بخشی از مقاله
چکیده
نوشتار حاضر قصد دارد با مرور الگوی سالمندی فعال بهعنوان الگویی جامع در این حوزه، به ارائهی بیان روشنی از نیازهای محیطی سالمندان در طراحی بپردازد.
هدف اساسی در این راستا، ارتقای کیفیت زندگی سالمندان و همچنین کمک به حفظ تعادل میان استقلال فردی و پشتیبانی و حمایت های بیرونی خواهد بود.
در مسیر رسیدن به پاسخ این پرسش که نیازهای محیطی میتوانند چه نقشی در تحقق الگوی سالمندی فعال داشته باشند، در گام اول به مفهوم » نیاز محیطی« و ارتباط آن با ارزشها و توقعات سالمندان و همچنین مرور الگوی سالمندی فعال و معیارهای آن در حوزههای مختلف پرداخته شده است.
در این مطالعه با تکیه بر مفهوم ارزشهای میتنی بر نیازها، سعی شده است طبقهبندی مناسبی از نیازهای محیطی سالمندان ارائه گردد؛ ازاینرو، با استفاده از روش »برنامهریزی معماری مبتنی بر ارزش« که توسط رابرت هرشبرگر مطرحشده است، ضمن تبیین نیازهای محیطی سالمندان در پنج حوزهی عملکردی، فیزیکی، زیست شناختی، روانشناختی و اجتماعی، به موضوعات مرتبط با هر حوزه و تأثیر آن ها بر ایجاد قابلیتهایی در محیط به منظور پاسخگویی به شرایط و محدودیتهای خاص سالمندان پرداخته میشود. در نهایت با تکیه بر اطلاعات به دست آمده، میتوان از راهکارهای طراحی منتج از نیازها در طراحی محیطهای مرتبط با سالمندان و همچنین سایر کاربریهای عمومی مشترک بهره جست.
-1 مقدمه
سالمندی فرآیندی همگانی ست که در مسیر زندگی همهی انسانها اتفاق می افتد. هرچند تعاریف و تعابیر متفاوتی از این دوره بیان شده است، سالمندی با تکیه بر بسیاری از منابع از سنین 60 تا65 سالگی آغاز و تا پایان عمر ادامه می یابد و در این دوره از زندگی افراد دگرگونی هایی را در شرایط فیزیکی، روانی و اجتماعی تجربه خواهند نمود.
جمعیت جهان به سرعت در حال سالخورده شدن است و بخش بزرگی از این تغییر در سده ی اول هزاره سوم و در کشورهای در حال توسعه در حال شکلگیری است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2012، تعداد سالمندان جهان تا سال 2050 از 605 میلیون نفر به دو میلیارد نفر افزایش خواهد یافت. با روند سریع افزایش سالمندان، تا سال 2050 از هر پنج نفر جمعیت جهان یک نفر سالمند خواهد بود.
طبق برآوردهای مراجع بین المللی، جمعیت سالمند ایران از سال 1419 به بعد در قیاس با نقاط دیگر و حتی میانگین جهان رشد سریع تری خواهد داشت و تا سال 1424 از میانگین رشد جمعیت سالمند جهان پیشی خواهد گرفت.
درواقع، شدت سالمندی جمعیت کشور از سال 1415 به بعد خودنمایی خواهد کرد. بر اساس آمار، افزایش نسبت سالمندان 60 سال و بالاتر، از حدود 7 درصد در حال حاضر به 14/5 درصد در سال 1415 و 22 درصد در سال 1425 خواهد رسید.
ازاینرو توجه به مسائل سالمندان در حوزههای فردی و اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است. در سالهای اخیر الگوها و نظریه های مختلفی باهدف افزایش کیفیت زندگی سالمندان ارائهشده است. از سوی دیگر، شرایط و محدودیتهای دورهی سالمندی نیازها و توقعاتی خاصی را در افراد به وجود خواهد آورد. پاسخ به بخشی از این نیازها با تأمین قابلیتهایی در محیط امکانپذیر خواهد بود. در این نوشتار، قصد بر آن است تا تعریف روشنی از مفهوم نیازهای محیطی ارائه گشته و در گام بعد با مروری بر نظریهی سالمندی فعال1بهعنوان الگویی جامع، نیازهای محیطی سالمندان در حیطههای مختلف شناسایی گردند.
- 1 - 1 تبیین مسئله
پرسش اصلی در این تحقیق، چگونگی تحقق الگوی سالمندی فعال در محیط ساختهشده میباشد. که در این راه سؤالاتی مطرح میشود.
