بخشی از مقاله
چکیده
پس از قرن ها کشمکش و آشوب، سرانجام حکومت صفوي توانست، سرزمین از هم گسیخته ایران را متحد و یکپارچه ساخته و هویت و استقلال آن را، همچون گذشته، احیا کند. این حکومت که بیش از دو قرن تداوم یافت، در عرصه هاي مختلف، پیشرفت هاي زیادي داشت. نام هاي اردبیل، بندر عباس، تبریز، قزوین و اصفهان تداعی کننده ي خاستگاه، نام پادشاه، پایتخت ها و هنر و معماري با شکوه این دوره بوده و در تبیین و بازشناسی این بخش از هویت گذشته ي ایران راهگشا می باشند.
مردم محلی شهر نجف آباد بر این باورند که شهر محل زندگی آن ها در زمان شاه عباس صفوي و با مدیریت شیخ بهایی ساخته شده است. هدف از ارائه این مقاله، تحقیق پیرامون این موضوع است. اطلاعات مورد نیاز براي این پژوهش به دو روش اسنادي و میدانی گرد آوري شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهند که هر چند در منابع دست اول صفویه مانند عالم آراي عباسی نامی از این شهر و علت و چگونگی احداث آن به میان نیامده است؛ ولیکن با استناد به سفرنامه ها، گزارش هاي تاریخی و شواهد برجاي مانده مانند شبکه قنوات، فرم شهر سازي، آثار باستانی، نام هاي تاریخی و ... این موضوع قابل اثبات است. بنابراین، نام "نجف آباد" نیز در کنار نام سایر شهر هاي ذکر شده، می تواند تداعی کننده هویت ایران عصر صفوي باشد.
واژه هاي کلیدي: هویت ایرانی، حکومت صفوي، شاه عباس اول، شیخ بهایی، شهر نجف آباد.
مقدمه
هویت مجموعه ي صفات و ویژگی هایی است که فردي را از فردي، اجتماعی را از اجتماعی و یا شیئی را از شیئی دیگر متمایز می سازد. در مباحث جامعه شناسی، ازجغرافیا، نژاد، تاریخ، زبان و دین به عنوان عناصر اصلی هویت ملت ها بحث می شود که آن ها را از یکدیگر متمایز می سازد. هویت ایرانی در فضاي جغرافیایی فلات ایران، طی هزاران سال از بطن تمدن هاي سیلک، جیرفت، شهر سوخته، ایلام و سر برآورد و با نژاد آریایی درهم آمیخته و در قالب حکومت هاي هخامنشی، اشکانی،ساسانی و... و زبان و ادبیات فارسی به ابراز وجود پرداخت.
این جامعه از اصیل ترین جوامع بشري است که در طول حیات خود با چهار بحران بزرگ هویتی یونانی، مغولی، عربی و غربی روبرو شد که تلاش داشتند، بر هویت آن تاثیر گذاشته و ماهیت آن را متحول سازند. هرچند بحران هاي هویتی یونانی و مغولی در این راه موفقیتی نداشتند، اما به دلیل روح حقیقت جویی ایرانیان، فرهنگ اسلامی اعراب توانست در ایران نفوذ کرده و به عنوان یکی از عناصر اصلی هویت، جایگزین دین زرتشتی شود. ایرانی ها فرهنگ اسلامی را پذیرفتند اما حاضر به تغییر زبان و تبعیت از خلفاي بنی امیه و عباسی نشدند و همین موضوع باعث چندین قرن کشمکش شد.
در سال907ه.ق توسط شاه اسماعیل اول و با محوریت ملیت ایرانی و مذهب تشیع، حکومت صفویان را پایه گذاري کرد که دو قرن تداوم یافته و سرانجام با تصرف اصفهان به دست افغان ها و سرنگونی شاه سلطان حسین خاتمه یافت. دولت صفوي که در ابعاد سیاسی، مذهبی و زبانی مستقل بود، به هویت ایرانی جان تازه اي بخشید.شاه عباس اول معروف به شاه عباس کبیر از معروفترین پادشاهان این دوره بود. او زمانی به قدرت رسید که فرماندهان قزلباش سر به شورش برداشته و کشور ایران را دچار هرج و مرج کرده بودند.
بخش بزرگی از غرب ایران در چنگ عثمانی ها قرار داشت و شرق کشور نیز عرصه تاخت و تاز ازبکان شده و پرتغالی ها هم به جنوب کشور رخنه کرده بودند. شاه عباس براي سروسامان دادن به این اوضاع نابسامان دست به اقداماتی زد. از جمله با یک رشته لشکرکشی هاي پی درپی، امیران سرکش قزلباش و متجاوزان خارجی را سرکوب کرد و نظارت دولت بر کشور را گسترش داد. همچنین، افراد توانمند و شایسته را بدون توجه به پایگاه قبیله اي و خانوادگی براي بهبود کارها به کار گرفت.
