بخشی از مقاله
« مقدمه »
انسانها در فراز و نشيبهاي تاريخ هميشه از دردها و آسيب هاي اجتماعي بسيار رنج برده اند و همواره در جستجوي يافتن علت و انگيزه هاي آنها بوده اند تا راه ها و روشهاي پيشگيري و درمان آنها را بيابند از جمله اين آسيب هاي اجتماعي مي توان اعتياد را نام برد.
بشر از سالها پيش، خواص درماني برخي از گياهان مخدر آگاه بوده ودر مراسم و جشنها يا درمان از آنها استفاده مي كرد ومصرف گياهان مخدر از مسائل مهم اجتماع محسوب نمي شود. اما با افزايش قدرت كشورهاي سلطه طلب، اتباع آنها براي كشف مناطق مناسب جهت گسترش مستعمرات، به اقصي نقاط جهان سفر نمودند. و با آشنايي با ملل مختلف، برگ، گل، ريشه وساقه گياهان مخدر را شناسايي وبراي پيشبرد استثمار در مناطق مورد نظر، كشت ومصرف مواد مخدر،
مخصوصاٌ ترياك را متداول كردند. زيرا اعتياد به مواد مخدر بهترين حربه براي منحرف نمودن افكار عمومي از مسائل سياسي ومنافع ملي و به زانو درآوردن جوانان بود.
با گذشت زمان استعمارگران خود از اين بلاي خانمان سوز در امان نماندند. سوداگران و سازمان تبه كاري مافيا براي كسب درآمد سرشار از تهيه و توزيع مواد مخدر، تجارت غير قانوني آن را در كشورهاي پيشرفته و صنعتي سرمايه دار رواج داد و حال امروزه اعتياد به مرز نگران كننده اي رسيده است.
همه ساله در كليه كشورهاي جهان، افراد زيادي به علت مصرف نابجا يا ناخواسته مواد مخدر از بين مي روند و در همان حال عده ديگري به علت اعتياد به اين مواد شغل خود را از دست داده و خانواده خود را به مرزهايي از نابودي مي كشانند.
در واقع اعتياد شرايطي است كه فرد به ماده خاصي به گونه اي وابسطه شود تا در صورتي كه ماده را مصرف نكند دچار علائم محروميت از آنها شود. عده اي مي گويند، افراد سيگاري، ش
رايط اعتياد را ندارند. اما بايد بگوييم هر چيزي كه از آن مصرف سوء بشود و از آن به صورت اصولي استفاده نگردد، اعتياد آور است. در درجه اول معمولا" فرد با سيگار يا مواد مخدر آشنا مي شود. اما نسبت به عمق عوارض ناشي از مصرف توجه ندارد و به اين فكر نمي كند كه چه گرفتاري بزرگي گريبان گيرش خواهد شد. درست است كه همه مي گويند اعتياد بد است، اما در عمق تفكر افراد، اين بد بودن به درست جا نيافتاده است. همين مسئله گرايش به مواد را زياد مي كند.
اعتياد يك مسئله چند فاكتوري است و عوامل متعددي چون مسائل اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي، بنيانهاي سست خانوادگي و ... مي توانند مجموعه عوامل روي آوري افراد به اعتياد باشد و در بين
همه اينها بنيان مستحكم خانواده در پيشگيري از مصرف مواد تعيين كننده است.
قشر خاصي در معرض ابتلا به اعتياد معرفي نمي كنند اما در بين بيماران اقشار پايين جامعه تا اقشار بسيار مرفه و عده اي هم از قشر متوسط گرفتار دام اعتياد شده اند.
اعتياد يعني خو گرفتن و وابسته شدن جسمي، رواني، عصبي فرد به مواد مخدركه ترك يا فرار از آن ناممكن و يا بسيار مشكل است.
عادت و اعتياد دو اصطلاح و عنواني هستند كه در افكار عمومي به غلط مشابه و معادل هم در نظر گرفته مي شوند در صورتي كه اختلاف كلي و اساسي با هم دارند. ترك اعتياد غير ممكن نيست و چون عنوان اعتياد از طرفي اكثرا" با عادت قابل اشتباه بوده و در تمامي موارد نمي تواند مطابق با واقعيت امر در استعمال طولاني داروهاي مختلف و مواد ، صدق و تطابق نمايد از اين رواست كه در سالهاي اخير از طرف محافل علمي تعاريف گوناگوني در خصوص اعتياد ارائه گرديده است .
شايسته است كه از نظر اطلاع و شناخت و آگاهي به صورت واقعي محاسن و معايب اعتياد را براي نسل جوان امروز بشكافيم تا بدانند آنچه را كه نمي دانند.
در تحقيق حاضر قصد بر آن است كه علاوه بر تعريف اعتياد، به ساير روان گردانهايي كه از آنها به عنوان مخدرهاي جديد ياد مي شود اشاره شود، يك يك آنها تعريف گردد، نحوه استفاده ، اثرات آني خطرات، عوارض و نشانگان هر يك مطرح گردد و راهكارهاي لازم جهت پيشگيري و يا درمان ارائه شود.
