بخشی از مقاله
چکیده
مفهوم کیفیت زندگی کاري در حال حاضر مربوط به فلسفه اي در سازمان هاست که می خواهد شأن و منزلت کارکنان را افزایش دهد . تغییراتی در فرهنگ سازمانی ایجاد کند و رفاه فیزیکی و روحی کارکنان را افزایش دهد. در بعضی سازمان ها ،برنامه هاي کیفیت زندگی کاري قصد دارند، اعتماد و توانایی حل مسئله کارکنان را افزایش دهند و در نتیجه رقابت و اثر بخشی سازمان را افزایش دهند. این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین کیفیت زندگی کاري با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع غرب استان مازندران انجام شده است. این پزوهش از نوع کاربردي است که با روش هاي اسنادي و پیمایشی به انجام رسیده است. ابزار گردآوري اطلاعات پرسشنامه کیفیت زندگی بر اساس مدل والتون طراحی شده و پس از تایید روایی و پایایی آن در میان مدیران و کارکنان توزیع گردید و سپس براي تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون فریدمن در نرم افزار spss انجام شد. تعداد جامعه آماري تحقیق حاضر برابر 700 نفر که بر این اساس نمونه آماري برابر با 248 می باشد. یافته هاي تحقیق نشان می دهد که 8 عامل مدل والتون از نظر کارکنان در کیفیت زندگی کاري تاثیر گذار است اما براساس آزمون فریدمن میزان اولویت متغیرها با یکدیگر متفاوت است لذا توجه به میزان حقوق و مزایاي کارکنان می تواند تاثیر بسزایی در برانگیختن آن ها به انجام فعالیت هاي شغلی باشد.
واژگان کلیدي: کیفیت زندگی کاري، نشاط سازمانی، کارکنان سازمان وزارت دفاع
مقدمه
شادي و نشاط از مهمترین نیاز هاي روانی بشر، به دلیل تاثیرات عمده بر زندگی شخصی، همیشه ذهن انسان را به خود مشغول کرده است. شادي براي بسیاري از افراد یکی از اهداف کلیدي زندگی است. بنابراین ارزش ملاحظه پژوهشی را دارد. این پژوهش با شناسایی رابطه بین کیفیت زندگی کاري و نشاط سازمانی کارکنان و ارائه اطلاعاتی در این زمینه به مدیران سازمان ها کمک می کند تا با تدوین و اجراي برنامههایی وضعیت شادي افراد را ارتقا داده و از این طریق به کارآمدتر شدن و بهرهوري بالاتر آنها کمک نموده و تحقق هر چه سریعتر اهداف را ممکن سازند. هر یک از نیروها و عناصر یک سازمان در راستاي انجام وظایف شغلــی دو وظیفه عمده را بر عهده دارند. نخست کاري را که انجام می دهند و براي انجام آن کار حقوق دریافت می کنند و دیگري کنکاش در جهت هرچه بهتر انجام دادن کاري که بر عهده آنان نهاده شده است. یکی از جدید ترین و کارآمد ترین روش ها در این خصوص آفرینش محیــط ســازمانی شاد و ایجاد آرامش خاطر و رضایت باطن در پیکره یک سازمان است،
١ گروه مديريت دولتی، دانشگاه آزاد اسالمی، واحد چالوس، چالوس، ايران ٢ ھيئت علمی دانشگاه آزاد چالوس، دکتری گروه مديريت، دانشگاه آزاد اسالمی، واحد چالوس، چالوس، ايران.
تا از این رهگذر علاوه بر افزایش بهــره وري یک شادي پایدار در اعضاي سازمان و به تبع آن در کل فضاي جامعه انسانی ایجاد گردد.
بیان مسأله
یکی از بهترین منابع هر سازمانی، نیروي انسانی آن است و عوامل تشکیل دهندهي این نیرو، افرادي هستند با نیازهاي بیشمار که در صورت رفع نیازهایشان و داشتن انگیزهي کافی، استعداد و مهارت خود را در خدمت سازمان به کار خواهند گرفت. موقعیت و پیشرفت سازمان نیز به نیروي انسانی آن بستگی دارد. در گذشته اشتغال نیروي انسانی زمانهاي دولتی به منظور کسب درآمد مستمر و تامین معاش صورت میگرفتهاند، در حالی که امروز روند جدیدي در سازمانها ایجاد شده است و کار در سازمانها معناي جدیدي پیدا کرده است. این امر میتواند ناشی از استاندارد شدن سطح زندگی، افزایش اطلاعات و آگاهیهاي نیروي انسانی در مقیاس کلی و ایجاد تغییرات در علاقمنديها و ترجیحات کارکنان باشد.
کارکنان در پی فرصتهایی براي نشان دادن تواناییهاي خود در حین انجام وظایف و تامین رضایت خاطر از کارشان میباشد.
