهای کاربردی جهت تقویت سرمایه اجتماعی در کارکنان وزارت آموزش و پرورش اقدام می گردد.
مقدمه
سرمایه اجتماعی 1، مفهومی جدید، پیچیده و مهم است که درکنار سرمایههای انسانی و اقتصادی پساز سقوط دیوار برلین بهصورت موضوعی جهانی مطرح شد Fukuyama - ، . - 12 :2001 این مفهوم را نخست، جامعهشناسان معرفی و در پژوهشهایشان از آن استفاده کردند؛ سپس مفهوم موردبحث بهتدریج، توجه اندیشمندان در دیگر رشتههای علوم اجتماعی را به خود جلب کرد و در دهههای اخیر، در حوزه های علوم سیاسی، آموزش و پرورش، و مدیریت بهکار رفته است
درصورت نبودِ سرمایه اجتماعی، دیگر سرمایهها اثربخشی خود را ازدست میدهند و راههای توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی، دشوار میشوند
واژه »اجتماعی« در مفهوم سرمایه اجتماعی بر این مسئله تاکید میکند که این منابع، دارایی شخصی نیستند و در شبکه روابط قرار دارند. سرمایه انسانی عبارت است از مجموع شناختها، مهارتها و تجربیات؛ ولی سرمایه اجتماعی به این مسئله بستگی دارد که چه کسانی را میشناسیم و با آنها ارتباط داریم. واژه »سرمایه« نیز بر این مسئله تاکید میکند که سرمایه اجتماعی مثل سرمایه انسانی یا مالی، مولد است. این سرمایه، سبب میشود بتوانیم ارزشی بهوجود آوریم، کاری انجام دهیدم، به هدفی دست یابیم، مأموریتی را در زندگی انجام دهیم و نقشی در جهان ایفا کنیم؛ بنابراین، هیچ فردی نمیتواند بدون سرمایه اجتماعی به موفقیت دست یابد
ازدیدگاه آدلر2و وان - 31 :2002 - ، اولین مزیت مستقیم سرمایه اجتماعی، توزیع اطلاعات است. سرمایه اجتماعی، دسترسی به منابع اطلاعاتی وسیعتر را تسهیل میکند و کیفیت، مربوطبودن، مناسبتداشتن و بهجابودن اطلاعات را بهبود میبخشد. این دو محقق، ایجاد شبکههای نفوذ، کنترل و قدرت را دومین مزیت سرمایه اجتماعی دانسته و معتقدند انسجام، سومین مزیت سرمایه اجتماعی است.
پورتس - 10 :1998 - 3 قدرت نوآورانه و اکتشافی سرمایه اجتماعی را در دو مسئله دانسته است: نخست، آنکه این مفهوم بر پیامدهای مثبت معاشرتپذیری متمرکز است و ویژگیهای کمتر جاب توجه آن را کنار میگذارد؛ دوم، آنکه پیامدهای مثبت را در چهارچوب فراتر بحث سرمایه جای میدهد و توجه همگان را به این نکته جلب میکند که چطور چنین اشکال غیرپولیای، درست مثل حجم داراییها یا حساب بانکی میتوانند سرچشمههای مهم قدرت و اثربخشی باشند.
کلمن - 97 :1997 - 4 بر سودمندی سرمایه اجتماعی بهعنوان منبعی برای همکاری، برقراری روابط دوجانبه و توسعه اجتماعی تأکید کرده است؛ زیرا از این مسائل میتوان بهعنوان منابعی برای درپیشگرفتن کنشی مؤثر و دستیافتن به هدفهای موردنظر استفاده کرد. او این روابط را بهعنوان منابع سرمایهای مفید برای افراد توصیف کرده است.
اهداف پژوهش:
• تبیین مفهوم سرمایه و ابعاد آن در مبانی نظری و تجربی
• ارائه راهکارهای کاربردی جهت تقویت سرمایه اجتماعی در کارکنان وزارت آموزش و پرورش
روش تحقیق
روش توصیفی- تحلیلی می باشد، در این روش محقق علاوه بر تصویرسازی آنچه هست به تشریح و تبیین دلایل چگونه بودن و چرایی وضعیت مسئله و ابعاد آن میپردازد. محقق برای تبیین و توجیه دلایل، نیاز به تکیهگاه استدلالی محکمی دارد. این تکیهگاه از طریق جستجو در ادبیات و مباحث نظری تحقیق و تدوین گزارهها و قضایای کلی موجود درباره آن فراهم میشود، محقق از نظر منطقی جزئیات مربوط به مسئله تحقیق خود را با گزارههای کلی مربوطه ارتباط میدهد و به نتیجهگیری میپردازد. نکته قابل توجه این است که هر کدام از تحقیقات مزبور در جای خود ارزش علمی دارد.