بيان مسئله (سؤال تحقيق)
چنانچه پیش تر ذکر گردید تحقیقات گسترده ای در مورد عوامل سوء استفاده مواد مخدر و یا بعضاً اثرات اجتماعی و خانوادگی اعتیاد بحث و مورد تحقیق محققان علوم اجتماعی و روانشناسی و سایر رشته های تربیتی واقع شده است که در نتیجه کلی تر می توان گفت که ابعاد پیشگیری از اعتیاد پرداخته است و ما مدعی نفی پیشگیری نیستیم و همیشه اذعان می کنیم که پیشگیری بهتر از درمان می باشد ولی از بعد مددکاری اجتماعی که به درمان مددجویان آسیب های
اجتماعی بیشتر می پردازد، پیش گیری از آن و بدان معتقد است که با نگاهی انسانی به مردم و علی الخصوص به آسیب دیدگان اجتماعی نگریسته شود و این خیلی هم به جاست چون اگر پیشگیری صورت گرفته پس چرا فرد منحرف اجتماعی شده است و اگر شده است بایستی او را در امان خدا گذاشت و بدان هیچ توجه اصولی و عملی نکرد و از این دیدگاه اهمیت و ضرورت تحقیقاتی این چنین در باب درمان مددجویان بویژه آسیب دیدگان اجتماعی و به خصوص معتادان نتیجه بهتری خواهد داشت. چون وجود فرد معتاد و بزهکار در جامعه با توجه به تحقیقات زیادی که انجام گرفته اثرات جبران ناپذیری بر اجتماع و علی الخصوص خانواده و قشرها و گروههای مستعد بزهکاری
خواهد زد و در جامعه اینکه به لحاظ بسیاری از مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماع، فرهنگی بسترسازی بسیاری از انحرافات اجتماعی می باشد. بنابراین در روند علمی و عملی پیشگیری بایستی به درمان و بازگرداندن فرد منحرف به جامعه به شیوه علمی و عملی و توانمند کردن این قشر آسیب دیده تلاشی مضاعف صورت پذیرد.
همان طور که می دانیم اعتیاد یک بیماری اجتماعی است که عوارض جسمی و روانی دارد و تا زمانی که به علل گرایش توّجه نشود درمان جسمی و روانی فقط مدتی نتیجه بخش خواهد بود. قرنهاست که انسان به دلایل مختلف مواد مخدر مصرف کرده است چون اولین بار در سال 1804 مرفین در طب برای رهایی از درد عملیات جراحی و دردهای بعد از عمل مورد استفاده قرار گرفته است و لذّتی که بعد از تزریق و مصرف مرفین به بیمار دست می دهد به خارج از بیمارستان نیز انتقال پیدا نمود و مورد استفاده قرار گرفت کاربرد مصرف داروهای مخدر و روان گردان ابتدا برای لذت روحی و شادمانی زاید الوصف و همچنین شدید و طولانی کردن لذت جسمی و تأخیر در ارضای جسمی و شهوت در موقع مقاربت می باشد.
مصرف تریاک قرنها پیش از مصرف مرفین و هروئین در جوامع مختلف رواج داشته است. مسئله اعتیاد در جهان امروز از مسائل مهم اجتماعی است که در بیشتر کشورها به صورت مشکل عمده ای مطرح شده و کشور ما نیز از این آسیب اجتماعی در امان نمانده است و هر روز در هر گوشه و کنار این مملکت نیز شاهد قربانی افرادی در دام اعتیاد هستیم با مشاهده این وضع و به ذهن خطور کردن این سؤال که اگر روزی عضوی از اعضای خانواده من یا یکی از بستگان نزدیک من بخواهد به این وضعیت اسف بار و خانمانسوز گرفتار شود چه پیش خواهد آمد.
لذا هر انسان عاقل و دوراندیش را به مطالعۀ جدی وا می دارد تا در حد ممکن و بیشترین تلاش و جدّیت از قربانی شدن افراد جامعه جلوگیری نماید در این تحقیق قصد آن است که بر میزان گرایش جوانان به مصرف مواد مخدر صنعتی از تأثیر عوامل اجتماعی و خانوادگی و روانی و شخصیتی و اقتضای و فرهنگی بیشترین میزان تأثیر و بیشترین نفوذ هر یک از فاکتورهای بالا را بر این گرایش به ترتیب نفوذ و بیشترین تأثیر گذاری و روشن نمائیم تا با شناخت متغیرهای تأثیرگذار بهترین روش علمی و عملی را ارائه وبا بسیج عمومی و همگانی بر چند این بیماری و آفت جانسوز و خانسوز به معنای واقعی کلمه خانواده ای سالم ایرانی و آباد داشته باشیم.
ضرورت واهميت تحقيق:
خطر اعتياد سنين مختلف افراد جامعه را تهديد مي كند. اعتياد بلايي است كه پير و جوان، فقير
وغني و باسواد و بي سواد نمي شناسد وهمه را به دام خود مي اندازد. آنچه باعث شد اين موضوع مورد تحقيق قرار بگيرد، اين است كه در جامعه اي كه امروز ما در آن زندگي مي كنيم، استفاده از اينگونه مواد مخدر درميان دختران وپسران روز به روز افزايش چشمگيري پيدا مي كند وهر سال برشمار قربانيان خود مي افزايد.و ما شاهد به دام افتادگان بیشتر جوانانی هستیم که در گذر از گردنه بلوغ و هفتخوان پر رمز و راز شباب جوانی به سوی صحرای افسونگر پر می کشند و
ذره ذره از جان خود می کاهند تا به مرگی خاموش تن در دهند. وقتی نظارت گروههای نخستین چون خانواده کاهش می یابد وابستگی های اجتماعی سست می گردد فرهنگ حزن و اندوه به جای آن حاکم می شود و زمینه به دام افتادن را فراهم می آورد ضرورت ایجاب می کند که همگی دست در دست یکدیگر دهیم و در جهت نابودسازی این بلای خانمانسوز گام بر داریم لذا پژوهش در باب این معضل در هر کجای عالم به ارتقای شناخت موجود از این مسئله یاری می رساند در این تحقیق بر آنیم تا با شناخت اعتیاد به عنوان یک پدیده اجتماعی و شناخت مواد و علل گرایش به آن به رفع این معضل تا حدودی یاری رسانیم. و لذا این تحقیق درصدد آن است که برای این دسته از سؤالات ذیل جواب قانع کننده فراهم سازد.
1 ) آیا بین اعتیاد با سیاستهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی دولت حاضر 88 رابطۀ معناداری شاهد می شود؟
2 ) آیا می توان گفت که روی آوردن جوانان به مواد مخدر در کشور ما می تواند منشأ خارجی داشته باشد؟
3 ) آیا بین اعتیاد جوانان با نوع اعتقادات دینی و مذهبی آنان رابطه معناداری وجود دارد؟
4 ) آیا بین اعتیاد اقشار مختلف در جامعۀ ما با محل اسکان جغرافیایی آنان رابطه معناداری وجود دارد؟
5 ) آیا بین اعتیاد و مسائل ژنتیک واحد توارثی رابطه معناداری مشاهده می شود؟
اهداف و فواید تحقیق :
هدف كلي تحقيق حاضر عبارت است از ايجاد توجه بيشتر به مسئله اعتياد.
