بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطهی سطح صمیمیت خانوادگی با گرایش به مواد مخدر دانشآموزان صورت گرفت و به روش توصیفی از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری تحقیق، دانشآموزان پسر دوره متوسطه شهر رشت بود که با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای 154 نفر انتخاب شدند. ابزار گردآوری دادهها پرسشنامههای سطح سلامت خانواده - آلن جی و همکاران، - 1985 و گرایش به مواد مخدر بود. برای تجزیه و تحلیل دادهها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. نتایج نشان داد بین سطح صمیمیت خانواده و گرایش به مواد مخدر ضریب همبستگی منفی معنیدار وجود دارد.
کلمات کلیدی: سوء مصرف مواد مخدر، سلامت خانواده، صمیمیت خانواده.
مقدمه
سوء مصرف مواد و همراه شدن اختلالات روانشناختی از جمله افسردگی، اضطراب و حالات روان تنی - کوهنٌ و همکاران، 2011؛ الگریٍ و همکاران، 2011؛ الگری و همکاران، - 2011، ضعف روانی و اختلالات درون سازی شده - داوسون، گلدشتاین، موس و گرنتَ، - 2010 ، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، رفتارهای سایکوپات و اختلالات خلقی - سادوک، سادوک و کاپلان، - 2007، علاوه بر مصرف بی رویه هزینه های اجتماعی- اقتصادی جامعه، هزینه های گزافی بر سیستم بهداشتی جوامع وارد ساخته و آمار مرگ و میر را افزایش داده است - گنزالس و سمبرُ، 2008؛ روسن، کوهن، گرینبام و درسرِ، . - 2008گزارش سازمان بهداشت جهانی نشان می دهد که در دنیا حدود 200 میلیون معتاد با انواع مواد مخدر وجود دارد که بیشترین شیوع اعتیاد در ایران با 2/8 درصد می باشد - سازمان ملی گزارش جهانی دارو ،2005 ّ -
بر اساس تخمین های سازمان ملل از هر 20 نفر جمعیت بزرگسالان جهان یک نفر مواد غیر قانونی - به جز الکل - مصرف می کنند ، و از 210 میلیون نفری که در سراسر جهان مواد غیر قانونی مصرف می کنند ، 25 میلیون نفر از وابستکی به مواد غیر قانونی رنج می برند.اعتیاد می تواند عوارض جسمی و روانی خاص خود را داشته باشد ،بیماری های قلبی ، عروقی و افسردگی در مقام چهارم طبقه بندی بار بیماری ها حاصل از مصرف قرار دارد - قاسمی ، - 1384 و همین امر لزوم انجام پژوهش های مختلف پیرامون عوامل موثر بر اعتیاد را آشکار می سازد.مطالعات نشان می دهد اکثر نوجوانان در حدود سن 12 یا 13 سالگی مصرف مواد را شروع می کنند. پژوهشگران معتقدند نوجوانان از مصرف مواد قانونی چون سیگار شروع کرده و سپس به سمت مواد غیر قانونی نظیر مصرف الکل ، مواد استنشاقی و ماری جوانا روی می آورند - پورماریگا و همکاران ، 2005 ، به نقل از مویدی ، - 1387 .
این در حالی است که جوانان فعال ترین و پویا ترین نیرو های هر جامعه محسوب می شوند .به همین منظور هر کشوری سعی می کند در برنامه ریزی های کلان خود با سرمایه گذاری در ابعاد چهار گانه جامعه - نظام فرهنگی ، نظام اجتماعی ، نظام سیاسی ، نظام اقتصادی - به پرورش نیرو های جوان و حفظ نشاط و شادابی آنها بپردازد - چلپی ، . - 1375 بر اساس بر آورد هایی که صورت گرفته است بیش از 48 درصد دانش آموزان در آمریکا قبل از اتمام دوره دبیرستان از دارو های ممنوعه استفاده کرده اند - نیدا ٌ، : 1997 نقل از لطافتی، . - 1383دوره ی دبیرستان دوره ای بحرانی برای کسب عادات مربوط به سلامتی و انتخاب روش زندگی است - گلپرور و همکاران ،. - 1380 نتایج تحقیقات بیانگر آن ا ست که مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع مصرف مواد مخدر ، دوره نوجوانی است.