کارایی و توسعه هر سازمانی تا حد زیادي به کاربرد صحیح نیروي انسانی بستگی دارد. هر قدر که شرکتها و سازمانها بزرگتر شوند بر مشکلات این نیروي عظیم نیز اضافه میشود. اگر چه امروزه به دلیل اینکه در زیر فشار مالی زیادي به سر میبرند و بیشتر توجه و تمایل آنها به مسائل اقتصادي کار است و به تدریج کارکنان علاقهمند به انجام کارها با مفهوم و خواهان استقلال شغلی بیشتري در کار خود هستند، تا بدین طریق احساس ارزشمندي به آنها دست دهد (اسماعیلی، .(1380
یکی از مباحثی که در سالهاي اخیر در رویکرد روانشناسی، مبحث شادي3 است. واژه شادي مفهومی روانشناختی دارد که داراي تعاریف و ابعاد مختلفی میباشد. در واژهنامههاي، شادي با واژههایی خوشحالی- شادکامی، خوشی و نشاط هممعنا دانسته شده است (معین، .(1371
داشتن شادي و خلق خوب پیامدهاي کاربردي و عملی در زندگی و عملکرد شغلی فرد دارد. شادي فعالیت فرد را بر میانگیزد، بر آگاهی او میافزاید، خلاقیت وي را تقویت و روابط اجتماعی او را تسهیل مینماید، شادي همچنین مشارکت سیاسی وي را تقویت و روابط اجتماعی او را تسهیل مینماید، شادي همچنین مشارکت سیاسی را رونق میبخشد و موجب حفظ سلامتی و طول عمر افراد میشود (وینهوون4، .(1993 شادي و آرامش روحی زمینههاي باروري خرد و اندیشه را بهوجود میآورد افرادشاد داراي عزت نفس بالا روابط درست نه محکم و اعتقادات مذهبی معنادار هستند (مایرز5، .( 1996
تحقیقات نشان میدهد که شادي صرفنظر از چگونگی آن میتواند سلامتی جسمانی را بهبود ببخشد. افرادي که شاهد احساس امنیت بیشتري میکنند، آسانتر تصمیم میگیرند، داراي روحیه مشارکتی بیشتري نسبت به کسانی که با آنها زندگی میکنند، بیشتر احساس رضایت دارند (مایرز، .(2002
مفهوم نشاط سازمانی معیار مهمی در تحقیقات اقتصادي و روانشناسی است. در دو دهه احیر دانشمندان علوم اجتماعی و متصدیان نظرسنجیها، پرسشنامههاي دقیقی براي آگاهی از سطح احساس شاد و نشاط طراحی کردهاند. نقشه جهانی خوشحالی از دانشگاه لیستر انگلیس و پایگاه جهانی اطلاعات خوشحالی از دانشگاه اراسموس هلند دو نمونه از بزرگترین مطالعات ردهبندي کشورها از نظر شادي و نشاطمظفر،هستند ( .(1379
3 Happiness 4 Veenhoven 5 Myers
کارشناسان اجتماعی مهمترین شاخصههاي یک جامعه با نشاط را افزایش روحیه شادابی، امیدواري، اعتماد اجتماعی، نشاط فردي و جسمانی در فرد میدانند آنان معتقدند افزایش مشارکت مردم در حوزههاي مختلف سیاسی- فرهنگی- اجتماعی، افزایش کیفیت زندگی فردي و خانوادگی و بهرهوري در محیطهاي شغلی از مهمترین عوامل افزایش نشاط در جامعه و سازمانها میباشد. تحقیقات نشان میدهد افرادي که امیدواري بیشتري دارند، در مقابل سختیها و مشکلات از سلاح شادي استفاده میکنند. بهعبارت دیگر شادي بهعنوان یک مکانسیم دفاعی است که با ایجاد تفکر مثبت مانع شکلگیري تفکر نفی میشود (پیام مدیریت، 1390، شماره .(147
وزرات دفاع به عنوان سازمانی پویا و با تعداد زیادي نیروي انسانی از این موارد مستثنی نبوده و در همین راستا نیازمند توجه جدي و برنامهریزي شده به امر نگهداري منابع انسانی و ارتقاء کیفی سطح زندگی کاري و غیرکاري پرسنل خود بود تا با افزایش میزان شادکامی پرسنل خود در کاهش هزینهها و افزایش بهرهوري سازمانی اقدامات جدي انجام دهد. این سازمان با هدف تعلیم و آموزش نیروي نظامی با ایمان، شجاع و آگاه، توانا در راستاي اجراي بهینه ماموریتها و فعالیت متنوع و خطیري که قانونگذار به عهده وزرات دفاع گذاشته است، از جایگاه مهم و رفیعی در پیکره نیروي نظامی کشور یرخوردار است. بدیهی است مدیران و مسئولین در راستاي اهداف و ماموریت محوله بایستی توجه جدي به امر توسعه و بهبود کیفیت منابع انسانی و ارائه خدمات مناسب در راستاي نگهداري پرسنل سختکوش به عمل آورند که این امر نیازمند شناسایی ابعاد و مؤلفههاي مؤثر بر کیفیت زندگی کاري6 به عامل مهمترین بخش در نگهداري نیروي انسانی میباشد در این راستا انجام یک پژوهش علمی در راستاي دستیابی به عوامل مؤثر متناسب با محیط مورد مطالعه زمینهساز مناسبی براي تحقق این مهم به حساب میآید و از اینرو پژوهش حاضر با هدف تبیین رابطه بین مؤلفههاي کیفیت زندگی کاري با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع و بررسی رابطه بین این دو متغیر و تبیین اولویت تاثیرگذاري هر کدام از مؤلفههاي زندگی کاري با نشاط سازمانی کارکنان انجام گیرد.