به طور كلي اهداف زير را مي توان در تحقيق زير دنبال كرد:
1- شناخت تاريخچه مواد مخدر در ايران وجهان
2- شناخت انواع مواد مخدر همچون(كرك، شيشه،LSD، اكستاسي) و عوارض آن
3- شناخت علل اعتياد به مواد مخدر
4- شناخت راههاي مختلف پيشگيري از اعتياد
همان طور که می دانیم تحقیقات گسترده ای در مورد عوامل سوء استعمال مواد مخدر و بعضاً اثرات اجتماعی و خانوادگی و ... صورت گرفته است که بیشتر ابعاد پیشگیری از اعتیاد را مورد تأکید قرار داده اند. ولی ما هر روز شاهد به کام مرگ رفتن روزافزون هزاران نفر از اعضای جامعه خود در دام اعتیاد هستیم. اگر پیشگیری صورت گرفته چرا شاهد این ماجرا هستیم و اگر کسی گرفتار اعتیاد شد آیا می توانیم او را از جامعه حذف کنیم که شاید بهتر از کلمه «به حال خود رها کردن» باشد. چاره چیست؟
آگاهی عامه مردم از خطرات اعتیاد، آموزش علل اعتیاد، پرورش افکار عمومی و اعتلاء سطح فرهنگ، توجه به نیازهای اجتماعی و اقتصادی افراد جامعه مخصوصاً اطفال و جوانان در مبارزه با مواد مخدر و پیشگیری از اعتیاد بسیار مهم و ضروری است در این تحقیق معتاد یک بیمار معرفی می شود که باید بشری و از لحاظ جسمی و روانی تحت مداوا قرار گیرد تا وابستگی او به مواد از بین برود و در این مدت که دوره و طول درمان و ترک نیز نامیده می شود باید تحت مراقبت و ح
مایت و هدایت اعضاء خانواده، مددکاران اجتماعی، اعضاء مبارزه با اعتیاد قرار گیرند.
تغییر محیطی که موجب اعتیاد شده و فراهم نمودن محیط آرام رفع جوائج اوّلیه نیز برای پیشگیری از اعتیاد دوباره لازم و ضروری است همچنین اگر این بیمار پس از بهبودی نسبی، با سرکوبی، طعن و سرزنش و بی مهری کسان خود مواجه گردد تاب مقاومت با ناملایمات و فشار روانی و اجتماعی را نداشته اعتیاد مجدد غیرقابل اجتناب خواهد بود.
با توجه به اهداف فوق شناخت لازم نسبت به مسئله اعتیاد ایجاد خواهد شد که در سایه آن خواهیم توانست در صورت ارادۀ سالم و قوی و پایدار افراد و احساس انزجار و تنفر نسبت به مواد مخدر و در صورت گرفتار شدن در دام اعتیاد باز با ارادۀ محکم و تعدی افراد به ترک و حمایت و تلاش سایرین ایرانی پاک و زنده به پاکی داشته باشیم.
جامعۀ آماری :
جامعه آماری موردنظر در این تحقیق عبارت است از جوانان معتاد یا بهتر بگوئیم بیمار 25 – 18 ساله در شهر ابهر که با مراجعه به بهزیستی و مشاوره های اعتیاد و مراکز ترک اعتیاد شامل کمپها و همچنین سازمان معتادان گمنام در نمازخانۀ پارک پردیس ابهر.
ابزار پژوهش :
از طریق پرسشنامه بوده که پس از اتمام و تکمیل پرسشنامه پاسخها کدگذاری و پردازش گردیده و جداول مربوطه به آن ترسیم گردید و نتایج مربوطه اعلام شده و ضمناً پرسشنامه نیز ضمیمه شده است.
روش نمونه گیری : تعداد 100 نفر جامعۀ آماری و به صورت نمونه گیری تصادفی ساده بوده است.
روش تحقیق : به صورت میدانی یا سمپاشی بوده است.
پایایی و اعتبار تحقیق :
برای پایایی و اعتبار تحقیق قبل از اجرای پرسشنامۀ اصلی حدود 100 پرسشنامه بصورت آزمایشی مراکز ترک اعتیاد و کمپ ها برای بدست آوردن اعتبار روایی پرسش نامه ها به اجرا درآمد و بصورت 6 گزینه ای پاسخ داده شد تا ایرادات وارده تا حد امکان اصلاح شود.
روش تحلیل داده ها : برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده در فرضیه های داده شده از آزمونهای فراوانی و درصد فراوانی و ترسیم نمودار جدولی در آمار علون اجتماعی مقایسه و استفاده کردیم.
تعریف مفاهیم و متغیرها عملیاتی آن :
مواد مخدر :
اصطلاحاً به مواد مخدر به کلیه مواد طبیعی و شیمیایی گفته می شود که اعتیادآور است بعضی از این مواد تخدیرکننده نبوده بلکه ممکن است ایجاد تحرک و توهم نماید. به طور کلی مواد مخدر به موادی اطلاق می گردد که مصرف آنها در انسان حالاتی غیرعادی ایجاد نماید این حالت که عموماً لذت بخش است به صورت موقت و کاذب ایجاد می گردند. بروز همین حالات و کیف و لذت پس از اول مصرف که در بعضی موارد فقط به علت کنجکاوی مبادرت به آن می گردد، باعث تداوم مصرف و اعتیاد می شود این مواد در فرهنگ پلیس به مواد افیونی یا مکیف ها معروف بودند ولی امروزه از زندانها لفظ (مکیف ها) فقط برای قرص های آرامبخش و روان گردان استفاده می شود به طور خلاصه مواد مخدر موادی هستند که مصرف آنها در انسان حالت لذّت و خوشی کاذب به وجود می آورد و وابستگی جسمی و روانی ایجاد می کند.
