بخشی از مقاله
چکيده
مقاله حاضر با رويکرد توصيفي_تحليلي به بازشناسي پتانسيل هاي جذب گردشگر در بافت مرکزي شهر نجف آباد پرداخته است .منابع مورد استفاده در اين نوشتار مبتني بر مطالعات کتابخانه اي و ميداني مي باشد که نگارندگان با تحليل اين داده ها به راهکارهايي جهت توانمندسازي اين بافت در جذب گرشگر دست يافته اند.پژوهشگران با معرفي ويژگي هاي کلي شهر نجف آباد و بازشناسي قرارگاه هاي رفتاري موجود به معرفي و تحليل بناهاي شاخص اين محدوده پرداخته اند و نهايتا راهکارهايي جهت بهبود وضعيت گردشگري در اين بافت ارائه نموده اند.
واژه هاي کليدي:شهر نجف آباد،گردشگري،بافت تاريخي،راهکارهاي طراحي،الگوهاي رفتاري.
١-مقدمه
امروزه نقش بسزاي گردشگري در اقتصاد جوامع بر کسي پوشيده نمي باشد.در اين ميان استفاده بهينه از بافت هاي تاريخي شهرهاي مختلف و آماده سازي آنها براي حضور گردشگران يکي از دغدغه هايي است که توجه ويژه طراحان شهري و معماران را مي طلبد.بافت اين شهرها شايد در گذشته ،جوابگوي نيازهاي مخاطبين خود بوده اند ولي امروزه نمي توان انتظار داشت که اين بافت ها بتوانند نيازهاي جديد ساکنان و گردشگران را پاسخگو باشند.از سوي ديگر بايد توجه داشت که برخي از ارزش هاي اين بافت ها نيز بر اثر گذر زمان مخدوش شده اند و از ديد گردشگران مخفي مي ماند.در اين راستا مقاله حاضر به بازشناسي ارزش هاي مستتر در بافت مرکزي نجف آباد پرداخته و سعي نموده تا راهکارهايي براي تبيين و ارتقاء اين ارزش ها براي جامعه امروزي داشته باشد.
٢- موقعيت جغرافيايي شهر نجف آباد
شهر نجف آباد در فاصله ٢٦ کيلومتري غرب اصفهان واقع بوده و مرکز شهرستان نجف آباد است . اين شهر در ٥١ درجه و ٢٤ دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ و ٣٨ درجه و ٣٢ دقيقه عرض شمالي از استوا قرار دارد. شهرستان نجف آباد بر گستره دشتي در محصوره فرسايش يافته پيش کوه هاي داخلي زاگرس که متعلق به دوران سوم زمين شناسي مي باشد. در جنوب خوانسار و ميمه ، شمال لنجان ، شرق فريدن و غرب اصفهان واقع شده است . ارتفاع متوسط شهر نجف آباد از سطح دريا ١٦٨٠ متر است . شهر نجف آباد از سوي شمال به يک رشته ارتفاعات منتهي است و از سه جهت ديگر بر روي زمين هاي نسبتا هموار گسترده شده است . اطراف شهر را زمين هاي حاصلخيز باغات و مزارع فرا گرفته و تنها دامنه ارتفاعات شمالي در دهستان صفاييه باير باقي مانده است . شيب عمومي شهر از غرب به شرق و از شمال به جنوب است .(تصوير شماره ١)شهر نجف آباد با توجه به موقعيت جغرافيايي که دارد از نظر تقسيمات اقليمي داراي آب و هواي خشک و سرد مي باشد. (مهندسين مشاور نقش جهان پارس ، ١٣٩٠ ).
تصوير شماره ١:موقعيت شهرستان نجف آباد در استان اصفهان
٣- بازشناسي محدوده بافت مرکزي نجف آباد
محدوده مورد نظر، بخشي از محدوده تاريخي شهرستان نجف آباد مي باشد که در بخش شمال شرقي اصلي ترين ميدان شهر (باغ ملي) واقع شده است . قرار گيري بزرگ ترين قطب اقتصادي شهر يعني بازار و وجود عناصر ساختاري و کالبدي ارزشمند از سوي ديگر در بخش مرکزي نجف آباد آن را به مجموعه اي قدرتمند از حيث پاسخگويي به قسمت اعظم نيازهاي مردم مبدل نموده است . محدوه مورد مطالعه در تعامل ارتباطي مناسب با ديگر مناطق شهر مي باشد که با وجود بناهايي که به لحاظ عملکرد جاذب جمعيت مي باشند، موجب افزايش تراکم جمعيتي بافت تاريخي و مرکزي شهر شده است . به بيان ديگر تراکم بالاي بافت و ارتباطات اجتماعي فراوان با محدوده اطراف گواه تعاملات اجتماعي و فرهنگي اين محدوده با ديگر نقاط شهر مي باشد.وجود بناهاي با ارزش تاريخي از قبيل حمام ، عصارخانه ، کاروانسرا و همچنين قرار گيري مسجد جامع در لبه بافت و در مجاورت ميدان باغ ملي تأثير قابل انکاري بر غناي بافت گذاشته اند.(تصوير شماره ٢)
تصوير شماره ٢:محدوده مورد بررسي
٣-١- شناخت قرارگاههاي رفتاري موجود در محدوده
از جمله قرارگاههاي رفتاري در محدوده مطالعه مي توان به فضاهاي زير اشاره نمود:
٣-١-١- بدنه تجاري- خدماتي باغ ملي
الگوي نسبتا ثابت رفتاري در اين بدنه خريد و مراجعه به واحدهاي خدماتي مي تواند باشد که با کالبد خود نسبتا سازگاري دارد و مدت زمانيست که اين فعاليت در اين کالبد برقرار است .(تصاوير شماره ٣و ٤)
تصاوير شماره ٣و٤: مجموعه عکس هاي مربوط به بدنه تجاري- خدماتي باغ ملي
٣-١-٢- فضاي سبز مرکز ميدان باغ ملي
سرسبزي و قرارگيري آبشار در مرکز ميدان سبب جذب جمعيت شده است . فعاليت ثابت تفريح و ورزش در سازگاري مناسبي با کالبد سبز قرار گرفته است .(تصوير شماره ٥) از ديگر فعاليت هاي آن مي توان به برگزاري نماز جمعه و راهپيمايي اشاره نمود.