یافته ها سرمایه اجتماعی:
این مفهوم، عبارت از مجموعه منافع بالفعل و بالقوهای است که با عضویت کنشگران و سازمانها در شبکههای اجتماعی بهوجود میآید؛ به عبارتی، مجموعهای معیّن از هنجارها یا ارزشهای غیررسمی است که اعضای گروهی مجاز به همکاری در آن، سهیم اند
سرمایه اجتماعی بهطور کلی، نهادها، روابط، گرایشها، ارزشها و هنجارهایی را شامل میشود که بر رفتارها و تعاملهای بین افراد، حاکم اند
بهعبارت دیگر، مراد از سرمایه اجتماعی، آن دسته از شبکهها و هنجارهایی است که مردم را به عمل جمعی قادر میکند
سرمایه اجتماعی، مجموعه منافع بالفعل و بالقوهای است که با عضویت کنشگران و سازمانها در شبکههای اجتماعی5 بهوجود میآید؛ به عبارتی، سرمایه اجتماعی یعنی منابع در دسترس در ساختارهای اجتماعی همچون اعتماد، هنجارهای روابط متقابل و هدف متقابل6 که افراد را برای انجامدادن کنش جمعی آماده میکند و بهعنوان محصول فرعی روابط اجتماعی و درگیری مدنی در سازمانهای رسمی و غیررسمی نمود مییابد
نظریههای مبنایی در بحث سرمایه اجتماعی
در این بخش، نظریههایی بدین شرح مطرح میشوند:
-1نظریه پیوند ضعیف
گرانووتر8، بنیانگذار نظریه پیوندهای ضعیف، معتقد است سرمایه اجتماعی را میتوان ازلحاظ شدت تکرار و شاملشدن بر انواع مختلف روابط میان دوستیها، همکاریها و... سنجید. شدت و استحکام روابط یک گروه اجتماعی در داخل گروه، موجب تضعیف روابط اعضای آن گروه با بیرون میشود - گرانووتر، . - 1365 :1973 بهاعتقاد این صاحبنظر، روابط منسجم میان اعضای یک گروه به تضعیف روابط آنان با اعضای گروههای خارجی منجر میشود و سرمایه اجتماعی را کاهش میدهد؛ درمقابل، پیوندهای ضعیف درونگروهی، ایجاد روابط با افراد و گروههای خارجی را بهدنبال دارد و به ایجاد سرمایه اجتماعی میانجامد
-2نظریه شکاف ساختاری
این نظریه را در سال 1992، برت10 برای مفهومسازی سرمایه اجتماعی بهکار گرفت و در آن بر رابطه میان فرد و همکارانش در شبکه اجتماعی و همچنین روابط میان همکاران با یکدیگر تأکید میشود. در این نظریه،منظور از شکاف، نبودِ ارتباط میان دو فرد در یک شبکه اجتماعی است که به خودی خود، مزیتی برای سازمان تلقی میشود. براساس این نظریه اگر یک فرد در شبکه اجتماعی خود با همکارانی که با یکدیگر در ارتباط نیستند یا دستکم، با هم ارتباطی ضعیف دارند، رابطه برقرار کند، بیشترین نفع را خواهد برد.
تقویت شبکههای شکافدار، مزایایی همچون ارزیابی سریع اطلاعات، قدرت چانهزنی دوچندان، و افزایش قدرت کنترل بر منابع و نتایج دارد و بهگونهای دیگر نیز میتوان مفهوم نظریه شکاف ساختاری را بررسی کرد. در این نظریه فرض میشود اگر روابط میان بازارها، سازمانها و افراد مرتبط با هم، سازماننیافته، بینظم و تعریفنشده باشد، سرمایهای سودآور براری آنها تلقی میشود و از آن سوی، هرچه روابط میان آنها منظمتر و ساختارمندتر باشد، از این سرمایه کاسته میشود. بهطور کلی، رسمیت و قانونمندی ساختاری با سرمایه اجتماعی تعارض دارد
در نظریه شکاف ساختاری، سرمایه اجتماعی، عبارت از شبکهای ساختارگونه تعریف میشود که از عوامل زیر اثر میپذیرد:
- اندازه شبکه: بهطور کلی، شبکههای گسترده، کمتر ازنوع تحمیلیاند و در آنها اجبار برای تبعیت اعضا کمتر است.