اعتیاد :
در روان شناسی اعتیاد به مواد مخدر نیاز به مصرف یک ماده مخدر است که در صورت عدم
مصرف آن، حالت خاصی بوجود می آید که گاهی برای معتاد غیرقابل تحمل است. اعتیاد، افزایش مصرف ماده مخدر برای ایجاد همان حالت و کیفیتی که در اولین بار استعمال ماده مخدر میسر شده است اطلاق می گردد. اعتیاد در لغت به معنی خود را به عادتی نکوهیده وقف کردن است اعتیاد به هرشکلی که باشد معمولاً مجبور به طی یک دوره سه مرحله ای است :
1 ) مرحلۀ آشنایی (لذا عاطفی) : در این مرحله شخص در اثر مجالست یا تشویق یا کنجکاوی و یا تفریحاً برای کسب لذت با مصرف مواد آشنا می شود).
2 ) مرحلۀ میل به افزایش مواد (تحمل عاطفی) : مصرف کننده به زودی به ماده کشش روز افزون پیدا می کند میزان مصرف اولیه دیگر حالت نشر بوجود نمی آورد. و فرد برای بدست آوردن اثر مطلوب مواد بیشتری استعمال می کند.
3 ) مرحلۀ اعتیاد (محرومیت عاطفی) : در این مرحله بعد از شک و تردید و شاید مدّتی ترک اعتیاد، شخص سرانجام به مرحلۀ اعتیاد واقعی می رسد که اگر مواد مخدر کم یا ترکیباتش رعایت نگردد نشانه های محرومیت بروز می کند.
معتاد :
معتاد کسی است که در اثر مصرف مکرر و مداوم، متکی و وابسته به مواد مخدر یا دارو شده باشد.
وابستگی فیزیکی :
تا زمانی که مصرف ماده مخدر ادامه دارد وابستگی فیزیکی آشکار نمی شود هنگامی که ماده مربوطه برای مدتی به بدن نرسد علائم آن ظاهر می گردد که گاهی می تواند عواقب شدید و خطرناکی در پی داشته باشد بروز علائم تریاک و یا کمبود، رابطه مستقیم با نوع و مقدار موا و نیز مدّت زمان مصرف ماده دارد.
وابستگی روانی :
عبارت است از تمایل به مصرف ماده ای که دارای اثرات التدازی بوده و یا تولید رضایت خاطر کند بسیاری از اینگونه وابستگی ها صوری هستند که بعد از قطع عامل یا عوامل لذت بخش هیچ گونه نشانۀ مخصوصی بروز نمی دهد و یا اینکه نشانه های بروز یافته ناشی از قطع آنها ضعیف است در وابستگی هایی که به حالت اجبار همراه هستند نشانه های کمبود می تواند بسیار شدید باشد زیرا اغلب این وابستگی ها عاطفی هستند و درمان آنها نیز مشکل است.
تعریف عملیاتی :
تعاریف عملیاتی باید براساس متغیرهای مورد بحث در فرضیه ها صورت گیرد. خانواده عبارت است از افراد و اعضایی که زیر یک سقف با همدیگر زندگی می کنند. و شامل پدر و مادر و فرزندان می باشد.
وضعیت اقتصادی : یعنی اینکه فرد شغل مناسبی داشته باشد و توان تأمین مایحتاج زندگی خویش را برحسب درآمد خود داشته باشد.
محیط اجتماعی منطقه یا محل یا جامعه ای است که فرد در آن رشد می کند به تکامل م
ی رسد و شخصیت می یابد.
عوامل فرهنگی : عواملی هستند که فرد از لحاظ روحی تأمین می کند و باعث آرامش فرد در زندگی شخصی و اجتماعی می شود.
فرضيات تحقيق :
1 ) به نظر می رسد بین محیط نامساعد خانوادگی از قبیل طلاق و مشاجره و خشونت ... و بالا رفتن میزان اعتیاد در جامعه رابطه معناداری وجود دارد.
2 ) به نظر می رسد بین افزایش فقر اقتصادی در جوامع (رفاه اقتصادی و درآمد) و افزایش شیوع پدیده اعتیاد رابطه معناداری وجود دارد.
3 ) به نظر می رسد بین سیاست استعماری حول خارجی و تبلیغات آنها برای دستیابی به اهداف ضد با شیوع اعتیاد در کشورهای جهان سوم رابطۀ معناداری وجود دارد.
4 ) به نظر می رسد بین میزان پذیرش اعتقادات مذهبی و پایبندی افراد به رفتارهای منظم مذهبی و پایین بودن میزان اعتیاد افراد رابطه معناداری وجود دارد.
5 ) به نظر می رسد بین میزان توسعه اجتماعی نابرابر و بی نظمی و تغییرات و تحوّلات شدید نقش و پایگاه اجتماعی افراد و عدم پذیرش ارزشها و هنجارها و اصول بنیادی از سوی افراد جامعه و میزان افزایش اعتیاد رابطه معناداری وجود دارد.
فصل دوم :
چهارچوب نظری
تاريخچه :
بشر از هفت هزار سال قبل از وجود يك ماده مخدر قوي در خشخاش آگاه بوده و در لوحه هاي گلي متعلق به پنج هزار سال قبل از ميلاد كه از سومريان باقي ماده از ترياك نام برده شده است.
در حدود چهار هزار سال قبل از ميلاد ترياك در چين رايج بوده است.
1500 سال قبل از ميلاد، تخم خشخاش از مصر به يونان برده شد، يوناني ها ترياك را اپيوم ناميدند.
پزشكان تركيباتي از ترياك را براي بيماريهاي مختلف جسمي و رواني تجويز مي كردند.
جلينسون دانشمند رومي، تركيبي از ترياك را (نوش دارو) ناميد و براي مداواي بيماريهاي مختلف از قبيل صرع، يرقان، سنگ كليه، بي خوابي،سرفه، تب ، و جزام از آن استفاده مي كرد.