فرضیه هاي فرعی پژوهش:
- بین پرداخت منصفانه و کافی با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع استان مازندران رابطه وجود دارد.
- بین محیط کار ایمن و بهداشتی با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع استان مازندران رابطه وجود دارد.
- بین تامین فرصت رشد و امنیت مداوم با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع استان مازندران رابطه وجود دارد.
- بین قانون گرایی در سازمان با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع استان مازندران رابطه وجود دارد.
- بین وابستگی اجتماعی زندگی کاري در سازمان با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع استان مازندران رابطه وجود دارد.
- بین فضاي کلی زندگی در سازمان با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع استان مازندران رابطه وجود دارد.
- بین یکپارچگی و انسجام اجتماعی در سازمان با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع استان مازندران رابطه وجود دارد.
- بین توسعه قابلیت هاي انسانی در سازمان با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع استان مازندران رابطه وجود دارد.
روش تحقیق
این پژوهش ازنظر هدف کاربردي و ازنظر ماهیت و روش توصیفی - پیمایشی است که در آن جمعآوري اطلاعات بهطور عمده به روش میدانی انجامشده است. عمدهترین ابزار گردآوري اطلاعات، پرسشنامههاي تحقیق حاضر با طیف لیکرت است.
ضریب آلفاي کرونباخ آن 0/832 محاسبهشده است که بیانگر پایایی و همسانی درونی پرسشنامه است. براي حصول اطمینان از اعتبار محتوایی پرسشنامه، ویرایش اولیه آن بین استادان راهنما و مشاور و برخی از استادان دانشگاه توزیع شد تا راجع به محتواي
6 Qulity of work lif "QWL
آن و توان سنجش شاخصهاي موردنظر پیشنهادهاي لازم را ارائه دهند. براي کمی کردن سؤالهاي کیفی پرسشنامه از طیف پنج گزینهاي لیکرت استفاده شده است. جامعه آماري در تحقیق حاضر شامل تمامی کارکنان وزارت دفاع غرب استان مازندران به تعداد 266 نفر می باشند که با استفاده از جدول مورگان تعداد 150 نفر از آنان بهعنوان نمونه انتخابشدهاند که از این تعداد 110
نفر حاضر به همکاري با محقق شدند.
یافته هاي تحقیق
فرضیه اصلی : بین مولفه هاي کیفیت زندگی کاري با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع رابطه وجود
دارد.
ابتدا جهت تعیین توزیع دادههاي دو متغیر کیفیت زندگی کاري و نشاط سـازمانی از آزمـون کولمـوگرف – اسـمیرونوف اسـتفاده میشود.
جدول شماره :4-4 آماره آزمون کولموگرف - اسمیرنف
متغیر تعداد آماره آزمون سطح معناداري تصمیمگیري
کیفیت زندگی 248 1/584 0/213 نرمال
کاري
نشاط سازمانی 248 0/768 0/597 نرمال
با توجه به اینکه سطح معنیداريلذابالاتر از 0/05 است دادهها از توزیع نرمال برخوردارند.
جدول :10-4 نتایج آزمون همبستگی پیرسون در خصوص رابطه کیفیت زندگی کاري و نشاط
سازمانی
نشاط سازمانی
0/579** همبستگی پیرسون
کیفیت زندگی کاري کل
0.000 سطح معناداري
248 تعداد
با توجه به مقدار ضریب همبستگی که برابر با 0/579 می باشد، با سطح معناداري کمتر از 0.01 می توان گفت که بین دو متغیر کیفیت زندگی کاري و نشاط سازمانی رابطه ي مثبت و معنی داري وجود دارد. به عبارت دیگر، هر چه نمره ي کیفیت زندگی کاري افزایش یابد، نمره ي نشاط سازمانی بیشتر می شود. بنابراین، رابطه ي بین دو متغیر نشاط سازمانی تأیید می شود.