- مفهوم سالمندی فعال چیست و نسبت میان سالمندی فعال و محیط چگونه میباشد؟
- جایگاه نیازهای محیطی سالمندان در تحقق الگوی سالمندی فعال چگونه است؟
- 2 - 1 هدف تحقیق
هدف از پژوهش پیش رو رسیدن به پاسخی مناسب در جهت طراحی بر پایهی درک نیازهای محیطی سالمندان با در نظر گرفتن الگوی سالمندی فعال میباشد.
- 3 - 1 اعتبار بیرونی تحقیق
نتایج این مطالعات میتوانند مبنایی برای برنامهریزی و طراحی محیطی در حوزهی سالمندان قرار گیرد. همچنین نتایج حاصله میتوانند در سایر موضوعات طراحی و کاربریهای عمومی که بهصورت مشترک با سایر گروههای سنی و اجتماعی مورداستفاده قرار میگیرند، در نظر گرفته شوند.
-2 نگاهی بر نظریههای پیرامون سالمندی
با توجه به اهمیت دوران سالمندی، نظریات و دیدگاههای متنوع و گوناگونی در حوزههای مختلف مانند زیستشناختی، روانشناختی و جامعهشناختی دراینباره بیانشده است. ازآنجاییکه این دیدگاهها، در بسترهای متفاوت و باهدفی مشخص ارائهشدهاند، هر یک از منظری خاص و با نگاهی متفاوت به موضوع سالمندی پرداختهاند.
بااینحال، با مروری کلی بر مطالعات انجامشده در این خصوص میتوان دریافت که درگذشته به سالمندی جمعیت بهصورت سنتی بهعنوان مرحله وابستگی زندگی و یک مشکل پزشکی و زمان از دست دادن و سربار بودن نگاه میشد . در جامعه مدرن این مفهومسازیها، انتظارات و فرضیات منفی سنتی مورد چالش قرار گرفت و سالمندی بهعنوان زمانی برای فرصتها و شانسهای زندگی تعریف شد. درواقع در فهم و تجربه سالمندی، از مفهوم »زنده ماندن« در قرن بیستم بهسوی مفهوم »تضمین کیفیت زندگی « سالمندان در قرن بیست و یکم تغییر رخداده است
از نگرش جدید و مثبت به سالمندی با چند عنوان یاد میشود که عبارتاند از: سالمندی سالم، موفق، بهینه، مولد، فعال، مثبت و خوب. همه این عناوین یک پیام مشترک و قوی دارند. سالمندی مرحلهای از زندگی است که ممکن است سه یا چهار دهه زندگی بامعنا و هدف را شامل شود
باوجود تمام همپوشانیهایی که میان مفاهیم موجود در نگرش جدید و مثبت سالمندی وجود دارد، ازنظر علمی سالمندی فعال فضای معنایی در خود دارد که میتواند سالمندی سالم و موفق و مولد را نیز تحت پوشش قرار دهد.
-1-2 سالمندی فعال
سالمندی فعال را باید مفهومی چندبعدی نظر گرفت که همزمان در سطوح فردی و سیاستگذاری از آن بهره گرفته میشود. در سطح فردی سالمندشناسی، تعاریف مختلفی از سالمندی فعال یا به عبارت دقیقتر فعال بودن در دوره سالمندی شده است.
طبق تعریف ارائهشده از سوی سازمان بهداشت جهانی »سالمندی فعال« به معنای »بهینهسازی فرصتها برای سلامت، مشارکت و امنیت بهمنظور افزایش کیفیت زندگی افراد در فرآیند سالخوردگی« میباشد.
مفهوم سالمندی فعال میتواند در خصوص افراد و گروهها به کار رود و ضمن ارائهی محافظت مناسب، امنیت و مراقبت در زمانهای موردنیاز ، به مردم کمک میکند تا توانمندیهای خود را برای داشتن سلامت جسمی، اجتماعی و ذهنی در مسیر زندگی بشناسند و بر اساس نیازها، خواستهها و استعدادهای خود در جامعه مشارکت نماید.
واژهی »فعال« در الگوی ارائهشده، تنها به توانایی فعالیت فیزیکی و مشارکت بهعنوان نیروی کار اطلاق نمیشود، بلکه به معنای تداوم مشارکت در امور اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مدنی میباشد . با توجه به مقصود اساسی الگوی سالمندی فعال که توسعهی امید به زندگی و کیفیت زندگی در مسیر سالخوردگی میباشد، حفظ تعادل میان استقلال فردی و حمایتهای ارائهشده برای افراد سالخورده، هدف کلیدی برای سالمندان و سیاستگذاران این حوزه میباشد.درواقع ازآنجاییکه فرآیند سالخوردگی در بستر حضور سایر افراد مانند دوستان، همکاران، همسایگان و اعضای خانواده اتفاق میافتد، وابستگی متقابل 2و انسجام بین نسلی3از اصول اساسی سالمندی فعال به شمار میروند