تاريخچه مواد مخدر درايران
در ايران باستان، در كتاب اوستا از گياه كانابيز (شاه دانه) به عنوان يك ماده بي حس كننده نام برده شده است. كلا" ايرانيان دوران قديم به مواد مخدر معتاد نبودند . در گذشته استفاده از مواد مخدر صرفا" به بزرگسالان محدود بود و جوانان و نوجوانان به آن روي نمي آوردند. مصرف مواد مخدر به طور پراكنده در مراسم اعتقادي و مذهبي منحصرا" توسط گروه هاي خاصي در شرايط معيني صورت مي گرفت.
الف: مواد مخدر در ايران قبل از انقلاب اسلامي
در قرن 17 كشتي هاي تجاري انگليس اين متاع مضر را از خاور دور به ايران آوردند و به درباريان هديه كردند و اكثر آنان را معتاد ساختند، به تدريج به علت ازدياد معتادين و كمبود ترياك، كشت خشخاش در ايران در حوالي يزد آغاز شد و سپس كشت آن در قسمتهاي مركزي و جنوبي كشور به حدي توسعه يافت كه در كشت غلات كمبود ايجاد شد.
روستاييان و كشاورزان بي خبر از عواقب وخيم آفت مذكور، به ترياك معتاد شدند. ترياك به عنوان داروي مسكن حتي به اطفال نوزاد نيز تجويز مي گرديد.
در سال 929 هجري وقمري، شاه طهماسب اول (از سلسله صفويه) به مبارزه با اعتياد ترياك اقدام و مقدار زيادي از ترياك هاي موجود در دربار سلطنتي را از بين برد و بعد از او شاه عباس هم مبارزه با اعتياد ترياك را ادامه داد و مردم را از مضرات آن آگاه نمود و براي معتاديني كه ترك اعتياد نمي كردند، كيفر تعيين و متخلفين را مجازات مي نمود ولي مبارزه مذكور در پيشگيري از اعتياد چندان ثمربخش نبود معتادين در قسمت اعظم ايران، به خصوص در كرمان، خراسان و شهرها و روستاها وضع رقت باري داشتند.
در زمان سلطنت قاجاريه، كشيدن ترياك جزوء تجملات دربار محسوب مي شد و خريد و فروش ترياك در انحصار دولت و يكي از منابع درآمد كشور بود و استثمارگران انگليسي نيز مردم را به كشيدن اين ماده خانمان سوز تشويق مي كردند. (حسين مكي – جلد اول – ص 56)
ب : پس ازپيروزي انقلاب اسلامي
پس از پيروزي انقلاب اسلامي و سقوط رژيم سلطنتي و برقراري جمهوري اسلامي ايران، شوراي انقلاب اسلامي ايران لايحه قانوني تشديد مجازات مرتكبين جرايم مواد مخدر و اقدامات تاميني و درباري را در 19 خرداد 1359 تصويب كرد و طبق ماده 2 لايحه مذكور كليه قوانين و مقررات مربوط به منع كشت خشخاش و استعمال مواد مخدر و مجازات مرتكبين جرايم راجع به مواد مذكور به
استثناي تصويب نامه مورخ مرداد ماه 1338 راجع به فهرست مواد مخدر ملغي گرديد و براي كشت خشخاش، وارد كننده، فروشنده، مخفي كننده، داير كننده محل در صورت تكرار جرم و حامل بيش از يك كيلو ترياك و پنج گرم مواد مخدر شامل هروئين، مرفين، كوكائين، مواد مخدر شيميايي و صنعتي مجازات اعدام پيشبيني شد البته در تاريخ 17/8/1386 مجمع تشخيص مصلحت نظام اسلامي قانون مذكور را تصويب كرد.
(ايرج گلدوزيان ص 46)
تاريخچه مواد مخدر در جهان
در قرن بيستم، قاچاق غيرقانوني مواد مخدرو اعتياد به مواد مخدر و داروهاي روان گردان به خصوص جوانان، يكي از مسائل حاد اجتماعي محسوب و گسترش فعاليت سازمان بزه كاري چند مليتي مافيا يك بحران در جهان به وجود آورده است.
در سال 1970 شاخص رشد اقتصادي در جهان بر مبناي درآمد نفت پترودلارPetrodollar بوده ولي از 1998 به ناركودلار Narcodollar تبديل شده است. درآمد خالص از قاچاق غيرقانوني مواد مخدر در جهان بين 300 تا 500 ميليارد دلار تخمين زده مي شود.
افزايش تخريب مزارع و جنگل ها براي كشت انواع مواد مخدر هر سال به 11 ميليون هكتار مي رسد كه به زيست خسارات جبران ناپذير وارد مي سازد.
براي بررسي مواد مخدر در جهان وضع هر يك از قاره ها جداگانه مورد بحث قرار مي گيرد.
(دكتر تاج زمان دانش – ص 62)
1- مواد مخدر در قاره آسيا
الف: خاور دور آسياي جنوبي:
در چين از قرنها پيش، كشت خشخاش و مصرف ترياك رايج و در بعضي از كشورهاي خاور دور آسياي جنوبي نيز خشخاش و شاه دانه كشت مي شده است. پس از ممنوعيت دخالت دولت ها در خريد و فروش ترياك (1912) فقط بخشي از كمپاني هند شرقي انگليس تجارت مواد مخدر را ادامه داد و سازمان بزه كاري چند مليتي مافيا ابتكار عمل را به دست گرفت و از خاور دور و آسياي جنوبي كه مبداء اصلي تهيه و صدور ترياك بود آن را به اقصي نقاط دنيا برد و ميليون ها نفر را به بلاي اعتياد مبتلا ساخت.
پس از پايان جنگ جهاني دوم، تايلند، لائوس، برمه (ميانمار) مركز فعاليت مافيا گرديد و مناطق مذكور را مثلث طلايي ناميد.