تصوير شماره ٥:فضاي سبز ميدان باغملي
٣-٢- بدنه تجاري- خدماتي بازار
تمرکز کاربري هاي تجاري و قرارگيري اماکن خدماتي از جمله مسجد، بانک و ... در راستاي بازار الگوهاي ثابت رفتاري عمده اي را در ارتباط با تعاملات ، خريد و فروش و... در خود جاي داده است .بدنه فعال و قدرتمند بازار سبب پويايي و جذب افراد زيادي به اين حوزه شده است آنچنان که بسياري از استفاده کنندگان ، از مناطق ، شهر ها و روستاهاي اطراف را به خود جذب نموده است و اين سبب حضور اقشار مختلف مردمي به لحاظ فرهنگي و ... شده است .قرار گيري مسجد بازار در قلب مجموعه به عنوان پايگاه سياسي، فرهنگي و مذهبي بازاريان و مردم نيز به پايگاه رفتاري ويژه اي در محدوده تبديل شده است .(تصاوير ٦و٧و٨)
تصاوير ٦و٧و٨: مجموعه عکس هاي مربوط به بدنه تجاري- خدماتي بازار.
٣-٣- بناهاي شاخص کالبدي
محدوده ارزشمند مورد مطالعه ، حاصل رويدادهاي تاريخي و اجتماعي مي باشد که قالب کالبدي يافته اند و در اصل حامل نشانه ها و خاطره ها از تحولات گذشته دور و نزديک مي باشند و برخي از آن ها مي توانند به طور کامل تجليگاه تاريخ تمدن و تحول دوده انسان در درازاي زمان باشند. از ديگر روي، مطالعه نشانه هاي کالبدي شاخص به عنوان با ارزش ترين جداره ها و مؤلفه هاي سازنده درک مردم از بافت و حوزه محدوده ، با ايجاد رابطه هاي روشن و قابل درک ميان خود و مردم ، از جايگاه والايي برخوردارند.در قسمت قبل مؤلفه هاي نظام منظر که برگرفته از چارچوب نظري و ديدگاه انديشمندان اين حوزه همچون گلکار مي باشد مورد واکاوي قرا گرفت ، که شامل سازمان بصري، انواع ديدها، خط آسمان ، جداره مسير بازار به عنوان ستون فقرات محدوده و... مي باشد. نگارنده در روند شناخت منظر، به اين نتيجه رسيده است که برخي بناها با داشتن ويژگي کالبدي - بصري ويژه اي نسبت به ديگر ابنيه موجود در بافت به يک عنصر شاخص تبديل شده اند. البته بناهايي نيز به دلايل ديگري همچون کاربري خاص و جذب بالاي جمعيت نيز در ذهن مردم به عنصر شاخص و نشانه اي تبديل شده اند، ولي با توجه به عنوان اين مبحث ، فقط به بررسي بناهاي شاخص کالبدي پرداخته مي
شود. اين نوع بناها را مي توان به دسته هاي گوناگوني تقسيم بندي نمود:
• بناهايي که در قالب يادماني از گذشته به عنوان نشانه هاي تاريخي مي باشند که از کيفيت هاي ساخت مطلوبي بهره مند مي باشند.
• بناهايي که از کيفيت هاي کالبدي خاصي از جنبه هاي مختلف مانند نوع مصالح و... در جداره هاي خود بهره گرفته اند.
• بناهايي که از سازمان بصري ويژه اي برخوردار باشند. مانند ارتفاع بنا، محدوده ديد و ... .
• بناهايي که در مکان و جايگاه مهمي در ارتباط با ساختار بافت قرار گرفته اند.
•شايان ذکر است که بناهايي نيز عليرغم ويژگي منحصر به فرد خود به دليل نداشتن جنبه هاي کيفيتي فوق از درجات پاييني از حيث شاخص بودن برخوردار مي باشند و از سوي ديگر ممکن است در برخي موارد يک بناي شاخص از يک يا چند عامل مختلف فوق بهره گرفته باشد که به تناسب به ارزشمندي آن از حيث شاخص بودن بيافزايد.در اين قسمت به بررسي برخي بناها در هر دسته در محدوده مورد مطالعه پرداخته خواهد شد.
٣-٣-١-بناهاي شاخص تاريخي
اينگونه بناها که در گذشته دربرگيرنده کاربري هاي گوناگون و حائز اهميت و در برخي موارد کانون شکل گيري رويدادهاي مهم بوده اند نقش غير قابل انکاري را در ايجاد هويت محلي بازي مي کنند.
٣-٣-١-١- عصار خانه آقا(بزرگ )
اين بنا يکي از آثار ارزشمند به جا مانده از دوران صفويه و از قديمي ترين آثار محدوده تاريخي نجف آباد در گذر اصلي بازار به شمار مي رود. آيه آخر سوره قلم و به خط محمد محسن الامامي و به تاريخ ١٠٩٤ ه . ق در کتيبه سنگي آن مهم ترين سند براي يافتن قدمت بنا محسوب مي گردد.(تصوير شماره ٩)
تصوير شماره ٩:جداره بيروني عصارخانه آقا(بزرگ )
٣-٣-١-٢- کاروانسراي حاج حيدر
