بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر به منظور بررسی رابطه میان سرمایه فکری که شامل سه بعد سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطهای با تعهد سازمانی که آن نیز شامل سه بخش تعهد عاطفی ، تعهد هنجاری و تعهد مستمر می باشد انجام می گیرد روش تحقیق توصیفی-پیمایشی واز نوع همبستگی می باشد. اطلاعات پژوهش از طریق دو پرسشنامه سرمایه فکری بونتیس و تعهد سازمانی آلن و مایر به صورت طیف پنج تایی لیکرت گرد آوری شدند . کلیه کارکنان سازمان آموزش و پرورش شهرستان مریوان به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند ،که از طریق جدول مورگان نمونهای به اندازه 59 نفر انتخاب شدند .دادههای پژوهش از طریق نرم افزارهای SPSS و LISREL تحلیل شدند.
همچنین برای آزمون فرضیه ها از روش همبستگی پیرسون و تحلیل تی تک نمونه استفاده شد . نتایج یافته های پژوهش نشان داد که رابطه معنا داری و مثبتی بین سرمایه فکری و تعهد سازمانی کارکنان وجود دارد به عبارت دیگر توجه به سرمایه فکری در سازمان منجر به تعهد سازمانی کارکنان می شود .همچنین تقویت سرمایه انسانی بیشترین اثر را روی تعهد کارکنان داشت. به طورکل اهمیت دادن به سرمایه فکری در سازمان آموزش و پرورش باعث تعهد عاطفی ، هنجاری و مستمر کارکنان می شود.
واژه های کلیدی : سرمایه فکری ، تعهد سازمانی ، سازمان آموزش و پرورش
مقدمه
کارکنان از مهمترین عوامل تعیین کننده ای هستند که موفقیت یک سازمان را در فضای رقابتی تعیین می کنند. این مسأله برای سازمان های خدماتی که رفتارهای مطلوب و پسندیده کارکنانشان منجر به ایجاد و برقراری رابطه دوستانه با مشتریان خواهد شد از اهمیت بسزایی برخوردار است .[Dessler, G. 1998] بنابراین به منظور کسب مزیت رقابتی در فضای رقابتی موجود، برخورداری از کارکنانی متعهد که تمامی تلاش خود را در راستای تحقق اهداف سازمان و نیز رضایت مشتری معطوف نمایند، برای هر سازمانی امری ضروری به نظر می رسد ]یثرابی .[1385
تعهد سازمانی، میزان پایبندی کارمند را نسبت به سازمانی که در آن کار می کند نشان میدهد و این مفهوم در دو دهه گذشته زمینه مطالعه در کشورهای زیادی بوده است.[Jason, P.2005]
تعهد سازمانی را نیرویی میداند که فرد را به اعمالی مطابق با یک یا چند هدف خاص سازمان پیوند میدهد[Vitell, S. J. 2008] .تعهد سازمانی را باعث جذب منافع سازمان می دانند چرا که کارمند سازمان را متعلق به خود میداند.[ Brendan J.2007] هنگامی که افراد و تیم ها به ارزشها و اهداف سازمان متعهد میگردند داری روحیه باز میشوند[Ekeland P. 2005] .تعهد سازمانی دارای سه جزء ترکیبی یعنی پذیرش هدفهای سازمان، تمایل به سخت کار کردن برای سازمان و میل برای باقی ماندن در سازمان است.[Mowday, R. 1982]از طرف دیگر امروزه همه می دانند که اینترنت و شبکه ی جهان گستر وب، پیام آور ظهور دوره جدیدی بنام عصر دانش و وداع با عصر صنعتی است.