مناطق مذكور از مخوفترين نقاط دنياست و تا كنون اجساد بسياري از خبرنگاران كه براي تهيه گزارش به مناطق مذكور رفته بودند پيدا شده است . در اين مناطق نيمي از ترياك و هروئين جهان تهيه مي گردد شهر بانكوك(پايتخت تايلند) كه بيش از دو ميليون نفر معتاد دارد يكي از مراكز مهم ساخت و توزيع هروئين، حشيش، آمفتامين و متافتامين در دنيا است . مقامات عالي رتبه تايلند با سازمان مافيا همكاري داشته و در عمده فروشي و صدور مواد مخدر به آمريكا و اروپا و ساير كشورها نقش مهمي را ايفا مي نمايند.
در فيليپين و كامبوج نيز شاهدانه كشت مي شود. طبق گزارش نماينده فيليپين به نهمين كنگره بين المللي سازمان ملل متحد، پيشگيري از وقوع جرايم و تربيت و درمان مجرمين (1995 گاهره ) تعداد معتادان در فيليپين در سال 1994 در حدود 600000 نفر بوده و 300 باند قاچاقچي در توزيع مواد مخدر فعاليت داشته اند.
در سنگاپور به علت گراني و ناياب بودن هروئين و حشيش و مراقبت شديد پليس، تعداد معتادين به داروهاي روان گردان مثل قرص اكستاسي رو به ازدياد است .
ب: خاورميانه:
در شبه جزيره هند (هند، پاكستان، بگلادش) كه سابقا" جزوء مستعمرات انگليس بود كشت شاهدانه هندي متداول و در هند بيشترين مصرف داخلي را دارد.
پاكستان يك كشور توليد كننده و مسير عبور مواد مخدر است. خشخاش در شمال پاكستان كشت مي شود پاكستان دوهزار كيلومتر با افغانستان هم مرز است و به علت جنگ داخلي افغانستان در حدود دو ميليون نفر مهاجم افغاني در پاكستان به سر مي برند كه بين افغانستان و پاكستان در رفت و آمد مي باشند و مواد مخدر را از افغانستان به پاكستان حمل مي كنند و اين دو كشور را « هلال طلايي » مي نامند.
طبق گزارش سازمان مبارزه با مواد مخدر وابسته به سازمان ملل در سال 1993 تعداد معتادين در پاكستان بيش از سه ميليون نفر و 51 درصد آنان معتاد به هروئين بوده اند اما از سال 1995 از تعداد معتادين كاسته شد ودرحال حاضر حدود دو ميليون نفر معتاد به هروئين، حشيش و داروهاي روان گردان مي باشند كه 54 درصد معتادين كمتر از 30 سال سن دارند.
براي امحاء كشت خشخاش وشاهدانه در پاكستان ومبارزه با مواد مخدر و پيشگيري از اعتياد دول اروپايي وسازمان ملل كمكهاي مادي زيادي به آن كشور نموده اند ودولت پاكستان آن را «جهاد مقدس» ناميد.
ولي بي ثباتي سياسي وعدم امكان نظارت دقيق در ايالت سر حدي شمال غربي وهمچنين همكاري بعضي از مقامات عالي رتبه پاكستان با سازمان مافيا، دولت پاكستان عملا" چندان توفيقي در مبارزه با اين آفت ويران گر نداشته است.
دولت ايران براي مقابله جدي با ورود ترياك و ساير مواد مخدر باز افغانستان و پاكستان به داخل ايران تدابير شديدي اتخاذ كرده و با بناي ديواري به طول 600 كيلومتر در مرز افغانستان بيش از 30 هزار نفر از نيروهاي انتظامي از آن حراست مي كنند ، زيرا كاروان هاي حمل مواد مخدر مسلح به سلاح هاي سنگين هستند و هر ساله صدها تن از افراد نيروي انتظامي در نبرد با قاچاقچيان مواد مخدر جان خود را از دست مي دهند. ولي كشورهاي اروپايي با آگاهي از جانفشاني مامورين و تقبل هزينه هنگفت براي مبارزه با مواد مخدر، با اينكه خود در اين امر، ذينفع هستند فقط به تقدير و تحسين از جمهوري اسلامي ايران در مبارزه با مواد مخدر اكتفاء مي كنند. ( روزنامه همشهري –
ص 23)
ج : آسياي مركزي
پس از فروپاشي اتحاديه جماهير شوروي در سال 1991 (1370 شمسي )، سازمان مافيا و ساير قاچاقچيان با استفاده از بي نظمي ، اختلافات قومي و مذهبي در بعضي از كشورهاي مستقل و مشترك المنافع، مسير جديدي را از شمال افغانستان براي عبور از كشورهاي مذكور براي حمل مواد مخدر به اروپا گشودند به طوري كه تاجيكستان، تركمنستان، ازبكستان، قزاقستان، قرقيزستان، ارمنستان، آذربايجان و اوكراين مسير ترانزيت مواد مخدر به اروپا شده است.
در روسيه در سال 2000 در حدود سه ميليون نفر كه اكثر آنان 15 تا 21 سال سن داشتند معتاد به مواد مخدر بوده اند. ركورد اقتصادي، بيكاري، ناآرامي، تنش هاي قومي و مذهبي از علل مهم
ازدياد اعتياد در آسياي مركزي بوده است.
2- مواد مخدر در قاره اروپا
در دوران تشنجات جهاني ايتاليا، انگليس، فرانسه و آلمان مركز فعاليتهاي مافيا شد. در ايتاليا موسوليني (ديكتاتور ايتاليا) براي دسترسي به درآمد پر سود قاچاق مواد مخدر، مبارزه بر عليه مافيا را آغاز نمود اما چندان موفقيتي بدست نياورد.
در اواخر جنگ جهاني دوم ، متفقين با كمك سازمان مافيا در جزيره سيسيل واقع در جنوب ايتاليا پياده شدند و همكاري نزديكي بين نيروهاي متفقين و سازمان مافيا به وجود آمد. اعضاء مافيا در پشت خطوط جبهه، خرابكاري و ترور را آغاز كردند و در قبال همكاري و خدمات خود اطمينان داشتند كه كسي مزاحم تجارت پر درآمد آنان نخواهد بود.