تلاش جهت کسب هویت فردی و اجتماعی ، لذت جویی ، کاهش اعتماد به نفس و کمبود مهارت های لازم جهت ارتباط با دیگران، نوجوانان را مستعد سوء مصرف مواد مخدر می سازد و کسب آگاهی ، موجب تغییر در فرایند فکری و نهایتا" عملکرد نوجوانان می شود - بابایی اصل ، . - 1387علیرغم تلاش هایی که در مورد سبب شناسی گرایش به مواد مخدر صورت گرفته است، باید متذکر شد افرادی که دچار این شرایط هستند در یک الگوی خاص روانی و اجتماعی قرار نمی گیرند بلکه این پدیده نتیجه تعامل عوامل مختلف و متعدد است. از این رو هر یک از نظریه هایی که در این باره مطرح شده اند تنها بخشی از این پدیده را مورد بررسی قرار داده اند - قنادی فرنود و محمود علیلو،. - 1393نظریههای متفاوتی در زمینه انحرافات اجتماعی توسط جامعهشناسان و نظریهپردازان منتشر شده است که به اختصار به توضیح آنها پرداخته میشود:
-1 نظریه آنومی - بی هنجاری - دورکیم نظریه اختلال هنجاری که بیشتر از دورکیم و پارسونز و به طور کلی کارکردگرایان وام گرفته شده،بُعد هنجاری ساختار اجتماعی درجامعه را مهم می پندارد و معتقد است اگر در آن تختلال روی دهد، حس همبستگی و انسجام در جامعه را مختل کرده و فرد را از نظر الگوی رفتاری دچار مشکل نموده و آنومی را در وی تقویت می نماید که از این لحاظ، گرایش به انحراف هایی چون اعتیاد به مواد مخدر اجتناب ناپذیر است - هزارجریبی، ترکمان و مرادی، . - 1389
-2 نظریه فشار ساختاری مرتنٍ مرتن با بسط مفهوم آنومی دورکیم آن را برای تبیین رفتار انحرافی به کار گرفت. او مانند دورکیم از دیدگاه کارکردگرایی می نگرد وانحراف را نتیجه عدم تعادل در نظام اجتماعی می داند. مرتن نابسامانی را به عدم تعادل بین اهداف تأیید شده اجتماعی و وسایل مورد تأیید برای نیل به آن ها نسبت می دهد - رابرتسون، . - 1374
-3 نظریه انتقال فرهنگیَ نظریه انتقال فرهنگی ساترلند - 1393 - یکی از منابع انتقال فرهنگی را محیط خانواده می داند. فرد در خانواده خشن، خشونت را از
والدین خود می آموزد و در ذهن خود آن را پذیرفته و به عنوان راهی برای رسیدن به حق خویش و اهداف خود می داند و همچنین ارزش ها و هنجارها از طریق تکرار و مشاهده آن قابل یادگیری هستند - ودیعه و باشتنی، . - 1393
-4 نظریه ناکامی منزلتی از دیدگاه کوهن، زمانی که ابزار رسیدن به هدف فراهم نباشد افراد طبقه پایین نامید می شوند، رنج می برند و با اعتماد به نفس پایین از طریق درگیر شدن در رفتارهای انحرافی، که در مقابل ارزش های مقبول اجتماعی طبقه متوسط است پاسخ می دهند - مارتُ،. - 2008در بین عوامل تعیین کننده گرایش به مصرف مواد، متغیر سلامت خانوادهِ از اهمیت خاصی برخوردار است - گرکین و شر ٌ، . - 2006 مطالعات بسیاری نشان می دهد نوجوانانی که تجربه های کودکی خود را در محیط های نامساعد خانوادگی کسب کرده اند دگرگونی های رفتاری و ناهنجاری های اجتماعی را در دوران رشد بعدی خود نشان داده اند . در این دوره نوجوانان نیاز های گوناگونی از قبیل کسب هویت ، درک ارزش وجودی خویشتن ، خود آگاهی ، استقلال عاطفی از خانواده ، برقراری روابط سالم با دیگران و کسب مهارت های لازم در دوست یابی را دارند - شعاری نژاد ، . - 1377
ایجاد جو عاطفی مثبت و به وجود آوردن احساس امنیت و آرامش در کانون خانواده نقش مهمی در پیشگیری از اعتیاد و شکل گیری نگرش مثبت نسبت به مواد مخدر ایفاء می کند - دلاور و همکاران، . - 1388 در یک خانواده موفق و سالم، مهر و محبت حاکم است و اعضای خانواده، صمیمیت و علاقه به هم را به خوبی احساس می کنند، - تمنایی فر و منصوری نیک، . - 1392 تعارض خانوادگی شدید و پیوند خانوادگی ضعیف با طیف گسترده ای از رفتار های مخرب نوجوانان از جمله سوءمصرف مواد ارتباط دارد - قنادی ، و همکاران، . - 1393 افراد در معرض خطر اعتیاد معمولا" فاقد خانواده گرم و صمیمی هستند - یحیی زاده . - 1388 بر اساس الگوی آلن جی و همکاران - 1985 - مقیاس سلامت خانواده بر استقلال و صمیمیت به عنوان دو مفهوم کلیدی در حیات یک خانواده سالم تمرکز دارد. در این الگو، خانواده سالم به اعضای خود استقلال می دهد و این استقلال با تاکید بر صراحت بیان، مسولیت، احترام به سایرین، باز بودن با دیگران، قبول جدا شدن و فقدان بوجود می آید.