براي آزمون این فرضیه از مدل آماري رگرسیون خطی تک متغیره استفاده می شود و پس از فرایند مدل سازي در خروجی نرم افزار spss، نتایج به صورت جداول زیر ارائه می شود.
جدول شماره :7-4 ضریب همبستگی و تعیین رگرسیونی مربوط به متغیرهاي کیفیت زندگی کاري و نشاط سازمانی
ضریب همبستگی ضریب تعیین ضریب تعیین تعدیل یافته خطاي معیار ضریب تعیین
0/579 0/335 0/332 12/35513
در جدول فوق میزان ضریب همبستگی و ضریب تعیین بین نمره کیفیت زندگی کاري و نشاط سازمانی مشخص شده است که در آن چون ضریب همبستگی برابر با 0/579 و ضریب تعیین برابر با 0/335 میباشد لذا 33 درصد از تغییرات مربوط به نشاط سازمانی به کیفیت زندگی کاري کارکنان مربوط میشود. جدول زیر، جدول آنالیز واریانس رگرسیونی مربوط به رابطه بین نشاط
سازمانیو کیفیت زندگی کاري کارکنان است.
جدول شماره :8-4 جدول آنالیز واریانس رگرسیونی متغیرهاي کیفیت زندگی کاري و نشاط سازمانی
منبع تغییرات مجموع مربعات درجه آزادي میانگین مربعات آماره فیشر سطح معناداري
رگرسیون 18913/407 1 18913/407 123/901 0/000
خطا 37551/690 246 152/649
کل 56465/097 247
در جدول فوق آماره آزمون فیشر برابر با 123/901 و سطح معنی داري برابر با 0/0001 می باشد بنابراین فرض رابطه خطی کیفیت زندگی کاري و نشاط سازمانی تأیید میگردد. براي اینکه بتوان صحت مدل خطی براساس آزمـون معنـادار بـودن ضـرایب رگرسیونی بدست آورد از آماره آزمون t استفاده میشود. جدول زیر شامل آمـاره آزمـون و سـطح خطاپـذیري آزمـون ضـرایب رگرسیونی و همچنین سطح اطمینان 95 درصد آنها میباشد.
جدول شماره :9-4ضرایب رگرسیونی مربوط به متغیر متغیرهاي کیفیت زندگی کاري و نشاط سازمانی
ضرایب مقدار ضرایب خطاي معیار آماره آزمون سطح خطاپذیري
رگرسیونی ضرایب رگرسیونی
t
ثابت رگرسیون 71/550 0/289 21/134 0/000
ضریب 0/574 0/088 11/131 0/000
فرضیه فرعی اول: بین مولفه پرداخت منصفانه با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع رابطه وجود دارد.
جدول :10-4 نتایج آزمون همبستگی پیرسون در خصوص رابطه پرداخت منصفانه و نشاط سازمانی
نشاط سازمانی
0/360** همبستگی پیرسون
پرداخت منصفانه
0.000 سطح معناداري
248 تعداد
با توجه به مقدار ضریب همبستگی که برابر با 0/360 می باشد، با سطح معناداري کمتر از 0.001 می توان گفت که بین دو متغیر پرداخت منصفانه و نشاط سازمانی رابطه ي مثبت و معنی داري وجود دارد. به عبارت دیگر، هر چه نمره ي پرداخت منصفانه افزایش یابد، نمره ي نشاط سازمانی بیشتر می شود. بنابراین، رابطه ي بین دو متغیر پرداخت منصفانه و نشاط سازمانی تأیید می شود.
فرضیه فرعی دوم: بین مولفه یکپارچگی و انسجام اجتماعی با نشاط سازمانی کارکنان وزارت دفاع رابطه
وجود دارد.
جدول :10-4 نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن در خصوص رابطه یکپارچگی و انسجام اجتماعی و نشاط سازمانی
نشاط سازمانی
0.442** همبستگی اسپیرمن
انسجامیکپارچگی و
0.000
سطح معناداري
اجتماعی
248 تعداد
با توجه به مقدار ضریب همبستگی که برابر با 0/442 می باشد، با سطح معناداري کمتر از 0.001 می توان گفت که بین دو متغیر یکپارچگی و انسجام اجتماعی و نشاط سازمانی رابطه ي مثبت و معنی داري وجود دارد. به عبارت دیگر، هر چه نمره ي
یکپارچگی و انسجام اجتماعی افزایش یابد، نمره ي نشاط سازمانی بیشتر می شود. بنابراین، رابطه يوبین دو متغیر یکپارچگی
سازمانیانسجام اجتماعی و نشاط تأیید می شود.