پس از خاتمه جنگ جهاني دوم ، فعاليت مافيا براي حمل و توزيع مواد مخدر در اروپا زيادتر گرديد. مركز سازمان مافيا در جزيره ي سيسيل در جنوب ايتاليا است اين سازمان مواد مخدر را به ايتاليا وارد كرده و در اروپا توزيع مي نمايد.
اسپانيا نيز به دليل داشتن سواحل طولاني در درياي مديترانه و اقيانوس اطلس يكي از پايگاههاي ققاچاقچيان مواد مخدر در اروپا به شمار مي رود به طوري كه از آغاز سال 2000 تا 2003 ميلادي تا كنون بيش از 65 تن مواد مخدر از قاچاقچيان ضبط شده است و اكثر زندانياني كه در زندان هاي اسپانيا به سر مي برند مرتكب جرائم مواد مخدر شده اند. (دكتر تاج زمان دانش ص 89)
3- مواد مخدر در قاره آفريقا
سازمان مافيا با استفاده از جنگهاي داخلي ، فقر، هرج و مرج در كشورهاي آفريكايي ، سعي در گسترش كشت خشخاش در قاره مذكور از جمله اوگاندا ، زامبيا، نيجيريه، كنگو و آفريقاي جنوبي را دارد. در شمال آفريقا شاهدانه كشت مي شود. قاچاق مواد مخدر از آسيا ، از طريق كشور اتيوپي و بنادر آفريقاي جنوبي وارد اين قاره شده و بر وخامت اوضاع مي افزايد. (تاج زمان دانش – ص 93)
4- مواد مخدر در قاره آمريكا
در قاره آمريكا به سه بخش آمريكاي شمالي، آمريكاي مركزي و آمريكاي جنوبي تقسيم مي گردد. در بين قاره هاي جهان فقط در كاتنادا با توجه به موقعيت جغرافيايي ، سياسي ، مراقبت
شديد مرزها با وسايل پيشرفته، آموزش عمومي و اجراي روش هاي تربيتي و درماني ، آمار جرائم مربوط به مواد مخدر در سال 1990 در حدود 60645 نفر بوده و در سال 1991 به 56811 نفر تقليل يافته است.
در ايالات متحده آمريكا كه سازمان مافيا فعاليت گسترده اي دارد مصرف انواع مواد مخدر حتي در بين دانش آموزان متداول است واكثر جوانان در اين ايالت از مواد مخدر استفاده مي كنند مصرف داروهاي آرامبخش دربين دختران وزنان امريكايي 10 برابر پسران و مردان است .
در سال 1992 ميزان مصرف كوكائين در آمريكا 50 تن و در سال 1998 بيشتر از 350 تن بوده است.داروهاي روان گردان مخصوصا"ATS (داروهاي محرك) ، LST ، داروهاي روان بخش (باريبتوريكها) ، هيجان آور (آمفتامين ها) را معتادين سنين بين 18 تا 30 سال مصرف مي كنند.
البته به علت افزايش تقاضاي هروئين در آمريكا و دوري آسيا ، سازمان مافيا كشت خشخاش را در مكزيك و گواتمالا رواج داده و مرغوبترين هروئين خالص در مكزيك تهيه مي گردد كه شهرت جهاني دارد همچنين كشورهاي كلمبيا ، پرو و بوليوي مراكز اصلي كشت درخت كوكا براي تهيه كوكائين مي باشند. كلمبيا يكي از مراكز اصلي و مهم جهاني توليد و توزيع غير قانوني كوكائين محسوب مي شود و ميزان توليد آن در حدود 365 تن در سال است.
برگ كوكا براي تهيه كوكائين از پرو به كلمبيا حمل مي شود.
بوليا دومين كشور تهيه كوكائين در جهان است كه هر سال بيش از 200 تن كوكائين دز اين كشور تهيه مي گردد. كوكائين كه با تركيبات شيميايي در وسط جنگلها تهيه مي گردد علاوه بر از بين بردن جنگلها ، مواد شيميايي با رسوخ در خاك، آبهاي زيرزميني و رودخانه هاي منطقه را آلوده ساخته و وضع خطرناكي به وجود آورده است. (دكتر تاج زمان دانش ص 96)
5- مواد مخدر در استراليا
كشور استراليا كه تحت الحمايه دولت انگليس است كشور مصرف كننده و مسير انتقال مواد مخدر مخصوصا" هروئين از راه دريا به آمريكا است.
طبق پژوهشي كه در سال 1995 به عمل آمده تقريبا" 3/1 جمعيت استراليا از 14 سال به بالا حداقل يك بار حشيش مصرف كرده اند.حداكثر گروه سني مصرف مواد مخدر 14 تا 24 سال و داروهاي روان گردان 25 تا 39 سال است كه اكثر آنان زنان هستند. اما تعداد مردان معتاد در استراليا بيش از زنان معتاد است. ( دكتر تاج زمان دانش ص 102 )
ترياك :
عصاره در هوا خشك شده گل خشخاش است كه با تيغ كشيدن به دور كاسبرگ اين گل به دست مي آيد.ترياك در زبان فارسي معناي پادزهر را مي رساند .
ترياك از تركيبات مختلفي تشكيل مي شود كه عملكرد همگي آنها در بدن همانند كار هورمونهاي ضد درد (آندورفين ها) است كه از طريق تاثير بر سلسله اعصاب مركزي موجب تخفيف احساس درد در بدن مي شوند. براي استفاده هاي پزشكي ترياك و مشتقات آن مي توان از كنترل كردن سرفه، اسهال و علائم سرما خوردگي و درمان افسردگي نام برد.
ترياك يا اپيوم يكي از قديمي ترين مواد مخدر است كه بشر از 7 هزار سال قبل به خواص آن پي برده است. ترياك با وافور به طور خاص و به صورت حبه (خوراكي) مصرف مي شود.از مشتقا
ت ترياك مي توان به مرفين ، هروئين اشاره كرد.