در عصر صنعتی که در دهه1890 آغاز گردید بر تولید و توزیع انبوه تاکید میشد. اما در عصر دانش، آنچه که موجب موفقیت تجارت و صنعت میشود، دانش بشر است. این دارایی نامشهود به عنوان سرمایه فکری1 شناخته میشود و گسترش سرمایه فکری، حوزه حیاتی ایجاد منفعت است ]مجتهد زاده . [1382 محیط کسبوکار مبتنی بر دانش، نیازمند رویکردی است که داراییهای نامشهود جدید سازمانی مثل دانش و شایستگی های منابع انسانی، نوآوری، روابط با مشتری، فرهنگسازمانی، نظامها، ساختار سازمانی و غیره را در بر گیرد. در این میان، نظریه سرمایه فکری توجه روزافزون محققان دانشگاهی و متصدیان سازمانی را به خود جلب کرده است]قلیچ لی و همکاران . [1385
از این رو با توجه به اهمیت سرمایه فکری در هر سازمان و اثرگذاری آن بر تعهد کارکنان و افراد سازمان لذا این تحقیق در پی بررسی رابطه بین سرمایه فکری و تعهد سازمانی است . در عصر دانش، آنچه که موجب موفقیت تجارت و صنعت می شود، دانش بشر است. این دارایی نامشهود به عنوان سرمایه فکری شناخته می شود و گسترش سرمایه فکری، حوزه حیاتی ایجاد منفعت است]مجتهد زاده .[1382 محیط کسب وکار مبتنی بر دانش، نیازمند رویکردی است که داراییهای نامشهود جدید سازمانی مثل دانش و شایستگی های منابع انسانی، نوآوری، روابط با مشتری، فرهنگسازمانی، نظامها، ساختار سازمانی و غیره را در بر گیرد. در این میان، نظریه سرمایه فکری توجه روزافزون محققان دانشگاهی و متصدیان سازمانی را به خود جلب کرده است - قلیچ لی و همکاران، . - 1385
مبانی نظری پژوهش تعهد سازمانی
تعهد سازمانی نوعی نگرش است که میزان علاقه و دلبستگی و وفاداری کارکنان نسبت به سازمان و تمایل آنان به ماندگاری در سازمان را نشان میدهد. این نگرش میتواند ناشی از تمایل، الزام یا نیاز فرد باشد. بر این اساس تعهد سازمانی شامل سه مؤلفه زیر میباشد [Meyer, J. Allen, N 1991] .تعهد عاطفی: احساس تعلق و وابستگی به سازمان و احساس هویت با آن - خواستن و میل باطنی - .تعهد هنجاری: احساس وفاداری به سازمان و الزام اخلاقی به ماندن در سازمان و ادای دین به آن - باید یا نوعی الزام اخلاقی - .تعهد مستمر: محاسبه سود و زیان و هزینههای ناشی از ترک سازمان - نیاز به ماندن در سازمان - .به عبارت دیگر تعهد عاطفی2 به عواطف کارکنان اشاره دارد که وابسته به اهداف سازمان و قابلشناسایی به وسیله آن است.
تعهد عاطفی ناشی از تمایل کارکنان به ادامه ارتباط است. تعهد مستمر3 ماهیتی مبادله محور دارد، مبتنی بر محاسبه است و به هزینههای مرتبط با ترک سازمان اشاره دارد. تعهد مستمر ناشی از احساس افراد، مانند اجبار آنها به ادامه ارتباط به دلیل هزینههای بالای خروج است - مانند از دست دادن حقوق، موقعیت و ارشدت - یا به دلیل اینکه آنها فرصتهای استخدامی کمی در جاهای دیگر دارند. نهایتاً تعهد هنجاری4 به تمایل کارکنان به ماندن در سازمان بر اساس حس مسؤولیت، وفاداری یا الزام به ادای دین آنها به سازمان، اشاره دارد.توسعه منابع انسانی در سازمانها به نوعی تعهد، انتظار متقابل و وظیفه دو سویه بین فرد و سازمان مبدّل شده است. در چهارچوب این تعهد و انتظار متقابل، کارکنان باید ضمن التزام عملی به انجام وظایف در راستای اهداف سازمانی و نیز رفتار در چهارچوب نظامنامه سازمان، حقوق متقابلی نیز برای خود تعریف کنند.
از اهم این حقوق میتوان به بهره مندی از فرصت توسعه مستمر دانش، مهارت کاری و تکامل جنبههای مختلف شخصیتی اشاره کرد . از سوی دیگر سازمان نیز در چهارچوب انتظارات به حق خود از کارکنان میخواهد که با نهایت تلاش و تعهد در راستای تحقق اهداف سازمان گام بردارند. مسلماًکارکنانیکه از رضایت شغلی برخوردارباشند،باانگیزه کافی درانجام وظایف خود به افرادی مؤثر و کارآ در سازمان تبدیلشده و نقش مؤثری در دستیابی سازمان بههدف های مورد انتظار ایفاخواهندنمود ]بلانچارد [2005 .تعهد سازمانی منجر به پیامدهای مفیدی از جمله افزایش اثربخشی عملکرد و بهره وری و کاهش تمایل وترک خدمت و غیبت در سطوح فردی و سازمانی می گردد . [Dennise,K.2000 ]
تعهد حالتی روانی است که نوعی تمایل ، نیاز والزام جهت اشتغال در یک سازمان فراهم می آورد."تعهد عاطفی"به وابستگی احساسی فرد در سازمان اشاره دارد،"تعهد مستمر" مربوط به تمایل به باقی ماندن در سازمان به خاطر هزینه های ترک سازمان یا پاداش های ناشی از ماندن در آن می شود وسرانجام "تعهد هنجاری"احساس تکلیف به باقی ماندن به عنوان یک عضو سازمان را منعکس می کند. [Chang, L & et al 2010 ]کارایی، اثر بخشی و بهبود عملکرد از مهمترین اهداف یک سازمان محسوب می شوند و هر سازمانی سعی در تقویت این ستاده ها از راه های گوناگون دارد. برای رسیدن به اهداف فوق باید عوامل مرتبط و تقویت کننده آن شناسایی شوند و پس از شناسایی و بررسی، باید در جهت تقویت آن ها گام برداشت.