این تمهیدات باعث شد که ایران به صورت کشوري یک پارچه و متحد و قدرتمند در آید و با ایجاد امنیت و رونق اقتصادي، زمینه براي پیشرفت در عرصه هاي مختلف کشاورزي، تجارت، هنر،صنعت و شهرسازي ایجاد گردیده و ایران به اوج اقتدار برسد.بدون شک در این پیشرفت و آبادانی، دیوانسالاران نقش مهمی داشته اند که یکی از مهمترین آن ها شیخ بهایی بوده است. وي در سال 953 ه.ق 1546 - م - در شهر بعلبک لبنان متولد شد و هنگامی که 13 ساله بود همراه خانواده به قزوین آمده و به آیین ایرانی پرورش یافته از علماي زمان خود شد.
شاه عباس در سال 1006 ه.ق پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کرد و او را به همراه خود به این شهر آورد و وي را از ملازمان و مشاوران خاص خود قرار داد . طراحی بنا و نظارت بر ساخت مسجد امام اصفهان و تعیین قبله آن و همچنین ساخت ساعت آفتابی شاخص اوقات شرعی براي این مسجد، طراحی حمامی که با یک شمع فعال بود، طراحی حصار شهر نجف اشرف، اجراي طرح تقسیم آب زاینده رود و اندیشه انتقال آب از حوضه کارون به این حوضه را به وي نسبت می دهند.
طرح مساله
نام جغرافیایی کلمه و یا گروهی از کلمات است که براي نامیدن و شناسایی مکان به خصوصی از سطح کره زمین بکار می رود. "نام جغرافیایی" بخشی از هویت یک مکان است که با سایر ویژگی هاي آن ارتباط داشته و می تواند در بازشناسی تاریخ، فرهنگ و هنر آن مکان نقش موثري داشته باشد. چنانچه، نام هاي اردبیل، بندر عباس، تبریز، قزوین و اصفهان یاد آور خاستگاه، نام پادشاه، پایتخت ها و معماري و هنر با شکوه دوره صفوي بوده و در تبیین و بازشناسی بخشی از هویت ایران در عصر صفوي موثر باشند.
هدف از ارائه این مقاله، معرفی شهر "نجف آباد" است که مردم محلی آن بر این باورند که این شهر به امر شاه عباس صفوي و تحت نظارت شیخ بهایی تاسیس گردیده است بر همین اساس، امروزه دو مجسمه از شیخ بهایی در این شهر نصب کرده - شکل - 2 و یکی از خیابان هاي اصلی و چند مرکز فرهنگی را نیز به نام وي نامگذاري کرده اند.
از آنجایی که تا کنون در مجامع علمی، مقاله و یا کتابی که به طور جامع به بررسی و تحلیل این موضوع بپردازد، منتشر نشده و تنها به صورت جسته و گریخته در برخی کتاب ها، پایان نامه ها و یا مقالات به این موضوع اشاراتی شده بود؛ لازم به نظر می رسید که به بحث مستقلی در این مورد پرداخته شود. بر این اساس فرضیه هاي زیر مطرح شد : -1 شهر نجف آباد در دوره صفویه و به امر شاه عباس اول ایجاد شده است. -2 شیخ بهایی بر احداث این شهر نظارت داشته است.
-3 نام نجف آباد در ردیف نام هاي اردبیل، تبریز، اصفهان،قزوین و بندر عباس می تواند در بازشناسی هویت ایران عصر صفوي موثر باشد. اثبات این فرضیه ها می تواند فوایدي را در بر داشته باشد. از جمله این که : در شناخت بیشتر هویت ایران عصر صفوي موثر باشد. به مدیران این شهر کمک کند تا با درك اهمیت آثار برجاي مانده از گذشته این شهر، از تخریب و تغییر کاربري این اماکن خود داري کرده و در حفظ آثاري که به تاریخ پرافتخار این مرز و بوم گره خورده اند ، سهیم باشند. - در شناساندن هرچه بیشتر این منطقه به جامعه وگسترش گردشگري و توریسم در آن موثر باشد.
روش تحقیق
اطلاعات مورد نیاز براي این تحقیق به دو روش اسنادي و میدانی گرد آوري شد. بر این اساس، ابتدا سعی شد از کتاب ها، مقاله ها و پایان نامه ها ي موجود در دانشگاه هاي اصفهان، آزاد اسلامی نجف آباد، شهرداري اصفهان و همچنین، اسناد محلی موجود در فرمانداري، شهرداري، مسکن و شهر سازي، پایگاه میراث فرهنگی و دفتر قنوات نجف آباد، یادداشت برداري صورت گیرد. سپس، با بازدید از آثار بر جاي مانده در منطقه و مصاحبه با افراد مطلع محلی و بررسی نقشه هاي توپوگرافی و شهري نسبت به تطبیق، اصلاح و تکمیل مستندات اقدام گردید. در پایان اطلاعات به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل منطقی و نتیجه گیري قرار گرفت و پیشنهاداتی ارائه گردید.