مرفين از ترياك تهيه شده است از نام يكي از خدايان يونان باستان به نام مرفينوس گرفته شده است. از ده كيلو ترياك يك كيلو مرفين به دست مي آيد. مرفين تلخ و بي بو است و براي خواب و تسكين دردها در پزشكي مصرف دارويي دارد.
هروئين كه كلمه يوناني آن سمبل قدرت است از مرفين تهيه شده است هروئين به طريق شيميايي در لابراتورها با تركيب آنهيدريد آسرتيك و مرفين تهيه مي گردد از يك كيلو گرم مرفين 900 گرم هروئين به دست مي آيد كه گرد نرم و سفيد رنگ بوده و 3 تا 5 برابر قوي تر از مرفين است.
( دكتر تاج زمان دانش – ص 122)
عوارض ترياك
مقادير كم ترياك اگر مصرف گردد احساس دردو پاسخ عاطفي به درد را مهار مي كند اين ماده همچنين تشنگي و خواب آلودگي، آرميدگي عضلاني، اشكال در تمركز ، تنگ شدن مردمك ها، اندكي كاهش يافتن در سرعت تنفس، تهوع، استفراغ ، بي اشتهايي و تعريق به وجود مي آورد.
با مقادير بالاتر مصرف اين ماده اين آثار شديدتر مي شود و مدت بيشتري به طول مي انجامد سرعت و شدت آثار اين ماده بستگي به چگونگي مصرف دارو دارد.
هنگامي كه اين ماده به صورت خوراكي مصرف مي شود، اين آثار به تدريج ظاهر مي گردد و معمولا" پس از ده تا بيست دقيقه احساس مي شود.
عوارض هروئين
عوارض مخرب هروئين به محض اولين استفاده از آن ظاهر مي گردد. به خصوص در مواردي كه اولين تجربه مصرف كننده از طريق تزريق آن به داخل سياهرگ باشد . حالت نئشگي بسيار سريع در حدود هفت يا هشت ثانيه بعد از تزريق ايجاد مي شود كه با گرفتگي رگ و عوارض عروقي همراه است. اين در حالي است كه افرادي كه اين ماده مخدر را عضله تزريق مي كنند پنج تا هشت دقيقه بعد از تزريق و افرادي كه هروئين را مي كشند يا استنشاق مي كنند 10 تا 15 دقيقه بعد نئشه مي شوند.
مصرف كنندگان هروئين بعد از استفاده از اين ماده براي مدت كوتاهي احساس شادي و نش
اط مي كنند و بعد از آن به شدت دچار خواب آلودگي مي شوند. بدنشان به شدت داغ، دهانشان خشك و دست و پاهايشان سنگين مي شود. علت بروز اين حالتها مختل شدن سيستم عصبي آنها است به طوري كه اين حالت تا ساعتها پابرجااست.
علاوه بر اين ، بعد از مصرف يك دوره هروئين آثار سوء طولاني مدت آن ظاهر مي كنند كه مي توان به مواردي چون آسيب ديواره رگها كه اغلب به صورت كبودي هايي در محل رگها مشاهده مي شود اشاره كرد. همچنين دريچه قلب و كبد عفونت مي كنند و دملهاي چركين در بدن شخص به وجود مي آيد .
مصرف بيش از حد هروئين مي تواند به دم و بازدم هاي كوتاه، تشنج و كما و حتي گاهي به مرگ شخص منجر مي شود. (همان منبع – ص 130)
حشيش (كانابيز)
بيش از 3 هزار سال است كه آفريقايي ها و آسيايي ها از حشيش استفاده مي كنند.حشيش كه در آمريكا مارجوانا، در هند شانگ و شارا، در الجزاير و مراكش كيف ناميده مي شود كه از سرشاخه هاي گلدار يا به ميوه نشسته شاهدانه تهيه مي شود. گياه شاهدانه هندي در هنگام گل كردن داراي بوي تندي است و بر حسب استفاده از قسمتهاي مختلف آن مانند ساقه، دانه، سرشاخه گلدار مواد مشابه مختلفي تهيه مي گردد. از مشتقات حشيش بنگ، بنگاب، چرس را نام برد.
بنگ سرشاخه خشك شده گلدار يا به ميوه نشسته بوته شاهدانه كه خرد شده و يا نشده باشدخالص و يا مخلوط با مواد ديگر است.
بنگ را با آب يا با مايع ديگر خيسانده به طور خالص يا مخلوط با مواد ديگر مصرف مي كنند كه اين ماده را بنگاب مي گويند.
چرس ماده زريني است كه از سرشاخه هاي گلدارو يا به ميوه نشسته شاهدانه گرفته مي شود كه خالص و يا با مواد ديگر مخلوط گشته و استعمال مي شود.
اعتياد به حشيش به مرور زمان منجر به اعتياد به مواد مخدر قويتر مي گردد و معتادين به حشيش غالبا" به استعمال هروئين و يا آمفتامين كشانده مي شوند.
(نشر سازمان تبليغات اسلامي – ص86)
عوارض مصرف حشيش
عوارض حشيش بستگي به قدرت و نوع ماده مصرفي، روش و مقدار مصرف، موقعيت و انتظار فرد مصرف كننده دارد. اين عوارض عبارتند از:
1- تغييرات رفتاري يا رواني (سرخوش و خنده خود به خود، درك قوي تر رنگ و صدا و موسيقي، احساس كندتر شدن زمان، اختلال توجه و تمركز و حافظه و قضاوت، اضطراب و افسردگي، علائم سايكوتيك مثل توهم و هزيان)
2- افزايش اشتها 3- قرمز شدن چشمها 4- عدم تعادل حركتي
5- افزايش ضربان قلب
عوارض مصرف طولاني حشيش عبارتند از:
1- اعتياد ( دانشي كه حشيش سبب وابستگي جسمي و رواني و احساس ولع شديد براي مصرف)