یکی از این عوامل تعهد سازمانی است که در سالهای اخیر توجه زیادی را به خود معطوف کرده است، زیرا بر بسیاری از متغیر ها نظیر رضایت شغلی، غیبت، ترک خدمت، چالش شغلی، و عملکرد تأثیر گذار می باشد.تعهد سازمانی به عنوان یک بعد مهم نگرش شغلی،تعهد سازمانی1، هویتی روانشناختی است که یک فرد نسبت به سازمان متبوع خود احساس میکند. [Mowday, R& et al 1982 ] لذا در نمود عینی تعهد سازمانی، روابط کارکنان را با سازمان منعکس میکند و بر تصمیم به ماندن اعضا در آن سازمان دلالت دارد . [Meyer, J. et al 1997 ] افراد با نیازها، مهارتها و انتظاراتی وارد سازمان می شوند و مایلند در محیطی کار کنند که بتوانند از تواناییهایشان استفاده و نیازهایشان را ارضاء کنند. چنانچه سازمانها این فرصتها را برای کارکنانشان ایجاد کنند، سطح تعهد سازمانی افزایش مییابد .[Vakola, M.& et al 2005]
سرمایه فکری
در عصر حاضر چالش اصلی مدیران نهادهای »دانش بنیان«چون آموزش عالی ،آماده کردن محیط مناسب برای رشد و پرورش ذهن انسانهاست.بنابراین توانایی مدیریت سرمایه های فکری به مهارت اساسی مدیران در این سازمانها تبدیل شده است .[Daft,R.1998] سرمایه فکری مجموعه ای از دارایی های دانش محور است که به یک سازمان اختصاص دارند و در زمره ویژگی های آن محسوب می شوند واز طریق افزودن ارزش به ذی نفعان کلیدی سازمان ،به طور قابل ملاحظه ای به بهبود وضعیت رقابتی سازمان منجر می شود [Marr ,B &et al 2001] .ابعاد سرمایه فکری عبارتند از -1: سرمایه های انسانی : 2 سرمایه های انسانی تحت عنوان دانش فردی ، مهارتها ، توانایی ها و تجارب موجود در کارکنان یک سازمان برای خلق ارزش و حل کردن مسائل سازمان تعریف شده است . [Norma,P,M.2001 ]
بیشتر نظریه پردازان که سرمایه انسانی را هدف تحقیق خود قرار داده اند آن را در سطح فردی در نظر گرفته اند و به نوعی آن را ترکیبی از دانش ، مهارت ، هوش و استعداد افراد دیده اند. بدون در نظر گرفتن آنچه که در بافت سازمان موجود است.به عنوان مثال پنینگ3 و همکاران ، سرمایه انسانی یک سازمان را عبارت از دانش و مهارت های متخصصان آن سازمان دانسته اند که به منظور ارائه خدمات حرفه ای از آن ها استفاده می کنند -2.[Stwart,T,A.2006] سرمایه ساختاری: 4 سرمایه ساختاری اشاره به ساختارها و فرایند های موجود در درون یک سازمان دارد که کارکنان از آن ها استفاده کرده و از این طریق دانش و مهارتهایشان را بکار می گیرند .[Wang,W&et al 2005]
این سرمایه شامل مکانیزم ها و ساختارهایی است که نقش اصلی آن در حمایت از کارکنان برای رسیدن به عملکرد بهینه فکری و از سویی عملکرد بهینه در کسب و کار می باشد.در حقیقت این سرمایه شامل تمام مخازن دانشی غیر انسانی در یک سازمان مانند پایگاه داده ها، فرایند ها، استراتژیها و چارتهای سازمانی است که به سازمان ارزشی فراتر از دارایی های فیزیکی می بخشد.-3 سرمایه رابطه ای:خواستگاه سرمایه رابطه ای را ارتباط میان افراد موجود در یک گروه یا دسته خاص می داند.در حالیکه ارتباطات میان افراد به عنوان یک فاکتور کلیدی معرفی شده اند اما سطحی که این ارتباط مورد نظر می باشد به طور گسترده ای با مطالعات دیگران متفاوت