خانوادهای سالم خانوادهای محسوب می شود که در فضای خانواده و روابط صمیمی ایجاد میکند و این کار را با تشویق بیان انواع احساسها، ایجاد یک فضای گرم در خانه، یعنی روحیه و حال و هوا، حل تعارض ها بدون ایجاد استرس غیر لازم، ایجاد حساسیت نسبت به هم فهمی و ایجاد اعتماد به انسانها بر اساس نیکی نهاد آدمی اجرا می کند - ثنایی، . - 1379 نظریه ساترلند حاکی از آن است که هر چه روابط اعضای خانواده سالم و از صمیمیت بیشتری برخوردار باشد، امکان بروز انحراف کمتر می باشد - چلبی و روزبهانی، . - 1380 الماسی و همکاران - 1392 - نشان دادند صمیمیت بین اعضای خانواده و گرایش پسران نوجوان به رفتار بزهکارانه رابطه ی معنی دار وجود دارد.
فرهودی - 1393 - در تحقیق خود تحت عنوان »شناسایی عوامل مؤثر در افزایش مصرف مواد مخدر در نوجوانان و راه های مقابله با آن« نتیجه گرفت روابط خانوادگی گسسته، از جمله عوامل به وجود آورنده اعتیاد یا مشکلات بعد از آن می باشد. نتایج تحقیق گندمانی و همکاران - 1390 - با عنوان »سنخ شناسی فرزند پروری خانواده - ترکیب سبک فرزند پروری پدر و مادر - و تأثیر آن بر گرایش به موادمخدر در نوجوانان پسر« نشان داد هرچه کنترل والدینی کمتر می شود ، گرایش به مواد مخدر در نوجوانان بیشتر می-گردد. پژوهش زینالی و همکاران - 1389 - نشان دادند سبک والدینی مقتدر پدر و مادر - مهربان و جدی - رابطه منفی و معناداری با استعداد اعتیاد فرزندان دارد و پیش بینی کننده معکوس و معنادار ا ست.
سبک والدینی مستبد - دیکتا تور - پدر و مادر رابطه مثبت و معناداری با استعداد اعتیاد فرزندان و پیش بینی کننده مستقیم و معنیدار آن است و سبک والدینی بی اعتنای پدر و مادر رابطه ی مثبت و معنی داری با استعداد اعتیاد فرزندان دارد. مؤیدی - 1387 - تحقیقی تحت عنوان »بررسی مهمترین عوامل گرایش دانش آموزان مقطع متوسطه استان گیلان به مواد مخدر «به انجام رساند. بر اساس یافته های تحقیق بین وضعیت حسن رابطه عاطفی با والدین و گرایش به مصرف مواد مخدر در بین دانش آموزان استان گیلان رابطه منفی معناداری وجود دارد . به عبارت دیگر هر چه این رابطه عاطفی کم رنگ تر و ضعیف تر باشد میزان گرایش به مواد مخدر در بین دانش آموزان بیشتر می گردد. سیام - 1384 - در بررسی های خود دریافت زندگی کردن در کانون گرم خانواده و سرپرستی و نظارت مناسب خانواده ها روی جوانان می تواند تأثیر مثبت زیادی بر پیشگیری از اعتیاد آنان داشته باشد.
طبق یافته های پژوهشی پیکو - 2000 - خلأ عاطفی در روابط فرزندان با والدین به خصوص پدر از عوامل گرایش آنان به اعتیاد است. بر اساس نتایج مطالعات بروک، نومرا و کوهنٍ - 1989 - مصرف کنندگان مواد مخدر اغلب بیان می کنند که دارای تجارب سخت ناسازگاری و تعارض بین والدین و فقدان انسجام خانوادگی می باشند. همچنین تعارض کمتر در محیط خانواده و رابطه مناسب والد-فرزندی با مصرف کمتر مواد مخدر توسط نوجوانان مرتبط است - مظفر و ذکریایی و ثابتی، . - 1388 جکسون و دیگران - 1998 - نشان دادند، تاریخچه کودکی غفلت و مراقبت پایین والدین - بی اعتنایی و نبود رابطه مهربانانه - با شدت بیشتر سوء مصرف مواد رابطه دارد و کودکان و نوجوانانی که والدین خود را بی اعتنا توصیف می کنند ، به طور معناداری مصرف مواد و رفتارهای مربوط به جرم را نسبت به همسالان خود بیشتر گزارش می کنند - هایس و دیگران ، . - 2004 یافته های تحقیق بروک َو همکاران - 2001 - و مارشال و چاسینُ - 2000 - بیانگر این بود که حتمال سوء مصرف مواد به طور منفی با صمیمیت والدینی مرتبط است.
